Kayzen

Keçən il vəfatının 700 illiyi beynəlxalq miqyasda qeyd olunan dahi türk şairi və mütəfəkkiri Yunis Əmrənin bütün dünyada ən çox oxunan və sevilən Şərq şairlərindən biri olduğu hamımıza yaxşı məlumdur. Onun yubiley ilinin öz vaxtında YUNESKO tərəfindən “Yunis Əmrə–Sevgi ili” kimi elan edilməsi də məhz böyük ozan yaradıcılığının ümumbəşəri əhəmiyyətindən və miqyasından qaynaqlanır.

Davamı →

1938-ci il, 10 noyabr.
Əbdülhaq Hamidin, Orhan Seyfi Orhanın, Behcet Kemal Çağların, Cahit Sıtkı Tarancının, Melih Cevdet Andayın Atatürklə bağlı şeirlərinin ən yaxşıları ilə bir sırada dayanır.

Davamı →

Səid Faiq Əbasıyanıq haqqında çox eşitsəm də hekayələrini oxumağa fürsət tapmamışdım. Bu həftə Səid Faiqin qırx üç hekayəsini oxudum. İndi Səid Faiqin hekayələrindən aldığımı təssüratları, Səid Faiq haqqında fikirlərimi yazmaq istəyirəm. Bir yazıçı haqqında fikirlər yazmaq üçün onun qırx üç hekayəsini oxumaq məncə kifayət edər.

Davamı →

Hər nə qədər ədəbiyyata tərs bir davranış şəkli olsa da, qadına şiddət mövzusunun işləndiyi sahələrdən biri də ədəbiyyatdır. Xüsusilə təhkiyəli əsərlərdə örnəklərinə tez-tez rast gəldiyimiz cinsi, fiziki və psixoloji şiddət mövzusunun roman, hekayə, povest, tamaşa və filmlərdə fərqli rakurslardan işləndiyini görürük.

Davamı →

«Din və ona söykənən bir əxlaq şüurundan məhrum olan ədəbiyyat böyük ola bilməz...».
Tomas Eliotun bu fikri Tevfik Fikrətlə Mehmet Akif arasında baş verən ədəbi, əxlaqi, ideoloji və estetik çatışmaya aydınlıq gətirə bilirmi?
Tevfik Fikrətin «Tarixi-Qədim»i din və ona söykənən bir əxlaq şüuruna bağlı deyil. Nəinki bağlı deyil, hətta bu şüura arxa çevirib. «Tarixi-Qədim» Türkiyə tarixində teolojidən və metafizik düşüncədən imtina edən, modern Türkiyəni ümmət mədəniyyətindən qurtaran (Ziya Gökalp) ilk ədəbiyyat nümunəsidir. Din və ona söykənən əxlaq şüuruna qiyam qaldıran «Tarixi-Qədim»in böyük ədəbiyyat olmadığını kimsə iddia edə bilməz. Çünki o, Türk poeziyasında bəlli və əski paradiqmaları yenisi ilə əvəz edən, bəlkə modern dalğanı hərəkətə gətirən ilk şeirdir. Mehmet Akifin isə bütün yaradıcılığı başdan-başa din və ona söykənən bir əxlaq şüuruna, metafizik düşüncəyə bağlıdır. Mehmet Akif də Tevfik Fikrət qədər böyükdür. Türk şeirinin bu iki nəhəngi — biri dinsiz, digəri dindar nəhəngi təkcə Türkiyənin deyil, bizim də fikir həyatımızda hər zaman var oldular. Azərbaycanda onların ikisi də sevildi. Azərbaycan otuz il əvvəl milli mücadilə dalğasına Tevfik Fikrətin «Millət Şərqisi» ilə girdisə, otuz il sonra Qarabağ savaşından Mehmet Akifin "İstiqlal Marşı" ilə çıxdı.

Davamı →

O, Vətənə, millətə və hürriyyətə həsr olunmuş həyatı 48 illik qısa bir ömrə sığdırmağı bacardı. İnandığı qavramlar uğrunda sürgünlərdə, zindanlarda zaman keçirmək asandırmı? Bu, mütləq ki, onun sağlamlığına təsir etməli idi.
Mustafa Kamal Atatürk onun əsərlərindən, fikirlərindən çox təsirlənmişdi və bunu fərqli zamanlarda dilə gətirməkdən çəkinməmişdi.

