Kayzen

                                                                      YEKUN

Çətin durumda olan və sıxışan Əliyev hakimiyyətinin, əgər 2020-ci ildə, əlində, “Qarabağ kartı” var idisə və “işğala son qoymaq” devizi, ümumimilli və əhalini birləşdirəcək bir rıçaq anlamına gəlirdisə, indi artıq, bu vasitə də əldən çıxıbdır. Çünki, hazırda Yuxarı Qarabağın bir qismi, yenə işğalda qalsa da, vəziyyətlə barışmağı, bu dəfə rəsmi olaraq, Rusiya qarşısında öhdəlik kimi götürübdür.

“Laçın dəhlizinə” müştərək nəzarəti, ya da ən azından, məhdud çaplı hərbi əməliyyatları, Rusiyadan “qopartmaq” üçün yəqin ki, sona qədər dirənəcək olan hakimiyyət üçün, qarşıda, strateji baxımından 2 yol görünür: ya Rusiyadan ciddi güzəşt qoparmaq, ya da Rusiyaya rəğmən nələrsə etmək.

Ermənistandakı 20 iyun seçkisində, Paşinyanın yenə də təkbaşına və ya əsas iqtidar ortağı olma ehtimalını əsas götürəndə; söyləmək olar ki, Rusiya üçün, arzuolunmaz və qərbpərəst iqtidara zərər gəlməsi anlamına gələcək Azərbaycana güzəştlərin verilməsi, yaxud da Azərbaycanın müəyyən addımlarına göz yumması, daha məqbul seçimdir. Bu, həm də, Azərbaycanın, Rusiya üçün Cənubi Qafqazda, əsas partnyor və razı salınması gərəkən birinci ölkə olması ilə bağlıdır.

Ermənistanla başlanacaq yeni bir hərbi qarşıdurma, nəzərləri, avtomatik olaraq daxildən xaricə yönəltməklə,digər məsələləri arxa plana keçirəcəkdir və zatən bir neçə həftədir ki, iqtidar, məqsədli şəkildə bunun zəminini hazırlamaqla məşğuldur. Belə ki, “İskəndər” raketi ilə bağlı İ. Əliyevin, əvvəl inkar etməsinə rəğmən, sonra, gözlənilmədən gündəmə gətirdiyi olay; bir tərəfdən, ABŞ-ın yeni hakimiyyətinin Rusiyaya qarşı sərt mövqeyi və bu xüsusda, həm də Azərbaycandan da Rusiyaya qarşı mövqe tələbinə cavabdırsa da, həm də hərbi gündəm yaratmağa və Qarabağda ola biləcək potensial dəyişiklik üçün psixoloji-siyasi hazırlığa hesablanıbdır.

Lakin, başqa bir tərəfdən, ABŞ və Qərbin və elə Rusiyanın, bu dəyişikliyə və ya hərbi qarşıdurmaya necə reaksiya verəcəyi də ayrı bir çıxılmazlıq deməkdir və Azərbaycan iqtdarının, çox riskli və həssas bir qərar ərəfəsində olması anlamına gəlir. Ən azından, bir-birinə zidd, iki qütbü, eyni vaxtda razı salmaq, 2-ci Qarabağ müharibəsindəki qədər asan olmayacaqdır və ABŞ-da artıq, Paşinyan hökümətini daha sıx dəstəkləyən yeni və fərqli bir-“demokratlar” iqtidarı mövcuddur. Zatən ABŞ-ın, “demokratlar”dan olan hazırki prezident Baydenin timsalında, bu dəfə “Erməni soyqırımı”nı tanıyan açıqlama ilə çıxış etməsi də, həm də bu dəstəyi qarantiya edir.

