Yazıçı sənəti – Yuhan Borgenin essesi

  • Esse
Yuhan Borgen (28 aprel 1902 – 16 oktyabr 1979) dünya şöhrəti qazanmış yazıçılardandır. Təkcə Norveç deyil, ümumilikdə Avropa ədəbiyyatına öz töhfəsini vermiş yazıçı Müqavimət hərəkatının fəal iştirakçısı kimi də yaxşı tanınıb. Onun novellaları, romanları, esseləri, məqalələri dünyanın bir sıra dillərinə tərcümə edilib.
Yuhan Borgenin çoxşaxəli ədəbi irsi əsasən ədəbiyyat və incəsənət məsələlərinə həsr olunub. Bu nümunələrdə bədii yaradıcılığın problemləri, sözün mövqeyi, yaradıcılıq psixologiyası öz əksini tapıb. Müəllifin məqalələrinin böyük əksəriyyəti L.N.Tolstoy, F.M.Dostoyevski, M.Qorki, Ç.Dikkens, H.K.Andersen, K.Hamsun, H.Qriq kimi məşhur söz-sənət sahiblərinin yaradıcılığını əhatə edib.

Davamı →

Məqsədə çevriləndə sənət özünə xəyanət etmiş olur – Henri Millerin essesi

  • Esse
Nə vaxtsa Knut Hamsun anket suallarını cavablandırarkən qeyd etmişdi ki, o, yazılarını məhz vaxtı öldürmək məqsədilə qələmə alır. Fikrimcə, K.Hamsun öz dediklərində, hətta səmimi olsa belə, yenə səhvə yol verib. Yazıçılıq da həyat kimidir, məqsədə çatmaqdan ötrü səyahət etmək, dünyanı gəzib dolaşmaq, metafizik macəralara baş vurmaq, dolayısı ilə reallıqları qavramağı bacarmaq xüsusiyyətlərinə malik olmaq lazımdır. Yazıçı şüuru varlığın üst qatı ilə aşağı qatı arasında ömür sürməklə həyat yoluna qədəm basır, nəticədə isə özü də bu yolun sonuna gedib çıxır.

Davamı →

Ağrılar və sərçələr

  • Esse
Qaranquş yuvalarına baş çəkən
Sərçələri xatırlayıram tez-tez
Gedənlərin yuvası isinmir,
Gedənlərin yuvası bala çıxarmır,
Gedənlərin «yuva»sı boş qalır həmişə...

Gözlərimdə yaşıl bir vadi uzanır, Marqo. Yamyaşıl ağaclarla dolu, quşlar oxuyurlar, tən ortasından bir cığır uzanır. Xəfif yağış yağır. Həmin cığırda yorğun addımlarla bir qadın irəliləyir. Mənəm… Gedirəm, Marqo… Yanımda heç kim, əllərimdə heç nə yoxdur. Bu məktubu bitirəndən sonra həmişə etdiyim kimi vanna otağına keçərək qapını bağlayıb, suyu açacam. Sonra bütün varlığımla o qadının gedişinə ağlayacam. Və yaxşı ki, bunu bilən tək insan sən olacaqsan....

Davamı →

Yazıçıların hoqqaları və tənqidçilərin xal qazanması

  • Esse
Bizim düşüncə sferamızda əksər anlayışların üst qatını, zahiri istiqamətlərini tələm-tələsik mənimsəmək, həmin məsələlərin tənqid edilən tərəflərindən xəbərdar olmamaq, hər şeyi birmənalı, mütləq, özünə sərf edən formada qəbul etmək meyli düşüncə natamamlığı, fikir yarımçıqlığı yaradır. Bu baxımdan, Mario Varqas Lyosanın “Mədəniyyətin ölümü haqqında qeydlər” kitabından tərcümə etdiyim bu essesi dünyada “hədsiz pessimist və radikal” kimi qarşılansa da, həm bizim intellektual çevrələrdə çox da bilinməyən postmodern nəzəriyyələrin tənqidinə, həm də təhsilə, təhsil işçilərinə bəslədiyi münasibətə görə əhəmiyyətlidir. Tərcüməçidən.

Davamı →

Yataqda mütaliə – Herman Hesse

  • Esse
Əgər mehmanxanada üç-dörd həftə yaşadınsa, mütləq hər hansı bir əngəllə, maneə ilə üzləşməyə hazır ol. Ya  bütün günü və gecəni musiqi səsilə müşaidə olunan, səhəri isə dəhlizdə içib sərxoş olmuş adamların yıxıla-yıxıla, hamıya toxunub keçməsi ilə bitən toy məclisi qurarlar, ya sol tərəfdə yaşayan qonşun özünü dəm qazıyla zəhərləmək istəyər, həmin qaz sənin də mənzilinə dolar. Və ya əslində bundan bir az daha ədəbli və nəzakətli olsa da, mahmanxana sakinlərinin bir-birlərindən sakitlik umduqları saatda bir qonşu özünü güllələyib intihar edər.  Və ya su borusu sıradan çıxar və xilas olmaq üçün az qala üzmək məcburiyyətində qalarsan. Ya da ki günlərin bir günü pəncərənə söykənən nərdivanla mehmanxanın dam örtüyünü təmir edən usataların yuxarı qalxdığını görərsən.

