Kayzen

Varvarizm bir dilin formalarına xas olmayan və həmin dilin təmizliyini pozan xarici söz, yaxud ifadələrdir.

Xarici dil bilmək çox vacibdir, xüsusilə rus və ingilis dillərini. Gəlin baxaq ətrafımızda olanlar hansı dildə danışır. Elə bilirik ki, Azərbaycan dilində danışırıq, amma sözlərin yarısı rus sözlərindən ibarətdir. Konfranslarda, verliş və çıxışlarda natiqlərin çoxu, iki və ya üç dili (azərbaycan, rus və ingilis) bir-birinə qarışdırıb çıxış edirlər. Halbuki bunu bir dildə etmək daha doğru olardı. Hər bir azərbaycanlı doğma dilini bilməlidir, bu, bir aksiomadır (sübutsuz qəbul edilən fikir). 

Dilimizin saflığının və təmizliyinin qorunması, nitq mədəniyyətinin inkişafı hər bir dövrdə olduğu kimi, müstəqillik dönəmində də mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Respublikamızda son illər bu istiqamətdə konkret tədbirlər həyata keçirilib və ciddi addımlar atılıb. Ana dilimizə dövlət tərəfindən diqqət və qayğı xeyli dərəcədə yüksəlib. 

Bu gün həm yazılı, həm də şifahi nitqdə ədəbi dil normalarının pozulması, dilimizin kənar təsirlərlə korlanması halları hələ də davam etməkdədir. Hal-hazırda, istəmədən azərbaycan dilində qarşılığı olan sözləri rus, türk və ya başqa dillərdə deyirik.

Bu gün də varvarizm, mədəniyyətlər və insanlar arasındakı dialoqun əhəmiyyətini və mədəniyyətlərarası anlayışın qurulmasında rastlaşdığımız çətinlikləri xatırladan bir termin olaraq qalır. Mədəni müxtəlifliyin və qarşılıqlı hörmətin önəmi vurğulanarkən, varvarizmin qarşısını almaq üçün təhsil və mədəniyyətlərarası dialoqun gücləndirilməsi mühüm bir addım kimi qəbul edilir.

Davamı →

Dilin leksik tərkibini təşkil edən bütün vahidlər hər cəhətdən bir-birinə oxşamır. Dildəki hər bir leksik vahidin özünəməxsus xüsusiyyətləri və üslubi vəzifələri vardır. Buna görə də bəzi sözlər dilin bütün üslublarında işlənə bildiyi halda, digər qrup sözlər müəyyən üslubi məqsəd üçün yalnız bir üslubda işlənir. Bundan başqa, dildə bəzi sözlərdən az, bəzi sözlərdən isə çox istifadə olunur və s.

Bütün bu cəhətlər nəzərə alınaraq müasir Azərbaycan ədəbi dilinin leksikası, əsasən, aşağıdakı söz qruplarına bölünür: ümumişlək sözlər, poetik sözlər, köhnəlmiş sözlər, neologizmlər, terminlər, dialektizmlər, loru sözlər, vulqar sözlər.

Davamı →

Söz dilin əsas vahididir. Dildəki sözlərin hamısı birlikdə dilin lüğət tərkibini, yəni leksikasını təşkil edir. Dilin lüğət tərkibindən bəhs edən bölmə leksikologiya adlanır.

Sözün ifadə etdiyi məna onun leksik mənasıdır. Yəni həmin sözü deyərkən nəyi başa düşməyimizdir.

Sözün qrammatik mənası da olur. Qrammatik məna sözün hansı nitq hissəsinə aid olması və həmin nitq hissəsinə aid xüsusiyyətləri daşımasıdır.

«İzin» sözü: icazə almaq leksik mənası, isim və adlıq halda olması qrammatik mənasıdır.

Davamı →

Dəmir qapı birləşməsində dəmir sözü qapının materialının dəmirdən olduğunu ifadə edir.Dəmir yumruq birləşməsində isə dəmir sözü «möhkəm», «güclü» mənalarını bildirir. Gördüyümüz kimi, dəmir metaldır, qapı dəmirdən hazırlanır, yumruğun isə metalla heç bir əlaqəsi yoxdur. Deməli, ilk baxışda dəmir sözünün göstərilən mənaları bir-birindən çox uzaqdır. Lakin dəmirdən hazırlanan hər bir əşya çox möhkəm, davamlı olduğu üçün, yumruq da söz birləşməsində dəmir sözü məhz bu mənada, yəni möhkəm, dözümlü, davamlı mənalarında işlədilir. Demək, dəmir sözünün həqiqi mənası ilə yanaşı, məcazi mənası da var.
Davamı →

Söz dilin vahididir. Dildəki sözlərin hamısı birlikdə dilin lüğət tərkibini, yəni leksikasını təşkil edir. Dilin lüğət tərkibini öyrənən elm leksikologiya adlanır. Leksikologiya yunanca iki sözdən–lexikos (söz) və loqosdan (təlim) ibarətdir. Leksikologiya dilçiliyin bir bölməsi olub, dildəki bütün sözləri öyrənir.
Sözlər əşyaları, hərəkəti, əlaməti, miqdarı və s. ifadə etməyə xidmət göstərir. Hər bir sözün ifadə etdiyi mənaya onun leksik mənası deyilir. Sözlərin leksik mənası izahlı lüğətlərdə öz ifadəsini tapır. Məsələn: kərə-əridilmiş yağ, şit yağ

Davamı →

Deyilişı  və yazılışı eyni olan, leksik mənaca isə tamamilə fərqlənən sözlərə omonimlər deyilir.
Omonimlər bir-biri ilə mənaca heç bir əlaqəsi olmayan sözlərdən ibarət olur. Məsələn:
Bağ — Meyvə ağaclari əkilmiş sahə
Bağ — Bir şeyı bağlamaq üçün ip (ayaqqabı bağı).

Şam — Yandırmaq üçün cisim (Şamı yandır).
Şam — Ağac adı (şam ağacı) və s.
Şam — Axşam yeməyi (Sizi şama dəvət edirlər).
Bu nümunələrdəki «bağ» və "şam" sözlərinin deyilişı və yazılışı eynı olsa da, onlar ayrı-ayrı anlayışları bildirir. Deməli, həmin sözlər omonimlərdir.
Davamı →

Dildəki sözlərin hamısı birlikdə dilin leksikasını (lüğət tərkibini) təşkil edir.
Leksikanı öyrənən dilçilik bölməsi leksikologiya adlanır.
Leksikologiyada sözlərin mahiyyəti, onların formaca və məzmunca əmələ gətirdiyi qruplar, sözlərin mənşəyi və işlənmə dairəsi öyrənilir.
Dilimizdəki sözlərin çoxunun həm leksik, həm də qrammatik mənası vardır.
Sözün birbaşa ifadə etdiyi mənaya onun leksik mənası deyilir.Başqa sözlə dəsək, sözün leksik mənası onun məzmununu bildirməsi, hər hansı bir anlayışı ifadə etməsidir. Məsələn: «qələm» sözünün leksik mənası «yazı alətidir». Sözün leksik mənasini bir neçə yolla izah etmək olar:
1.Verilən sözə yaxın mənalı söz seçməklə. Məsələn:azadlıq -müstəqillik — sərbəstlik.
2. Əşyanın, hərəkətin əlamətlərini  izah etməklə. Məsələn:dəmirçi — metaldan müxtəlif alətlər hazırlayan pesə sahibi.

Davamı →