Ancaq, nə qədər qəribə olsa da və ilk baxışda Ermənistan üçün ciddi problematik məsələ kimi görünsə də, cəbhədə baş verəcək toqquşmalar, elə Paşinyan iqtidarı üçün də lazımlı və kritik bir çarə ola bilər. Belə ki, bu, daxildəki həssas və əlverişsiz seçkiqabağı mühitdə, diqqəti, xaricə yönəldə və gündəmi dəyişə bilər ki, nəticədə də təkbaşına iqtidar üçün həlledici olacaq bəlkə də 2-3 faizlik bir oynamanı gətirə bilər. Bəli, elə Paşinyanın, 21 apreldə Zəngəzur mahalına ziyarəti zamanı, ciddi təpki ilə üzləşəndən bir neçə saat sonra, sərhəddə çaxnaşmanın baş verməsi xəbərinin yayılmasını da, əslində, bu kontekstdə dəyərləndirmək lazımdır. Hansı ki, Azərbaycan da rəsmi olaraq, bu olayı təsdiqləyərək, erməni tərəfinin növbəti həmlələrinə cavab veriləcəyini bəyan etdi.

Beləliklə də, hər iki tərəfin hakimiyyətinə sərf edən bu toqquşmaların, qarşıdakı günlərdə, mütəmadi xarakter alacağını və nisbətən böyüyəcəyini proqnozlaşdırmaq olar.

Eyni zamanda da, bu çaxnaşmanın, hələki kəskin fazaya keçməsi də inandırıcı görünməməkdir, çünki, əvvəla bu, Ermənistan üçün bəribaşdan uğursuzluq və məğlubiyyət anlamına gəlirsə, Azərbaycan hakimiyyəti üçün də, ən azından daxili və xarici auditoriyanın ilkin reaksiyasını öyrənmədən, buna girişmək, risklidir. Azərbaycan, yəqin ki, dərhal və kəskin hücuma keçməyib, qəti addım üçün bəhanə toplamaq və həm daxili, həm də xarici reaksiyanı yoxlamaq yolunu seçəcəkdir.

Hər halda, hərbi qarşıdurma, siyasi amillər qədər, hərbçi psixologiyasından da asılı bir məsələdir və cəbhədə baş verəcək ən xırda bir provokasiyanın, birdən alovlanıb müharibə həddinə çatması da realdır. Bu da, hər iki tərəfin hakimiyyəti üçün, “iplərin”, tam kontrolda olmaması və işlərin, bu istiqamətdə də qəliz olması deməkdir.

Lakin, daxildə çarələri tükənən Əliyev və Paşinyan, “əl-ələ verib” mütləq ki, bir şeylər “düz-qoş etmək” zorundadır və eynilə 2-ci Qarabağ müharibəsindəki kimi, “kontrollu gərginlik” və ya “danışılmış oyun” yəqin ki, baş tutacaqdır.

Bu baxımdan da, Ermənistanın, xüsusən də Qərbin dəstəyini almaq baxımından, eynilə 2020-ci ildəki “Tovuz hücumu” kimi, qeyri-konfilikt ərazisini provokasiya üçün seçməsi daha ağlabatandırsa, Azərbaycan üçün təbii ki, özünün nəzarətində olması gərəkən ərazilər, daha məqbul “nişangah”dır.

Beləliklə də, eynilə bu günlərdə Sünik-Zəngilan sərhəddində baş verənlərdə olduğu kimi, hər iki tərəfin bir-birini suçlaması ilə müşayiət olunan “kontrollu qarşıdurmalar”ın baş verməsi gözlənilir.

Amma, nəzərə alınması gərəkən digər bir məsələ budur ki, elə Ermənistanda siyasi vektorun uzun müddət qeyri-müəyyən olaraq qalma ehtimalının yüksəkliyi və hər zaman üçün- “qisasçı” və populist qüvvə və liderlərin yolunun açıq olması, nəticə etibarilə, gələcəkdə Paşinyan iqtidarı baxımından, cəbhədə, təktərəfli və “kontrolsuz gərginlik” yaratmaq üçün səbəb rolunu oynaya bilər.

Elə Azərbaycanın daxilində də; cəbhədəki potensial qarşıdurmaların və qızğın hərbi gündəmin, müəyyən vaxt intervalında, qəti və ciddi nəticələr gətirməməsi, iqtidar üçün siyasi təşəbbüsün yenidən itirilməsi demək ola bilər.

