Kayzen

Davamı →

Məlumdur ki, bədii əsərlərdə digər onomastik vahidlər kimi, şəxs adları bütövlükdə əsərin ideyasına, süjet xəttinə, hadisələrin inkişafına xidmət edir. Əsər müəllifi ad seçərkən çox zaman, əsasən, yaşadığı dövrün, mühitin səsinə qulaq asır. Çünki şəxs adları dildə mövcuddur, həmçinin xalqın tarixi də bu və ya digər şəkildə məhz dildə öz əksini tapır. Sənətkar çox zaman ad seçimində obraza çox ehtiyatla yanaşır, obrazın xarakterinin hərtərəfli açılmasında şəxs adlarından bir üsul kimi istifadə edir, obrazları adlandırarkən, əsasən, onların leksik mənalarına fikir verir. Əsərdə surətlərin tutduğu mövqe, yazıçının surətlərə olan şəxsi münasibəti, eləcə də bir sıra digər amillər şəxs adlarında öz əksini tapır. Yazıçı surəti mənfi, ya müsbət cəhəti təmsil etdiyinə görə adlandırır.

Davamı →

Bildiyimiz kimi, əsatirlərimizdə, əfsanə, nağıl və rəvayətlərimizdə, eləcə də digər xalq ədəbiyyatı janrlarında, inanclarımızda nur və işıqla bağlı hadisələr, əhvalatlar kifayət qədər-dir. Qədim türk dastanlarından məlum olduğuna görə, göylər və yerlər meydana gəldikdən sonra ilk növbədə nur mənbələri olan Günəş, Ay və ulduzlar yaradılmışdır. Bunlar həm də qədim türklərin inam yerləri, totem olmuşdur. Qədim türklərdə bunlar hər üçü şəxs adı olmuşdur.

Davamı →

Azərbaycan şəxs adları sistemində titullarla adların birləşməsi ilə əmələ gəlmiş kifayət qədər mürəkkəb antroponim mövcuddur. Məlum olduğu kimi, müasir Azərbaycan antroponimik vahidlər sistemində bir sıra apelyativi arxaikləşmiş titullar həm müstəqil ad kimi (məsələn: Ağa, Alp, Xanım, Nəim və s.), həm türk mənşəli saf antroponimlərin (Xanbaba, Ağaqardaş, Ağada-dayı, Poladxan, Bikəxanım və s.) tərkibində, həm də hibrid ant-roponimlərin (Ağabəşir, Ağaqurban, Ağazəki, Məhəmmədağa, Əlixan, Gülxanım, Sultanxanım, Şahbəyim və s.) tərkibində işlənməkdədir. Azərbaycan antroponimikasında bu qəbildən olan həm kişi adları, həm də qadın adları mövcuddur.
Davamı →

Dilimizin şəxs adları sistemində saylar əsasında formalaşan şəxs adları da yer almışdır. Bu sıradan olan şəxs adları 1 rəqəmi, tək, yaxud birinci, ilk sözləri əsasında formalaşmışdır. Bir əslində say sistemində rəqəmlərdən biridir, saymağa bu rəqəmlə başlayırıq, yəni başlanğıc rəqəmdir.

Davamı →

Məlum olduğu kimi, gözəllik anlayışı çox geniş mənaya malikdir və özünü xalqın həyat hadisələrinə, insana münasibətində təzahür etdirir. Gözəllik anlayışı xalqın estetik idealı, ülvilik, qəhrəmanlıq kimi xüsusiyyətlərlə sıx əlaqədardır. Gözəllik haqqında anlayışın məzmunu və qiymətləndirilmə dərəcəsi, əsasən, xalqın estetik idealı ilə əlaqədardır. Etnoqrafiyamızda şəxs adlarının gözəl olması, gözəl səslənməsi həmişə diqqət mərkəzində olmuşdur. Bunun nəticəsidir ki, antroponimikamızda semanti-kasında gözəllik, incəlik, saflıq, igidlik, mübarizlik və s. keyfiyyətləri ifadə edən yüzlərlə kişi və qadın adları formalaşmışdır.

Davamı →

Dünya xalqlarının hər birinin şəxs adları sistemində peşə, sənət, vəzifə adlarından formalaşmış antroponimlər mövcuddur. Bu qəbildən olan şəxs adlarının əksəriyyəti erkən dövrlərlə səsləşir. Çox zaman da qədim peşə və sənət sahələri sıradan çıxır, yalnız folklor nümunələrində rast gəlinir, eləcə də şəxs adlarında yaşayır.

Davamı →

Məlum olduğu kimi, erkən dövrlərdən qohumluq münasibəti bildirən sözlərlə əsl şəxs adlarının yaradılması türk şəxs adları sistemində xüsusi yer tutmuşdur. Bu tip antroponimlərin motivləşməsində hörmət, əzizləmə, emosional müraciət və s. xüsusiyyətlər əsasdır. Antroponim yaradıcılığında qohumluq münasibəti bildirən sözlər daha çox titullarla birlikdə ad yaradıcılığına cəlb edilmişdir ki, bu da əksər titulların yüksək təyinatı ilə bağlıdır.

Davamı →

Türk xalqlarının dili, tarixi, etnoqrafiya və psixologiyasını yaşadan antroponimik və toponimik vahidlər sistemində heyvan adları əsasında formalaşan şəxs adları xüsusi yer tutur. Azərbaycan antroponimikasında heyvan adları ilə əlaqədar kişi adlarının müşahidəsi göstərir ki, onlar əsasən güclü, vəhşi çöl heyvanlarının adlarından formalaşmışdır. Qeyd etmək lazımdır ki, məişətimizdə heyvan adlarından yaranmış şəxs adları arasında ev heyvanlarının adlarından yaranmış adlara rast gəlinmir.

Davamı →

Demək olar ki, dünyanın əksər xalqlarının dillərində xalq təfəkkürünün məhsulu olan şifahi xalq ədəbiyyatı nümunələrinin əsas qəhrəmanlarının adları bu günə qədər yaşayır. Buna səbəb həmin qəhrəmanlara olan müsbət münasibət, estetik ideallar aşılayan folklor nümunələrindəki qəhrəmanlara rəğbət hissidir. Bəzən hətta tarixi şəxsiyyətlərin adı da məhz xalq ədəbiyyatında yaşadılmış, həyatda müstəbid olan hökmdarlar folklorda müdrik idarəedici kimi təqdim olunmuşdur. Azərbaycan şəxs adları sistemində də belə adlar kifayət qədərdir, desək, yəqin ki, səhv etmərik.
Davamı →