Şifahi xalq yaradıcılığının bir qolu olan dastanlarımız arasında bu gün taleyinə müzakirə obyektinə çevrilmək yazılmış bir dastanımız var — “Əsli və Kərəm”. Onun müzakirə obyektinə çevrilməsi və əsasən ümumu bir məxrəcə gəlinmədiyindən dahi Üzeyir bəy Hacıbəyovun eyniadlı operası da səhnə üzünə həsrət qalıb. Kulis.az “Əsli və Kərəm” haqqında araşdırma aparıb

Təbii ki, Üzeyir bəy bu operanı erməniyə məhəbbətdən qələmə almayıb. “Əsli və Kərəm” operası 1912-ci ildə xalq dastanı əsasında dahi Üzeyir bəy Hacıbəyov tərəfindən yazıldı və elə həmin il də səhnəyə qoyulan opera ondan sonra dəfələrlə Opera və Balet teatrının səhnəsində oynanıb. 1989-cu ildə baş verən hadisədən sonra tamaşa bir daha Opera və Balet Teatrının səhnəsində görünməyib.
Davamı →

 İkinci dəftər
 

 24

 Dərya mənim idi, mən Dəryanın. Gecələr səhərədək bizim idi, biz sübhə kimi gecələrin...
Bəzən saatlarla dodaq-dodağa, sarmaş-dolaşa olurduq. Bir-birimizdən doymurduq. Ay aman, günlər nə gödəkmiş—əvvəllər bilməzdim. Toy axşamı çalınan musiqinin sədası hələ qulaqlarımdan getməmiş ər evinə gəldiyimin iki həftəsi tamamlandı. Bir aydan artıqdır Dəryanın nişan üzüyü barmağımdadır; işartısı hər dəfə gözümə sataşanda fərəhlənirəm. Elə bilirəm, onun üstündəki brilyant qaş deyil, mənim sevincimdir parlayır.

Ardı →

11

Otağımın gündoğara açılan pəncərəsindən xoşüzlü bir səhər gülümsəyir. Yuxudan xeyli vaxtdır oyanmışam. Ancaq qalxmaq istəmirəm, yer dəmi alıram. Gözlərimi yummuşam—dünənki əhvalatları xatırlayıram. Daha doğrusu, görürəm. Dərya ilə şirin söhbətlərimizi, dalğaların şırıltısına qarışan qəhqəhələrimizi eşidirəm. Bu təsəvvür sanki dünəni geri qaytarıb ikinci kərə təkrar edir mənimçün.
Biz Bakıdan çıxınca yaxın kəndlərin darısqal, yöndəmsiz yollarından keçirik. “Qayaaltı” deyilən sarı qumlu, nəhayətsiz bir sahilə gəlirik. Ətrafın genişliyi, havanın saflığı ürəyimi fərəhləndirir. Yayda dənizə çimməyə axışan adamlarla dolu olan bu səs-küylü yerlər indi tamam sakit və kimsəsizdir. Təkcə qağayılardır sahilin də Xəzərin də sakinləri. Dərya suyun qırağında maşını bir dövrə sürətlə fırladıb, saxlayır, təkərlər, ləpələrlə ütülənmiş yaş qumun üstündə naxışlı çevrələr cızır. Xəbər alıram:
—Sən elə niyə elədin?
Mən də Dəryaya “Sən” deyirəm. “Siz” onu məndən, məni ondan uzaqlaşdırır.
Maışından enirik. Dərya yerdəki, ikiqat haşiyəli çevrəyə baxıb, sualıma cavab verir:
—Bunun içərisində bir gözəl qızın şəklini salacağam.