Nəticədə; uzaqbaşı 3-4 ay sonra, hakimiyyətin, mütləq şəkildə, ciddi nələrsə etməsi, onun baxımından, həyati və labüd bir zərurət halını alacaqdır və bu halda da, ciddi islahat etməyi, özünün sonu bilən Əliyev hakimiyyəti üçün, ağla gələn ən real ehtimal, təbii ki, yenə də Qarabağ cəbhəsinə yönəlikdir.

Beləliklə; qısa və orta vədədə, ölkəni, ziqzaqlı və həyəcanlı Qarabağ gündəminin gözlədiyini proqnozlaşdırmaq olar və bu gündəm, xüsusi amillər keçərli olmadığı müddətcə, 1-ci maddə olaraq “hərarətini” sürdürəcəkdir.

Bir sözlə; Qarabağ məsələsi, İlham Əliyev və hakimiyyətinin taleyini təyin edəcəkdir; keçən il özü, bu “kart”ı seçməklə, bir mənada “son qumarı”na başladı.

Beləliklə də iqtidarın, digər iki sahədənsə, məhz alternativ olaraq açdığı və qurtuluş aradığı kanal olan hərbi sahədə dəyişikliyə daha yatqın olması inandırıcıdır.

Amma, atılacaq addımların və Qarabağ cəbhəsində həyata keçəcək radikal dəyişiklərin, birbaşa olaraq qarşı tərəf-Ermənistan iqtidarı üçün ciddi problem yaratma ehtimalı, və xüsusən də orda, hazırda, seçkiqabağı bir şəraitin olması, işləri, daha da qəlizləşdirir.Nəzərdən qaçırılmamalıdır ki, Paşinyan iqtidarı, faktiki olaraq, Əliyev üçün yeganə münasib iqtidardır və onun əlini zəiflətmək, avtomatik olaraq, daxildəki rusiyameyilli qüvvələrin şansını artırmaq deməkdir. Məsələnin, beynəlxalq tərəfini, və başda ABŞ olmaqla, qərbin də Paşinyan iqtidarından yana olmasını nəzərə alanda; Azərbaycan iqtidarının, Qarabağ cəbhəsindəki dəyişiklik cəhdini, Ermənistandakı iyun seçkisindən sonraya buraxması, ilk baxışda, daha güclü ehtimal kimi görünsə də, digər amillər də var.

Ən birincisi; iyun seçkisindən sonra nələrin baş verməsi də indidən o qədər də aydın deyil, çünki nisbi olaraq Paşinyan, ən reytinqli siyasətçi olsa da, hər halda Erməni cəmiyyətinin təxminən 3-də 2-si ondan narazıdır. Bu, da o deməkdir ki, Ermənistanda da siyasi zəmin, yetərincə sürüşkəndir və anidən ortaya çıxa biləcək hansısa fiqur, cəmiyyətin rəğbətini qazana və siyasi vektoru dəyişdirə bilər.

Digər tərəfdən də, bu seçkilərdə, daha güclü ehtimal olan koalisiya höküməti; yəni Paşinyan, baş nazir olsa da, digər bir partiyaya məcbur qalması-elə avtomatik olaraq, xaotik durum deməkdir və həmin koalisiyanın da ölkədəki mürəkkəb şərtlərdə, sabit qalması, inandırıcı deyil.

Ona görə də hətta iyundan sonra da, Azərbaycan hakimiyyəti üçün Qarabağda ciddi dönüş yaranması zəmini olmaya bilər və hətta indikindən daha əlverişsiz zəmin yarana bilər.

Ən əsası; iyuna qədər, Azərbaycanda nələrsə dəyişməlidir, çünki ölkədəki ağır ictimai-siyasi şərtlər və getdikcə zəmini güclənən anti-iqtidar vəziyyəti, bunu diktə edir.Belədə də, hakimiyyət üçün yeganə “əl yeri” olan-“məmur qurbanları”, daha asan seçim kimi görünür.

Hər halda, “pensiya, müavinət və maaş artırmaları kartı”, əldə varsa da, bunu, məhz irəlidə nəzərdə tutulan- hakimiyyət əvəzlənməsi üçün saxlaması, daha realdır.

