Müşfiq haqqında donoslar
Tarix: 1 iyul, 1937-ci il.
Yer: “Ədəbiyyat” qəzetinin səhifəsi.
Məqalənin adı: “Kontrrevolyusener, kontrabandçı, oğru…”
Müəllif: Məmməd Rahim.
Üstəlik, həmin məqalə-donos heç də “göydən düşməyib”. Onun dərcindən hardasa bir ay öncə Azərbaycan Sovet Yazıçılar İttifaqının plenumunda Müşfiqin, necə deyərlər, “fatihəsi oxunmuşdu”. İclasda həmin vaxt vur-tut 29 yaşı olan şairin hətta Stalinə yazdığı şeiri də “topa tutmuşdular”. Deyilənlərdən anlaşılan o idi ki, bu şeir “dahi rəhbər”in şəninə layiq deyil. Üstəlik, belə çıxırdı ki, Müşfiqin özünüxilas məqsədilə yazdığı şübhə doğurmayan həmin şeir indi onun özünə qarşı çevrilmişdi. Məsələn, yazıçı Mikayıl Rzaquluzadənin çıxışından başa düşmək olardı ki, hətta Stalin haqqında mədhiyyə də artıq Müşfiqi gözlənilən acı aqibətdən qurtarmaq iqtidarında deyil.
29 yaşlı şair üçün sonluq aydın idi: güllələnmə!
Ən yaxşı halda isə – sürgün!
Məmməd Rahimin “Ədəbiyyat” qəzetindəki məqaləsi isə Müşfiqin “qırmızı terror”da salamat çıxa biləcəyinə dair bütün ümidlərin üzərindən qalın, qara xətt çəkdi.
Sırf müstəntiq ədası ilə, prokurorsayağı yazılmış məqalədə müəllif 29 yaşlı bir şairə aşağıdakı ağır ittihamları irəli sürürdü:
Bir: “Zahirən “səmimi”, “məzlum” görünən əsas mahiyyəti etibarilə isə hiyləkar olan Mikayıl Müşfiq çox zaman ifşa olunmaq ərəfəsində “Sovet əsəri” yazaraq özünü gözdən yayındırmışdır. Onun zahirən Sovet, lakin bütün daxili quruluşu etibarilə qəddar kontrrevolüsioner ruh ilə dolu olan bir sıra əsərləri vardır”.
Nəticə: Müşfiq “inqilabçı” libası geyinmiş əksinqilabçıdır.
İki: “…bu düşmən (yəni Müşfiq – E.A), bəxtiyar ölkəsi üçü fədakarlıq göstərən mübariz neft işçilərini “Canavar” obrazı ilə təsvir edir. Onun doğma dilini bir yana qoyaraq ona böhtan atır. Neft qəhrəmanına saxta bir dil, pantürkistlərin dilini verir. İşçini Türkiyə saraylarının dili ilə danışdırır, “Canavar” şeirində Bakı işçisi danışırkən “məqsəd” əvəzinə “maqsad” deyir. O beləliklə, öz çirkin hiyləsini yürütmək üçün döyüşçü işçi əvəzinə saxta bir obraz yaradaraq oxuculara təhvil verir. Ümumiyyətlə, dildə osmanizmə oryentasiya hiyləkar Müşfiqin apardığı siyasətin bir qolu idi. Pantürkist Müşfiq dildə osmanizmi təbliğ edirdi. O, müstəqil Sovet Azərbaycanının dilini tanımayırdı. O, pantürkist, panislamist bir dil ilə Azərbaycan xalqı dili arasında büllurlaşmağa doğru gedə doğma sovet ədəbiyyatı dili arasında heç bir fərq görməyirdi. O, öz fikirlərini yürütmək üçün “gəliyor”, “gediyor”-u rayonlarımızdakı “aleyir”, “gəleyir” ilə qarşılaşdıraraq Sovet Azərbaycanı ilə Türkiyə dili arasında heç bir fərq olmadığını iddia edirdi. Onun dildə pantürkist bir siyasət yürütdüyünü göstərmək üçün leksikonundan gətirəcəyimiz bir neçə misal kifayətdir. O, “vətən” deyil, “vatan”, “həftə” əvəzinə “hafta”, “şəfəq” deyil, “şafaq” işlədirdi”.