Ardı →

30-cu illərin repressiyası öz başlanğıcını sovet hakimiyyətinin qurulduğu ilk aylardan götürmüşdü. Onun ilk ziyalı qurbanı erməni daşnaklarının Gəncə həbsxanasında güllələdikləri Qazax Müəllimlər Seminariyasının direktoru, görkəmli alim və ədəbiyyat tənqidçisi, ilk çoxcildlik Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinin müəllifi, böyük maarifpərvər Firidun bəy Köçərli (1863-1920) olmuşdur. Ümumiyyətlə repressiya Azərbaycan ədəbiyyatının sovet dövrü tarixinin qan qarışıq qara səhifələrini təşkil edir. Bu zaman əsassız təqiblərə məruz qalanlar arasında günahsız fəhlə və kəndlilər də çox idi. Lakin bolşevik-daşnak təqiblərindən ən çox zərər çəkən ziyalılar olmuşdur. Bunun da səbəbi aydın idi. Stalinçilər Azərbaycan xalqının ziyalı övladlarını qırmaq, yaxud məhbəslərdə və sürgünlərdə çürütməklə millətin özünüdərk prosesinə mane olmaq, onu öz mənəvi köklərindən ayırmaq, kommunist ehkamlarının kor-koranə icraçısına çevirmək istəyirdilər. Xalqın tarixini, fəlsəfəsini, dilini, əlifbasını, mədəniyyətini, psixologiyasını, mentalitetini yaxşı bilən, bunları tədqiq edib soydaşları arasında təbliğ edən alimlər, öz doğma dilində və xalq ruhuna yaxın olan formalarda yazılmış bədii əsərləri ilə milli təfəkkürün öləziməsinə mane olan yazıçı, şair və dramaturqlar, bütünlükdə yaradıcı ziyalılar «yuxarı»dan verilmiş sərt və amansız «xüsusi» tapşırıqları yerinə yetirənlərin ən çox qorxduqları, buna görə də ən amansız rəftar etdikləri həmvətənlərimiz idilər.
Ardı →

 Birinci Dəftər

 1

 Məhəbbət gözəgörünməz, sehrli bir quşdur; adamı qanadlarına alıb göylərə uçurur, bu aləmdən çox uzaqlarda olan ikinci dünyaya aparır. Orda çəkdiyin
əzab, əziyyət də səni sərməst edir, nəşələndirir; hər şey öz adiliyindən çıxıb gözəlləşir. Səhərlər qızaran üfüqlər, doğan günəş, gecələr lacivərd səmada süzən ay, sayrışan ulduzlar, təbiətin qoynundakı meşələr, dənizlər, dağlar, şəlalələr, güllər, çiçəklər o qədər mənalı və möcüzəli görünür ki, tamaşasından doymursan. Hələ bütün varlığını ixtiyarını sərancamına verdiyin oğlan, qış nağıllarından gəlmiş müdrik, cəsur bir qəhrəmana dönür sənin üçün. Onun görüşlərində özünü insanların ən bəxtəvəri sanırsan. Istəyirsən o, daima səni oxşasın, əzizləsin, öpsün və hətta hərdən incitsin də. Belə anlarda unudursan, dünyada nə var—hamısını; müqəddəs bir mənanın səcdəsindən ayrılmırsan. Düşünürsən ki, damarlarında qan deyil, ülvi məhəbbətin pak duyğuları cərəyan edir və sən bundan xoşhallandıqca xumarlanırsan, əfsanəvi bir aləmin çəkisizlik şəraitində qov kimi yüngül olursan… Nəhayətsiz fəzalarda uçursan...
Bəli. Bu saat mən Könül də eləyəm. Nə yerdəyəm, nə göydə. Qərarım yoxdur. Bilmirəm ürəyimin çırpıntısını necə sakitləşdirim. Etiraf etməliyəm ki, bu narahatlıq mənə həm də ləzzət verir. Nə üçünsə, səbəbini anlamıram: “Dərya!”—deyə ucadan çağırmaq, qəhqəhə

Ardı →

Hərbi hospitalın psixatriya şöbəsində 21 gün müalicə olunmalı idim.
Atam hər gün yanıma gəlir, yemək-içmək siqaret gətirirdi.
Psixatriya şöbəsində qəribə adamlar vardı.
Əsgərlikdə öz həmcinsi ilə seksual əlaqədə olarkən yaxalanan gizir, komandir tərəfindən döyülüb ağlını itirmiş əsgər,”kamsavad” olmaq üçün ayağını ağaca vurub sındıran zabit və sair.
İntihara cəhd etdiyi üçün burda cəmi dörd adam var idi.
Teymur rəssam idi. Sumqayıtda böyümüşdü. Cəmi bir gün hərbi xidmətdə olmuş, sonra boğazını, biləklərini ülgüclə doğrayıb psixatriya şöbəsinə göndərilmişdi. Onu yüz faiz “kamsavad” edəcəkdilər.
İntihar cəhdinə görə bura düşən digər palata yoldaşlarımın adını indi unutmuşam.
Davamı →

Axşamlar, ay axşamlar,
 Şamlar yanar axşamlar.
 Yerli evinə gedər,
 Qərib harda axşamlar.