Aprel ayının əvvəllərində, ləğv edilmiş MTN-in iki mühüm strukturunun – Hərbi Əks-Kəşfiyyat və İstintaq Baş İdarələrinin rəislərinin həbs edilməsi,ilk baxışda, nəzərlərin, əsas nöqtəyə-Eldar Mahmudova yönəlməsinə səbəb oldusa da, məsələ, o qədər də sadə deyil. Daha öncəki (sentyabr, 2020) geniş təhlilimizdə də ətraflı izah etmişdik ki, hakimiyyətin, E. Mahmudov, R. Mehdiyev və hətta Ə. Həsənov kimi-əllərində ciddi imkanlar və kompromatlar olması yüksək ehtimal olan şəxsləri, birbaşa “dənləməsi” asan deyil və özü baxımından çox risklidir. Ona görə də, indiki halda, keçmiş MTN-nin bu 2 generalının həbs olunmasını da, daha çox məhz iki amillə bağlamaq olar:

1)Ümumi “məmur qurbanı silsiləsi”nin davamı.

2)Xüsusən də siyasi vəziyyətin, qarşıda gözlənilən kəskinləşməsi və iqtidarın zəifləməsi müqabilində, E. Mahmudovun, R. Mehdiyevin timsalında ola biləcək əks-cəhdlərin önünün bəribaşdan alınması və keçmiş həmkarların “gözünün qorxudulması”.

Doğrudur, son 1 il içində, Azərbaycanda, heç olmadığı qədər qısa vaxt intervalında baş verən “məmur qıyımları”; Səhiyyə naziri Oqtay Şirəliyev, Xarici İşlər naziri Elmar Məmmədyarov və Mədəniyyət naziri Əbülfəz Qarayev başda olmaqla, bir sıra üst məmurların çıxarılması və bəzi Nazir müavinləri, İcra hakimləri səviyyəsində aparılan həbslər və xüsusilə də bu hadisələrin, bir qayda olaraq “ağır” gündəm fonunda edilməsi, hakimiyyətin əlində, bu “kartın”, hər zaman hazır vəziyyətdə durduğunu və sırada, yeni nazirlərin və iri fiqurların olacağını göstərir. Xüsusən də ilin əvvəlində, təəccüblü bir şəkildə İTV-də yayımlanan- polisin özbaşınalığı və Daxili İşlər Nazirliyi əleyhinə olan açıq və sərt tənqidi sujet, və hətta bununla bağlı DİN-in narahatçılığına rəğmən, İTV-nin mövqeyini sürdürməsi, ciddi və diqqətədəyər bir olaydır və hakim iradənin, DİN-dən və dolayısıyla da rəhbər Vilayət Eyvazovdan məmnun olmadığını və onu və komandasını dəyişmək istədiyini aşkar edən bir işarədir.

 Lakin, hər halda, məsələn, Kəmaləddin Heydərov kimi-təkbaşına bir “cəbhə” olan və on milyardlarca vəsaiti olduğu şübhə doğurmayan “riskli adama” qarşı, açıq “qıyımın” aparılacağı şübhəlidir və zəif ehtimaldır.

İlk baxışda, hakimiyyət üçün istənilən böyük məmurun və ya fiqurun “başını yemək” və bununla, gündəmi öz xeyrinə yönəltmək, asan qərar kimi görünsə də, əslində, vəziyyəti qəlizləşdirən bir çox amillər vardır ki, onlardan da ən başlıcaları, elə-kompromat və imkanlar məsələsidir. Digər tərəfdən də hakim iradə üçün öz komandasına aid (Əliyev-Paşayev klanı) kiminsə bu sırada olması da məqbul seçim deyil. Belə olduqda da, yerdə, əslində, çox seçim qalmır.

Odur ki, hakimiyyət, güclü və əsas fiqurları ram edə bilməyəcəksə, “həbs taktikası” da yetərli effekti verməyəcəkdir və bu da o deməkdir ki, sözügedən amil, təkbaşına, gündəmi nəzarətdə saxlamağa yetərli olmayacaqdır.

