Lentə alınmış müsahibələrdən yalnız zəruri hallarda istifadə ödilir. Telereportajda istifadə olunan müsahibələr iki funksiyanı gerçəkləşdirə bilər:
- keyfiyyət funksiyasını. Bu zaman müsahibə seyrçini müəyyən fikir, mülahizə konkret baxışla tanış edir, müsahibə verən adamın bəzi daxili özəlliklərini, xarakter cizgilərini açıqlamağa imkan yaradır;
- kəmiyyət funksiyasını. Bu zaman müsahibənin gedişində olayı təsvir edən və ya dəqiqləşdirən bəzi konkret fakt və informasiyalar aydınlaşdırılır.

1. KEYFİYYƏT FUNKSİYASI

Telereportajda müsahibədən maksimum səmərəli istifadə zamanı məlumat keyfiyyətcə yeni informasiya hesabına çatdırılır. Reportajlarda belə informasiyalardan istifadə müsahibə verən adamın fikir və mülahizələrinə ayrıca çəki gətirir. Məsələn, fikrinizcə, hansı nümunə daha güclü təsir bağışlayır:
- "Senator Qolduoterin fikrincə, prezident istefa verməlidir" söyləyən reportyor, yoxsa;
- Telekameranın obyektivinə baxan və: "prezident istefaya getməlidir" deyən senator Qolduoter?
Bu misal telemüsahibənin unikal imkanlarını gözəlcə göstərir. Biz informasiya qaynağı olan adamla üzbəüz görüşürük. Bundan başqa, ekranda əksini tapan hərəkətli titr informasiya qaynağı haqqında seyrçiyə əlavə məlumat da çatdırır.

2. KƏMİYYƏT FUNKSİYASI

Kəmiyyət xarakterli informasiya çatdırılarkən səs qoşmalarından istifadənin səmərəsi minimuma düşür. hansı variantın daha qısa və daha anlaşıqlı olmasını müqayisə edin:
- "saatda 60 mil sürətlə hərəkət edən avtomobil ikitərəfli yolun ayırıcı xəttini keçərək əks istiqamətdə şütüyən avtomobillə toqquşub" söyləyən polis nəfəri, yoxsa;
- "sürətlə irəliləyən avtomobil əks hərəkət zolağına düşərək üzbəüz gələn maşınla toqquşub" deyən reportyor?
Aydındır ki, ikinci variant daha səmərəlidir və proqramın tempini qorumağa da imkan verir. Bu zəruri qeydləri söyləməklə bir daha vurğulamağı vacib sayırıq: müsahibə reportajın ən önəmli və yaddaqalan hissəsidir.

3. RƏYLƏR

Müsahibə baş verən olayı qiymətləndirmək üçün közəl vasitədir. Müsahibəverən adam olayın köklərindən və qaynaqlarından yaxşı xəbərdardırsa, onun fikrinin videoyazıya alınması baş verənlərin əla interpretasiya üsuludur. Müsahibəverən şəxs olaya münasibətini söyləyə biləcəyindən hazırladığınız material
zəruri subyektivlik çaları qazanır. Düzdür, bu zaman subyektiv fikrin qaynağı seyrçinin gözü önündə olmalıdır.
Müsahibəverəni həm görən, həm də eşidən seyrçilər bir informasiya qaynağı kimi onun etibarlılıq dərəcəsi haqqında da şəxsi qənaətə gələ bilərlər.

4. OLAYIN İNSANİ YÖNÜ

Olay şahidindən müsahibə onun duyğuları ilə dolğunlaşan olayın zəruri incəlikləri barədə təsəvvür yaradır. Şahidin şərhləri olayın insani yönlərini və daxili aspektlərini anlamaqda auditoriyaya kömək edir. Süjetdə şahidlərin səsindən faydalanma istər önəmli, istərsə nisbətən önəmsiz olayları ünsiyyət səviyyəsinə qaldırır və hər bir seyrçi baş verənləri daha yaxşı qavramaq durumuna düşür:
- Mister Lindberq, sükan arxasında mürgülədiyinizi anladığınız zaman ağlınıza nələr gəldi?
- Mister Di Macio, şahanə zərbənizi vurmadan öncə necə toparlanırsınız?
- Mister Nikson, 25 ildən çox siyasətlə məşğul bir adam kimi Yumru kabinetdən
(Ağ evdədir. - tərc.) yazdığınız qeydlərin dərcini necə qarşıladınız?