 Saqqalıma dən düşüf,
 Bilmirəm nədən düşüf?
 Aləmə qız paylanır,
 Mənəsə nənəm düşüf.

 O da yandırır məni,
 Bu da yandırır məni.
 Deyirlər ki sərindir,
 Su da yandırır məni.

 Əlifnazam mən-mən
 Topuxbazam mən-mən.
 On iki kişiyə getdim,
 Yenə də qızam mən- mən

 Şirinlərin şiriniyəm,
 Acıların acısıyam.
 Kimin bacısı yoxsa,
 Mən onun bacısıyam.

A gəlin, nazlı gəlin,
 Ördəkli-qazlı gəlin.
 Top-tüfəngin yaxşıdı,
 Barıtı azdı gəlin.

 Bir quş gəlir Ağdaşdan,
 Xəbər verir qardaşdan.
 Qardaş doysa bacıdan,
 Bacı doymaz qardaşdan.

 Allah, məni xar eləmə
 Qulağımı kar eləmə
 İnkir-Minkir gələndə
 Dilimi lal eləmə .

 Əzizim, ay şəkərsən,
 Həm qəndsən, həm şəkərsən.
 Bir quru canım qalıf,
 Alarsan, əl çəkərsən.

O da məni,
 Salmadı yada məni,
 Əğyar girdi araya,
 Satdılar yada məni.

 Əzizim üzüm qara,
 Bağımda üzüm qara,
 Yar yanına gedirəm,
 Əlim boş,üzüm qara.

Əziziyəm, incidi,
 Mirvaridi, incidi.
 Dodaqların bal-şəkər,
 Dişlərin dürr, incidi.

 Mən aşiq bəndə düşər,
 Çay gələr bəndə düşər.
 Dostunu darda atan
 Özü kəməndə düşər.

 Mən aşiq dəstə-dəstə,
 Durnalar dəstə-dəstə.
 Qasid, dilin qurusun,
 Düşübdür yarım xəstə.

Əzizim, ayaz olmaz,
 Buluddur ayaz olmaz.
 Mən ki qəm oylağıyam,
 Qəm məndən ayaz olmaz

 Əzizim, dolu gözlər,
 Göy kişnər, dolu gözlər.
 Mənə derlər ağlama,
 Durarmı dolu gözlər

 Əzizim, Alı mindi,
 Düratı Alı mindi.
 Koroğlu təki mən də,
 Yar, qadan alım indi

 Əzizim, ayaq sudan,
 Üzər hey, ayaq sudan
 Yarımı suda gördüm,
 Kəsmərəm ayaq sudan.

 Əzizinəm, gül, evin,
 Gül qönçəli, gül evin.
 Allah ilə qonşudur,
 Peyğəmbərlən, bil evin.

 Aşiqəm, ta İraqa,
 Xoş gəldin ta İraqa.
 Dost-dostun qədrini bilməz
 Düşməsə ta iraqa.


Arxa, kömək, dayaq, iftixar — haqqında bayatilar

Qaya tək buzlar gördüm,
 Göydə ulduzlar gördüm,
 Anasına oxşayan
 Qoçaq, mərd qızlar gördüm.

 ***

 Dağların qaşı sənsən
 Dibinin daşı sənsən.
 Eldə neçə igid var,
 Hamının başı sənsən.

 ***

 Bu yurdun tacı bağlar,
 Meyvəsi acı bağlar,
 Ağrısa qardaş başı,
 Yenə də bacı bağlar.

 ***

 Xəncər üstə qaş gəlir,
 Qoşun başa-baş gəlir,
 Qoşuna qurban olum,
 İçində qardaş gəlir.

 ***

 Gətir sazını, qardaş,
 Pozma yazını, qardaş,
 Böyü, ol qoçaq igid,
 Çəkim nazını, qardaş.