Belə olan halda da nəzərlər, yenə də digər vasitəyə-hərbi platformaya istiqamətlənir. Hakimiyyət üçün, yaxın həftələr, hətta günlər ərzində, bu cəbhədə ciddi dəyişiklərin olması, (xüsusilə də riskli “Tərtər işi”nin “alov”unu söndürmək məcburiyyəti baxımından) hava-su qədər vacibdir.

Və bu fonda, ilk ağla gələn də, təbii olaraq, “Tərtər cinayətləri” ilə bağlı, yaxın zamanda yeni və daha güclü bir hüquqi prosedurun başladılması və cinayətlərlə əlaqəli olan bir çox “iri”, amma “risksiz” şəxslərin “qurban verilməsi”dir.

Beləliklə də yaxın zamanda, bir sıra yüksək rütbəli hərbçilərlə bərabər, hüquq sisteminin bəzi rəhbər şəxslərini də əhatə edən- həbs, işdən çıxarılma, “gedər-gəlməzə göndərmə” dalğasını gözləmək olar. Lakin, hər halda, bəhs olunan 1700 civarında hərbçi zülmündə, rolu olması labüd olan (başda da Hərbi prokuror olmaqla) əsas şəxslərin məsuliyyətə cəlb olunması, inandırıcı deyil. Dolayısıyla, sözügedən proses də, əslində, cəmiyyətdəki bu məsələyə yönəlik aqressiya və təpkini dindirməyə yetərli olmayacaqdır, odur ki, iqtidarın, ümidini bağlaya biləcəyi yeganə məsələ də  Qarabağ və hərbi əməliyyatlardır.

Uzun müddətdən bəri, labüd reallıq olan sistem dəyişiklikləri və islahat zərurətini, “zibili, xalının altına süpürməklə” yola verən hakimiyyət üçün əlindəki bütün resursların tükəndiyi və Qarabağ cəbhəsində nəzarətin itdiyi bir şərait, hər halda, ola biləcək ən qəliz və ən ağır şəraitdir. Odur ki, artıq, iqtidar, “ya indi, ya heç vaxt” kimi həlledici bir qərar anına yaxınlaşmaqdadır və ortabab bir politoloqun da görə biləcəyi qədər aşkar olan bu vəziyyəti, görməməsi mümkün deyil.

Müharibədən sonra, diqqətlərin, daxilə yönəlməsi ilə zatən güclənən anti-məmur zəmini və dalğası; kompromatlar amilinin ortaya çıxması ilə, bir tərəfdən daha da gücləndisə, digər tərəfdən də bu tendensiya, ümumilikdə ətrafın “dumanlı” və qarmaqarışıq duruma gəlməsi ilə sonuclandı. Artıq, bir yerdən sonra, kimin nə dediyi bəlli olmayan, “ağız deyəni qulağın eşitmədiyi”, hər gün yeni gündəmin ortaya çıxdığı-xaotik bir vəziyyət yarandı.

Qiymət artımı ilə paralel, “kompromatlar”ın da yükləndiyi bu xaotik gündəmin üstünə, zamanla, üçüncü tendensiya da gəldi-həbslər. Nəticə etibarilə, ciddi qiymət artımları və əhalidə yaranan əlavə stressə baxmayaraq, məhz “kompromatlar savaşı” və “həbslər dalğası”, bir mənada, bahalaşmanın gündəm gücünü zəiflətdi və xalqın, ola biləcək reaksiya əmsalını azaltdı. Ki, bu da, ilk baxışda; sözügedən iki faktorun, məhz xalqın diqqətini bahalaşmadan yayındırmaq və fikrini dağıtmaq üçün quraşdırıldığını düşündürsə də, hər halda, kompromatlar məsələsi, asanlıqla idarə və manipulyasiya oluna bilən bir proses deyil

Gəlin, birlikdə təhlil edib aydınlaşdıraq.

10 noyabr gecəsi, dövlət başçısı İ. Əliyevin, Rusiyanın diqtəsilə imzalamağa məcbur qaldığı və cəmiyyətimizə «böyük zəfər» kimi təqdim olunan üçtərəfli bəyənatdan sonra, Azərbaycanda olduqca maraqlı və bir o qədər də ziddiyyətli hadisə və tendensiyalar baş verməkdədir.

Xronologiyaya nəzər salaq.