5. OLAYIN AÇIQLANMASI

Televiziya xəbərləri, bir qayda olaraq söhbətin nədən getdiyini göstərməlidir. Ancaq videomaterialın olmadığı hallarda, məsələn, süjet lentə alınması mümkün olmayan bir olayın nəticələrindən bəhs edəndə müsahibə baş verənlərin açıqlanması üçün yekanə vasitədir. Əlbəttə, olayın şahidləri ilə müsahibəni nəzərdə tuturuq.

6. AZRASTLANAN TƏRZDƏ SÖZLƏ AÇIQLAMA

Maraqlı adamlar öz fikirlərini çox vaxt məhz onlara xas olan təkrarsız bir tərzdə bildirir. Onlar öz müsahibələrində informasiyanı tamamilə gözlənilməz bucaqdan çatdırır və bu zaman fikirlərini əlvan təşbehlərlə bəzəyərək mahir reportyorların belə bacarmayacağı tərzdə və inandırıcı şəkildə yetirə bilirlər.

7. ŞƏXSİYYƏTİ ANLAMAĞIN AÇARI

ABŞ prezidenti telekamera önündə çıxış edirsə, onun nə danışmağı bacarıb-bajarmamasını bilməyə seyrçi publikasının haqqı var. Tutalım, həmin prezident öz fikirlərini ifadə edə bilmək və yetərincə inandırıcı şəkildə söyləmək halında deyilsə, seyrçi publikasının bunu da bilməyə haqqı var.
Deyilənlərin hamısı eyni dərəcədə həm prezidentlərə, həm də bələdiyyə məmurlarına aiddir.
Televiziya insanın şəxsiyyət və xarakterini göstərib-gözükdürmək imkanına malikdir. Bu baxımdan mətbuat onunla müqayisə edilə bilməz. Cəmiyyətinizin fəallarını da, inkarçılarını da seyrçilərinizə göstərin. Qoy bu adamların natiq, yoxsa dilotu yeyən çərənçilər olduğunu seyrçilər saf-çürük etsin.

8. MÜSAHİBƏNİN GERÇƏKLİYİNİ TƏSDİQLƏDİN

Reportaja minimum efir vaxtı ayrılıbsa, yaxud müsahibəverən adamın nitqində pozuntu varsa, efir vaxtını daha da azaltmaq həm seyrçinin, həm də müsahibəverənin mənafeyini qoruyur. Bu zaman müsahibə faktını və xəbər qaynağının gerçəkliyini təsdiqlətmək üçün bir neçə saniyəliyə müsahibəverənin səsini vermək olar. Olayın mahiyyətini daha sonra reportyorun özü açıqlaya bilər.

9. BƏRABƏRHÜQUQLU DANIŞIN - RƏSMİ ŞƏXSLƏRDƏN QAÇIN

"Qara camaat nə deyir ki?"
Kral Artur (Kamelotdan)
Rəsmi şəxslərdən müsahibə almaqla kifayətlənmək özünü tələyə salmaq deməkdir. Böyük rəislərin, ekspertlərin, rəsmi şəxslərin və səlahiyyətli nümayəndələrin sehrinə aldanmaq lazım deyil. Baş verən olay adi adamlara (buna küçədən olan adam da deyilir və olayların çoxu məhz bu adamlar üçün maraqlıdır) maraqlıdırsa, məhz belə adamların rəyi ilə kifayətlənmək gərəkdir. Misal: ABŞ hökuməti yaşlı adamlara müəyyən sosial güzəşt haqqı verən ayrıca kartlar paylamağı qərara alıb. Bu olaya toxunarkən kartların paylanması ilə bağlı hökumət proqramının rəhbərindən müsahibə almaqla kifayətlənməyib bu proqramın ünvanlandığı adamların fikirlərini öyrənin. Şəhər merinin fikrinə barmaqarası baxmayın, ancaq mer hər dəfə yox, yalnız o vaxt ekranda körünməlidir ki, söhbət məhz şəhərin problemlərindən gedir.
Əgər adi sakinlərdən birinin məsələyə öz yanaşımını söyləməyə imkanı varsa, bu seyrçilərə çox yaxşı təsir edir və onlar görürlər ki, "adi adamın" fikrinə teleşirkət doğrudan da maraq köstərir.