Mərdlik-namərdlik, dostluq, igidlik, məğrurluq — haqqında bayatılar

El batır qəm dəryada,
 Kimə gedim mən dada?
 İgid göyüşdə ölsə,
 Adı qalar dünyada.

 ***

 İgid gərək atlana,
 Atın minə, atlana,
 Mərd odur ki, döyüşdə
 Hər yaraya qatlana.

 ***

 Əzizinəm kasa dolmaz,
 Fitnəsiz fasad olmaz.
 Namərdə boyun əymə,
 Mərd əli kasad olmaz.

 ***

 Bu sazı alan gəlməz,
 Oxuyub-çalan gəlməz,
 İgidi öldürsələr,
 Dilinə yalan gəlməz.

 ***

 Əziziyəm aslandı,
 Qılınc qından aslandı,
 Tülküdən aslan olmaz,
 Aslan elə aslandı.

 ***

 Mərd anadan mərd oğul,
 Yada ağa, mərdə qul,
 Qorxaq töhmət gətirər,
 Baş ucaldar mərd oğul.

 ***

 Halalar, ay halalar,
 Qartal dağda balalar,
 Qorxaq ölər, məhv olar,
 İgid alar qalalar.

 ***

 Sular gələr, göl dolar,
 Şaxta vurar, gül solar,
 Mərd igidin balası,
 Özü kimi mərd olar.

 ***

 Əzizim dalda gəzər,
 Bülbüllər dalda gəzər,
 Mərdlər qabağı gözlər,
 Namərdlər dalda gəzər.

 ***

 İgidin bir atıdır,
 Bir də təmiz zatıdır,
 Koroğluda qoçaqlıq,
 Onun ehtiyatıdır.

Vətən, qurbət — haqda bayatı

Yağı gəldi yanıma,
 Susamışdı qanıma,
 Döndüm qürbət ellərdən,
 Qüvvət gəldi canıma.

 ***

 Söz qaldı el gələnə,
 Çırmandı sel gələnə,
 Gözəl bir bağ salmışam.
 El gələ gölgələnə.

 ***

 Yol vermə yada, Təbriz,
 El gedər bada, Təbriz,
 Sənin həsrətindəyəm,
 Can sənə fəda, Təbriz.

 ***

 Əzizim səni, Təbriz,
 El sevər səni, Təbriz,
 Al qoynuna əzizlə,
 Ana tək məni, Təbriz.

 ***

 Kəkliyəm, fərəm sənsiz,
 Düşübdür pərən sənsiz,
 Yad eldə, yad ölkədə,
 İnan, gülmürəm sənsiz.

 ***

 Payız qışdan əzəldi,
 Yarpaq tökən xəzəldi,
 Vətən viran da olsa,
 O, cənnətdən gözəldi.

 ***

 Əzizim kətan yaxşı,
 Keyməyə kətan yaxşı,
 Qürbət yer cənnət olsa,
 Yenə də vətən yaxşı.

 ***

 Su gələr arxa, haray!
 Tökülər çarxa, haray!
 İgid qürbətə düşsə,
 Çağırar arxa, haray!

 ***

 Belədimi qürbət el,
 İgid oğul, qürbət el,
 Adamı tez qocaldar,
 Qərib ölkə, qürbət el.

 ***

 Əzizim sözə qaldı,
 Bir şirin sözə qaldı.
 Yad qovuldu dağlardan,
 El-oba bizə qaldı.

 ***

 Yetdi arxa dolandı,
 Sular çarxa dolandı,
 Düşmən elin gücündən,
 Qorxa-qorxa dolandı.

 ***

 Gəzərəm suz dağları,
 Bağlayıb buz dağları,
 Hər kəsə şirin olar,
 Öz yeri, öz dağları.

 ***

 Təbrizim, can Təbrizim,
 Sənə qurban Təbrizim,
 Düşmənə boyun əymə,
 Mərd ol, dayan, Təbrizim.

 ***

 Don tiksən ağı bizdən,
 Belinin bağı bizdən,
 Qoymayın yad ellini,
 Almağa bağı bizdən.

 ***

 Burda yolum oldu tən,
 Varmı bu yoldan ötən,
 Bu dünyaya şirin şey,
 Bir anadır, bir Vətən.

 ***

 Qolunda var qüvvətin,
 Arzum var olsun mətin,
 El yolunda baş qoyan,
 Qazanar el hörmətin.