Davamı →

XX əsr dünya ədəbiyyatının ən böyük şairlərindən olan Nazim Hikmət təkcə türk xalqının deyil, bütün Şərq xalqlarının poeziyasına misilsiz təsir göstərib, şeirdə yeni yollar açmış novator sənətkar, əsrin klassikidir. O, özünün romantik ruhlu, coşqun pafoslu, dərin məzmunlu əsərləri ilə müasir türk ədəbiyyatının inkişafına böyük təkan verib. Nazim Hikmət həm mübariz ictimai xadim, həm də istedadlı şair və dramaturq idi. Lakin poeziya onun yaradıcılığının ana xəttini, istedadının ən qüvvətli istiqamətini təşkil edirdi.

Davamı →

Müasir Türk ədəbiyyatında cümhuriyyətin qurulmasından sonra, yəni 1923-cü ildən etibarən Qərbi Avropanın təsiri altında bir sıra şeir topluluqları formalaşmağa başlamışdır. Bu topluluqlardan biri də türk cəmiyyətində vacib və əhəmiyyətli ictimai-siyasi hadisələrin, sosial, mədəni dəyişikliklərin baş verdiyi zaman dilimində, XX əsrin ilk yarısında ortaya çıxan Qərib ədəbi cərəyanı və ya «birinci yeni şeiri”dir. Orxan Vəli Kanık, Oktay Rüfət Horozcu və Melih Cövdət Anday üçlüsünün təmsilçiliyi ilə yaradılan Qərib hərəkatı cümhuriyyət sonrası türk şeirinin dönüş nöqtələrindən biri hesab olunmuşdur.

Davamı →

Bu gün qəribə, ibrətamiz təcrübə yaşadım. Bunu sizə danışmaq istəyirəm, hətta, mütləq danışmalıyam.
Bir orta məktəbin şagirdləri gəldi kəndə (Söhbət Əli Nesinin yaratdığı “Riyaziyyat Kəndi”ndən gedir — red.). Beşinci sinifdən səkkizinci sinifədək, 40-50 şagird idi. İlk sualıma hər kəs o dəqiqə doğru cavab verdi. Elə məqsəd də bu idi — dərsə həvəslə başlasınlar deyə.

İkinci sualı verdim. Əlbəttə, bir az çətin idi. Ohoo… Hər ağızdan bir səs, əllər havada uçuşur, cavablar havada toqquşur. Birindən başqa da hamısı səhv. 

Baxdım ki, cavab verməyə çox tələsirlər, heç düşünmürlər. «Sizə 5 dəqiqə möhlət verirəm, dedim, — 5 dəqiqə də düşünün, sonra cavab verin. Vaxt bitməyincə kimsə əl qaldırmasın». 

Razı salmaq asan olmadı. Bəziləri cavab vermək istədi, qoymadım, «düşünün», dedim, — «bir az da düşünün». Beş dəqiqə sonra cavabları aldım. İki nəfər doğru tapmışdı, digərləri yenə də səhv idi.
Davamı →

Türk şeirində böyük dəyişikliklərə imza atan əsas simalardan biri Orxan Vəlidir. Onu ən yaxşı Oktay Rifat izah edir: “Bir neçə nəslin ard-arda tamamlaya biləcəyi dəyişikliyi o bir neçə ilə tamamladı”.

Orxan Vəli şair deyiləndə kütlənin ağlına gələn ilk isimdir. Çünki o — "Üzərində ən çox durulmuş, zaman-zaman lağ edilmiş, zaman-zaman özünü qəbul etdirmiş, təkrar inkar, təkrar qəbul edilmiş; zamanında həm yaxşı həm pis şöhrətə nail olmuş bir şairdir” (Sait Faik).

Şeirlərindən bir nümunənin məktəb dərsliyinin ədəbiyyat kitablarında yer aldığı bir vaxtda tələbələr həmişə müəllimin bu şeiri oxutmasını həsrətlə gözləyirdilər. Lakin bu şeiri müəllimlər heç oxutmurdu. 
Yenə də İstanbul şeirləri arasında ən çox "İstanbulu Dinlyorum Gözlerim Kapalı" şeiri xatırlanır.

Sait Faik, Orhan Vəlini belə təsvir edir: "İki incəcik ayaq, qısaca bir trençkot, sarıbülbül sarısı bir şərf, üçbucaq formalı bir üz, şişirdilmiş bir sinəyə bənzəyən bir kürək,- Budur görünüşcə Orhan Vəli".
Davamı →