«…Əgər fırtına zamanı aeroport üzərində U-2 görünürsə — "çox güman ki, bu, Leyla xanımdır"»

1933-cü il martın 17-də, o zaman 24 yaşında olan Leyla Məmmədbəyova ilk dəfə paraşüt ilə tullanaraq Nina Kamnevadan sonra Sovet İttifaqının ikinci qadın paraşütçüsü olmuşdu. Bundan iki il əvvəl, iyul ayında o, şəxsən özü təyyarəni göyə qaldıraraq, həm Azərbaycanda, həm Qafqazda, hətta Cənubi Avropada və Ön Asiyada ilk qadın təyyarəçi olacaq. Müsabiqələr, qalibiyyətlər, mükafatlar, çox sayda şagirdlər — onun hekayəsində ən çox bəhs etməli olduğumuz məqam hansıdır?

Qəmər Salamzadə 5 may 1908-ci ildə Naxçıvanda dünyaya göz açıb. 1912-ci ildə ailəsi Tiflis şəhərinə köçür. Atası 1919-cu ildə burada menşeviklər tərəfindən qətlə yetirilir. Qəmər əmisi Rzaqulu Nəcəfovun himayəsində qalır.

Azərbaycanın ilk gözəl Karmeni və cəsarətli Dalilası Muxtarova alovlu, vulkanik temperament deməkdir. «Mən bütün həyatım boyu Muxtarova kimi yalnız bir qeyri-adi aktrisa gördüm. Bu, çox illər əvvəl Moskvaya gəlmiş italyan tragiki De Qrasso idi. Muxtarova kimi o da sadə bir adam, yüksək mədəniyyət sahibi idi. Onun yaradıcılığı Muxtarovanın surətləri kimi çılğın idi. Onların hər ikisinə də təbiət xüsusi bir vergi bağışlayıb: qarşısıalınmaz intuisiya, ən yüksək həqiqətləri kəşf etmək vergisi». Bu sözləri 80 ildən artıq ömür yaşamış, bu ömrün 60 ildən çoxunu teatra həsr etmiş, dünyanın nəhəng opera ustalarını görmüş məşhur rejissor N.N.Boqolyubov dünya opera sənətinin ulduzlarından olan azərbaycanlı Fatma Muxtarova haqqında deyib.

Repressiya dalğası mədəniyyətin digər sahələrini vurduğu kimi, rəssamlıqdan da yan keçmədi. Bu dalğanın öz ağuşuna aldığı insanlardan biri də Azərbaycanın ilk peşəkar rəssam qadını, hələ tələbəlik illərindən avropalı rəssamların diqqətini çəkən Qeysər Kaşıyeva idi.

1893-cü il mayın 24-də Tiflisdə məşhur ruhani Osman Müftizadənin ailəsində dünyaya altı övladın ən böyüyü olaraq göz açmışdır. Anası məşhur Terequlovlar nəslindən idi. (Bu, o Terequlovlar idi ki, onun iki qızı – Məlikə və Badigülcamal Üzeyir Hacıbəylinin və Müslüm Moqamayevin həyat yoldaşı idi).

Ay işığında…
Bir tək bu şərqinin səslənməsi yetər ki, qeyri-adi məlahətli səsin sahibi olan Nərminə Məmmədovanın sorağına düşək. Hərgah özü də kölgədə qalmağı sevirdi. Yeganə müğənnidir ki, sənətdə olduğu 30 il müddətində bir dəfə də konsert verməyib, səhnəyə çıxmayıb. Səsi yalnız radio və televiziyada yazılıb. Başqa heç yerdə görmək olmazdı bu ilahi nəfəsin sahibi, qənirsiz gözəl olan Nərminə xanımı.

Bəlkə indiyə qədər çoxları bu məlahətli səsin sahibini Şövkət xanımla qarışdırıb. Bəs, nədir Nərminə Məmmədovanı Şövkət Ələkbərovanın kölgəsində əridən?