Qumarbaz yanılqısı

1913-cü ilin 18 avqust günü idi, Las-Veqasın ən məşhur kazinolarından biri olan “Monte-Carlo”da izdiham vardı. İnsan axınının səbəbi, rulet masasında topun ardıcıl 26 tur qara rəngli xanaya düşməsi idi, insanlar artıq növbəti turda qırmızı xananın gələcəyinə əmin olmağa başlamışdılar.
“Monte-Carlo” kazinosu bu hadisəni çox böyük reklam edərək, az qala, küçədən keçən hər beş insandan dördünü kazinoya cəlb etməyi bacarmışdı, digər kazinolardan da insanlar çıxıb bura gəlirdilər. Hər kəs 27-ci turda qırmızı xananın çıxacağına mərc gəlirdi. Sonda, təbii ki, bütün mərc gələnlərin hamısı uduzdu. Həmişə olduğu kimi, yenə də kazinonun istədiyi baş verdi və kazino bir günün içində milyonlarla dollar pul qazandı.
Qumarbaz yanılqısı
Bu və bunun kimi bir neçə hadisə insanlıq tarixinə yeni bir anlayış gətirdi: “Gambler’s Fallacy” – yəni “Qumarbaz yanılqısı”.
Qumar oynayan insanların böyük əksəriyyəti ehtimallarla hərəkət etməyi sevir. Məsələn, bir insan bir futbol komandasının ard-arda altı oyun məğlub olduğunu görəndə, artıq “yeddinci oyunda məğlub olmaz” deyə düşünməyə başlayır. Əslində, qumarbaz olmağa ehtiyac yoxdur. Burada iki sual yaranır:
Birincisi, təsəvvür edin ki, əlinizdə bir zər var və siz hər dəfə onu atanda üç düşür. Üç rəqəminin hər dəfə düşmə ehtimalının 1/6 olduğunu bilirik. Deyək ki, siz on dəfə zəri atmısınız və ardıcıl üç rəqəmi gəlib. On birinci dəfə üç gəlməyəcəyinə nə qədər inanardınız?
İkincisi, çökmə təhlükəsi olan ərazilərdə yaşayan insanlar hər keçən gün “bu gün evimiz çökmədisə, daha çökməz” deyə düşünərlər, yoxsa “bu gün çökmədi, amma sabah çökə bilər” deyə?
Təbii ki, bəzən ehtimallar doğru çıxa bilir, kimsə qalib olur. Ancaq bu, bir həqiqətdir ki, dünyada qumar şirkətləri günlük ümumi qazanclarının yalnız 30%-ni mükafat olaraq kimlərəsə verir. Əgər bütün ehtimallar doğru olsaydı, onda qumar şirkətləri iflas edərdi. Bütün dünyada kazinolar həddindən artıq cəlbedici dizaynları və lüks həyat təsiri bağışlayan xidmətləri ilə tanınır. Bəzi kazinolarda hətta yeməklər və son dərəcə bahalı içkilər belə, insanlara pulsuz verilir. İçəri daxil olan müştəri oranı nə qədər gec tərk edərsə, kazino o qədər çox qazanacağını bildiyi üçün bütün bu böyük xidmətləri həvəslə və ödənişsiz təqdim edə bilir.
Asılılıq yaratmaq bacarığına görə, qumarın siqaretdən, hətta bəzi narkotik vasitələrdən daha güclü olduğu elmi olaraq sübuta yetirilib. Qumar oynayan insanlar pulun reallığı anlayışını itirmiş olur. Beyində olan dopomin səviyyəsi həddindən artıq yüksəldiyi üçün insan böyük məğlubiyyətlərdən sonra gələn kiçik qələbələrə daha çox sevinməyə başlayır. Məsələn, bir insan rulet masasında 100 avro uduzur. Daha sonra 50 avro udanda bu, onu böyük bir uğur qazanmış kimi sevindirə bilir və itirdiyi 50 avronu ağlından çıxarır. Xüsusən, hazırda qumar saytlarında oynayan insanlarda real pulu bir oyun pulu imiş kimi görmə sindromları yaranır. Siz elə bir insan görə bilməzsiniz ki, sayta 100 manat qoysun, onun 10 manatını kazinoda uduzandan sonra geri qalan 90 manatını götürsün və oynamasın. İnsanların “qoyduğum pulu geri qaytarım və çıxım” istəyi, onlara qumardan ayrılmağa mane olur və beləliklə, bu istək, insan bütün pulunu uduzana qədər davam edir.

Son günlər feysbukda bir nəfərin ard-arda bir neçə dəqiq təxmin verdiyini, buna görə də minlərlə insanın toplanıb o adamın növbəti təxmini ilə bağlı mərcə girdiyini gördüm. Əslində, bu tip hadisələri son on ildə, ən azı, üç-dörd dəfə görmüşəm. Nəticələri də hər zaman eyni olub, indi olduğu kimi. 5 manat, 10 manat, 100, 1000, hətta bəzi adamların 8-10 min manata qədər mərcə girdiyi oyunlar gəlmədi. Nəticədə minlərlə insan uduzmuş oldu. Təbii ki, daha sonra adam yenə oyunlar verdi və yenə minlərlə olmasa da, yüzlərlə insan inanıb mərc gəldi və uduzdu.
Bu period onlarla insanın mərc gəlib uduzmasına qədər davam edəcək, sonra bir neçə ay keçəcək, başqa biri çıxacaq və beləliklə, sistem işləyəcək. Təbii ki, konspiroloji nəzəriyyələrə inanıb “hər şey mərc şirkətlərinin başının altından çıxır” deməyəcəm, çünki nə “Topaz”, nə də Azərbaycanda məşhur olan və 90%-nin baş ofisi Şimali Kiprdə yerləşən mərc saytlarının heç biri “Real-Madrid” kimi dünya nəhənginin hansı tarixdə hansı komandaya uduzacağını bilmir. Bu işlər belə sadə olsaydı, dünya futbolunda mərc industriyası çoxdan çökərdi.
Məsələ burasındadır ki, bir insan çıxır, bir mərcin nəticəsini deyir və təxmini doğru çıxır. Bu hal bir gün, iki gün, üç gün davam edir. Daha sonra o insan deyir ki, siz mənim hesabıma çox qazandınız, qazandıqlarınızdan bir az mənə də verin (bir çox hallarda birbaşa “mənə verin” demir, bir hesab paylaşır və deyir ki, əslində, mənim ehtiyacım yoxdur, amma kimin ürəyindən nə keçsə, göndərsin). Beləliklə, bir az pul udmuş insanlar həmin insanın hesabına pay göndərirlər. Statistika və reallıq göstərir ki, hətta pul udmayan insanlar da həmin insana mükafat yollayır. Ki, o, daha da həvəslənsin və insanları qalib etsin. Halbuki sonda ona inanan insanlar qazandıqlarını da uduzurlar, o isə ona göndərilən mükafatları götürüb gedir. Bəzən isə getmir, “yenə sizə oyun verəcəm, yazın” deyib qalır. Bu halda qumarbazlar ehtimalları yenidən göz önünə gətirməyə, “bu adam iki dəfə uduzub, daha uduzdurmaz bizi” deyə düşünməyə və ümidlənməyə başlayırlar.

Təəssüf ki, sonda hər zaman “qumarbaz yanılqısı” baş verəcəyini çoxu anlamır.
 
 
 
Müəllif: Camal Əli
Mənbə: azlogos.eu

0 şərh