 ***

 Əziziyəm bac alar,
 Mərd rəqibdən bac alar,
 Hər kəsi el istəsə,
 Bülənd olar, ucalar.

Yağı gəldi yanıma,
 Susamışdı qanıma,
 Döndüm qürbət ellərdən,
 Qüvvət gəldi canıma.

 Kəm baxtı sönən qərib,
 Qürbət ölən qərib,
 Bəxtəvər günə düşdü,
 Vətənə dönən qərib.

 Söz qaldı el gələnə,
 Çırmandı sel gələnə,
 Gözəl bir bağ salmışam.
 El gələ gölgələnə.

 Əziziyəm dilən gəz,
 Bağda gülə dilən gəz,
 Qürbətdə xan olunca,
 Vətənində dilən gəz.
Davamı →

Aləm oldu şad səndən, mən əsiri-qəm hənuz,
Aləm etdi tərki-qəm, məndə qəmi-aləm hənuz.

Can bağışlardı ləbin izhari-göftar eyləyib,
Vurmadan İsa ləbi canbəxşlikdən dəm hənuz.

Səcdəgah etmişdi eşq əhdi qaşın mehrabını,
Qılmadan xeyli-məlaik səcdeyi-Adəm hənuz.

Canə dərdin, cismə peykanın rəvan etmişdi hökm,
Cism ilə can irtibatı olmadan möhkəm hənuz.

Əşk sərf eylər fələkdən kam hasil qılmağa,
Bu gühər qədrini bilməz dideyi-pürnəm hənuz.

Pərdeyi-çeşmim məqam etmişdi bir tərsabeçə,
Olmadan məhdi-Məsiha daməni-Məryəm hənuz.

Ey Füzuli, eylədi hər dərdə dərman ol təbib,
Bir mənim zəxmimdir ancaq bulmayan mərhəm hənuz.

Davamı →

Yazının əksər qəhrəmanları real adamlardır.Öz qulağımla eşitmişəm
“Kəndçilər” xəstəxanası adlanan 4 nömrəli xəstəxananın “LOR” deyilən şöbəsində – bu “LOR” nə şeydisə, burda qulaq, boğaz və burunu bir yerdə müalicə edirlər – yaxın qohumumun çıxmağını gözləyirdim ki, tibb bacılarının, sanitarların, xadimələrin halallığını edib gəlsin; əslində o, şöbə müdiri və baş həkimi çoxdan görmüşdü. Xəstəxananın pillləkanlərindəcə qərara aldıq ki, yaxın kafelərdən birində onun bir həftə əvvəd kəsilmiş burnunu-yəni kəsilmiş “əti”- yuyaq. Əslində qohumun burnu çox böyük idi. Onu ən azı iki ədəd “Xan”la yumaq daha insaflı olardı. Amma özü demiş “opres”dən təzə çıxdığına görə, daha zilə çıxmamaq qərarına gəldik.
Davamı →

Beş uşaq əkib, özünün bazardan alındığına, dünyaya durna dimdiyində gəldiyinə inananlardan deyiləm. Reallıqdır, bilirəm bütün uşaqlar dünyanın ən möhtəşəm himni — ah-uf sədaları altında yaranır.
On yaşına qədər bazarda uşaq satıldığını görmədim. Bizim rayonda ara günü bazarlığa gedən adama dəli kimi baxırdılar. Müəllimlərdən başqa, onları bazarda şagirdləri görə bilərdi, bunun üçün. Atam fizika, anam ədəbiyyat müəlliməsi işləyirdi, Trotski adına bir nömrəli orta məktəbdə. Nədənsə fizika müəllimlərinin boynu qeyri-simmetrik, əyri olur.
Həkimin uşağı xəstə, müəllimin uşağı tərbiyəsiz olar deyiblər. Altıncı sinifdə oxuyanda qonşu qızını, toyuq hini yerinə istifadə etdiyimiz zirzəmiyə soxmuşdum. 7-15 yaş arasında baş verən bütün günahlar Allahdan gəlir, onun diqtəsidir ki, bu və ya digər formada özünü göstərir. İnanın, nəyi hara dürtəcəyimi heç əməlli-başlı dərk elmirdim.
Ardı →