Davamı →

Yeni dövrün mətnləri: "Qələmsiz yazılanlar"

  • Esse
Sənət yaratmaq günün həqiqətlərini gələcəyə simvollarla çatdırmaq cəhdidir. Borxesin bütün zamanlar üçün öz isbatını tapmış bu fikri zəmanəmizdə — kompüter erasında necə, aktual olaraq qalırmı? Yəni bu gün həqiqətləri gələcəyə ötürmək üçün sənət yaratmağa ehtiyac varmı?
Sürətli zamanın tələskən fərdinin vaxtını alacaq, başını qatacaq o qədər çox şey var ki, yüzlərlə səhifəlik kitabı oxumaq, ondan informasiya almaq, hələ bir də müəllifin fərdi üslubunu, estetikasını kəşf etmək həvəsi absurd görünürdü. Texnologiyanın inkişafı ədəbiyyatşünaslarda bu fikri konkretləşdirmişdi:

Davamı →

Hüzn ədəbiyyatın harasındadır

  • Esse
Elə hislər var ki, onları yazmaq, onları danışmaq, oxumaq bizi böyüdür, bizi aydınlandırır. Və bu, çox hallarda özümüzü melanxolik, çarəsiz və tərəddüdlü hiss etdiyimiz anların nəticəsidir. Həmin hislər mütləq bizə reallığı xatırladır və biz yaradıcının özü ilə daha səmimi kontakt qururuq. Dostoyevskinin zövqsüz və yüksək bədii istedadla yazılmış mətnləri həmişə mənə müəllifi xatırladıb. Romanın obrazlarını, romandakı hadisələri deyil, məhz Dostoyevskinin özünü. Onu təxəyyülümdə canlandırmaq və onu dinləmək nəsibini romanlarından almışam. Dərin bir hüzn, əzab, qisasın öyrətməyə çalışdığı güzəştə getməyən fəlsəfə bizə o qədər doğma gəlir ki, özümüzü qəhrəmanların yerində hiss etmirik, onlarla müqayisəyə çıxarırıq. Dostoyevskinin obrazları daha dərin yaralar alıb, yoxsa biz?

Davamı →

Essevari fikirlər

  • Esse
Zövq və kriteriya məsələsində həm peşəkar oxucu, həm də tənqidçi bəzən çıxılmaz vəziyyətə düşür, mətnə qiymət verəndə zövq kriteriyanı formalaşdırmağa mane olur. Yəni kimsə deyəndə ki, filan mətn zəifdir, o dəqiqə bu fikrə opponentlik edən əks fikri söyləyir: sən məsələyə zövqlə yanaşırsan, yəni «xoşuma gəlmədi» fikrinin əsasında ilk növbədə zövq kateqoriyası durur. Bəs onda kriteriya nədir? Buna belə maksimalistcəsinə cavab verəcəm: «Lev Tolstoyun „İvan İliçin ölümü“ povestinə kimsə zəif əsər deyə bilməz, çünki ən minimal kriterilərə (ideya, ideyanın bədii həlli, süjet xətti, dramatizm və s.) belə cavab verir və burda zövq məsələsi keçir lap arxa plana».

Davamı →

Bədii publisistika

Ötən ilin publisistika mənzərəsində Azərbaycanın tarixi, əhalisi, onların milli kimliyi, mədəniyyəti, dili, ədəbiyyatı, adət-ənənələri, azadlıq və istiqlaliyyət uğrunda mübarizəsi haqqında elmi-publisist araşdırmaları yenə də fəal görünür. Bu baxımdan, keçən il çapdan çıxmış bir sıra müxtəlif janrlı məqalə topluları (məsələn, Vidadi Babanlının «Yaddaş saxlancları», Akif Əlinin «Yaradan», Gülnar Səmanın «Sözümüz sözdür», Rövşən Ağayevin «Hadisələrin, tədbirlərin fraqmentləri» və s.) qələmin əsas vəzifəsini vətənə, millətə, dövlətçiliyə xidmətdə görmək amalını təcəssüm etdirir.

Davamı →

Qloballaşma milli kimliyə təhdiddirmi?

  • Esse
Qloballaşmaya tuşlanmış tənqidlərin ən effektivi iqtisadiyyatla bağlı yox, olsun ki, bu fenomenin sosial, etik və daha da çox mədəni aspektləriylə bağlıdır. Bu cür arqumentlər əvvəlcə 1999-cu ildə Sietlda, sonra isə Banqkok və Praqa iğtişaşlarında dominant idi. (qeyd: müxtəlif beynəlxalq təşkilatların tədbirlərində anti-qlobalistlərin kütləvi etirazları nəzərdə tutulur)

Davamı →