10. "ŞƏXSƏN SİZ NƏ FİKİRDƏSİNİZ?"

Teleproqramları tez-tez tənqid atəşinə tuturlar ki, "şəxsən siz filan şey haqqında nə fikirdəsiniz?" qəbilindən suallardan sui-istifadə olunur. Doğrudan da özyaxınlarını itirmiş adama qəza yerində yanaşıb baş verənlər haqqında nə düşündüyünü soruşmaq yersiz deyilmi? Ancaq o biri tərəfdən şəxsiyyət cizgisinin gətirilməsi ilə müsahibə həmişə qazanır. Beləliklə, məsələ ondan ibarətdir ki, söhbəti çox duyğulu bir səviyyədə aparasan və bununla yanaşı nə müsahibəverənin, nə də auditoriyanın hisslərinə toxunmayasan. Misal üçün "mümkünsə, cənab filankəs haqqında bir az ətraflı danışın ki, seyrçilərimiz onu yaxşı tanıya bilsinlər" biçimli sualdan faydalanmaq məsləhət görülür.
Sizin vəzifə - maksimum nəzakətlə davranaraq qəfil itkinin kədərini auditoriyaya çatdırmaqdır.

11. MÜMKÜN QƏDƏR QISA...

Teleproqramlarda, xüsusən musiqi proqramlarında artırma səslərin səslənmə müddəti get-gedə qısalır, 1-2 saniyə çəkir. Ancaq bu meyli qorumaqla onu da yadda saxlamaq vacibdir ki, bir reportyor kimi sizin vəzifəniz
öz proqramınızda konkret xəbərləri seyrçiyə bildirməkdir.
Telereportajda da 1-2 saniyə sürən səsqoşulmalarından - artırma səsdən faydalanmaq texniki baxımdan mümkündür. Ancaq bir sual ortaya çıxır: bu seyrçinin marağına cavab verirmi? Ğz süjetinizdə ekranda köstərilən adamın şəxsiyyətinə auditoriyanın reaksiyasını göstərən kadrlara yer ayırmağı unutmamısınız ki? Seyrçilər ilk baxışdan onların qarşısında kimin çıxış etdiyini anlaya biləcək durumdadırlarmı? Müsahibəverənin danışıq tempi, vurğuları və s. nitq incəlikləri proqramın ümumi temporitminə və reportyorun danışıq xarakterinə uyğun gəlirmi?
Son dərəcə qısa və aydın reportaj hazırlamaq niyyəti sizi düzgün yoldan çıxara bilər. Əgər 3-4 saniyədən az çəkən səs qoşmaları hazırlamaq istəsəniz, diqqətli olun. Unutmayın ki, bu qoşulmaları sizə tanış olan kontekstdə montaj otağının sakitliyində qavrayırsınız. Təsəvvür edin ki, həmin səs qoşmalarını hazırlıqsız seyrçi anlayacaq ya yox.

12. BU QOŞULMA SİZƏ GƏRƏKMİ?

Artıq diqqətinizə yetirdiyimiz mülahizələr, ola bilsin ki, hər hansı səs qoşmasının məqsədəuyğunluğunu doğrulda bilər. Ancaq onlar qeyd-şərtsiz qəbul ediləcək qaydalar deyil. Daha bir səs xatirinə səs qoşması artırmayın. Yadda saxlayın ki, həmin artırmalar ən azı proqramın tempini və srasiləsiz axarını poza bilər. Siz peşəkar şərhçisinizsə, baş vermiş olayı daha qısa və daha anlaşıqlı şəkildə özünüz də açıqlaya bilərsiniz.
Beləliklə, hər dəfə bu suala cavab verməyə çalışın: Müsahibənin artırılması süjetin inkişafına kömək edir, yoxsa dinləyicinin diqqətini yayındırır?

Mənbə: Televiziya reportajı peşəkarlar üçün praktik vəsait
Müəllif: Pol Steynli, Mayami Universiteti
Tərcümə etdi: Zeynal Məmmədli