Nəticə: Müşfiq Sovet Azərbaycanının dilini tanımayan pantürkistdir.
Üç: “Mikayıl Müşfiq şeirləri üçün oğurluq ta ilk günlərdən bu günə kimi xarakter bir hal olmuşdur. Aleksandr Zarovun “Qarl Libknext”, Utkinin “Veter” şeirlərini oğurlayıb “Qonağım” və “Qarl Libknext” adı ilə çap etdirən bu şeir oğrusu Vasili Qazinin, “Ruçnoy lebed”-ini dəxi “Əl ördəyi” deyə vaxtilə təb etdirmişdir. Müşfiq sinfi qardaşı Çobanzadədən də oğurlayardı. Onun qatı millətçi “şeirlər” kitabından “Bulutlar”ı oğurlayaraq “Küləklər” kitabçasına köçürmüşdür. Nə üçün o belə edirdi? Çünki o, quruluşumuza sadiq deyildi. Ona görə də sovet tematikasından müstəqil olaraq yaza bilməyirdi. Odur ki, o yandan, bu yandan rus, erməni sovet yazıçılarından, Nəsimidən, Məmməd Akifdən, Baba Tahirdən, Hamiddən və başqalarından çırpışdırırdı. O, əclaf ideyası üçün hər cür kontrabandçılıqdan istifadə etmişdir…”
Nəticə: Müşfiq ədəbi oğru və qaçaqmalçıdır, səbəbi “sovet tematikasından müstəqil yaza bilməməsi” və sovet quruluşuna sadiq olmamasıdır.
(Məqalədə müəllif Müşfiqi görkəmli ədəbiyyatçı, şair, türkoloq və dilşünas, filologiya elmləri doktoru, professor Bəkir Çobanzadənin “sinfi qardaşı” elan etməklə isə “bir güllə ilə iki” quş vurur; həm gənc şairin, həm də tanınmış alimin “fatihəsini” eyni vaxtda oxuyur. Necə ki cəmi 6 ay sonra – 1938-ci ilin yanvarında Müşfiq, bundan doqquz ay sonra (oktyabr, 1938) Çobanzadə bənzər ittihamlarla güllələnəcəkdi).
Yazının sonluğu isə açıqca ölüm hökmüdür: M.Rahim gənc şairi “satqın” elan edir, onun “ifşa edildiyini”, “maskasının yırtıldığını” bildirir.
Geriyə hökmün icrası qalırdı. Bunu isə çox gözləmək lazım gəlmədi.
Yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi, cəmi altı ay sonra, yanvarın 6-na keçən gecə Müşfiq bir gün öncə (5 yanvar, 1938-ci il) keçirilən 20 dəqiqəlik (saat 11.20-1140) məhkəmənin ardından güllələndi.
Lakin Müşfiqin bada verilməsində rol oynayan sadəcə Məmməd Rahim deyildi.
Sonralar, 1960-cı illərdən etibarən bu istedadlı şairin tərifini göylərə qaldıranların bir çoxu 1930-cu illərdə ona qarşı (bir çox hallarda hətta söyüş səviyyəsində!) donoslar yazmışdılar.
Yer: “Ədəbiyyat” qəzetinin səhifəsi.
Məqalənin adı: “Kontrrevolyusener, kontrabandçı, oğru…”
Müəllif: Məmməd Rahim.
Hədəf: Mikayıl Müşfiq.
Təkcə yazının başlığından Müşfiqin sonluğunu təxmin etmək çətin deyil. Bu cür ağır ifadələrlə ittiham olunan bir qələm adamının repressiya küləkləri əsdiyi vaxtda sağ qalmayacağı aydındır.
Üstəlik, həmin məqalə-donos heç də “göydən düşməyib”. Onun dərcindən hardasa bir ay öncə Azərbaycan Sovet Yazıçılar İttifaqının plenumunda Müşfiqin, necə deyərlər, “fatihəsi oxunmuşdu”. İclasda həmin vaxt vur-tut 29 yaşı olan şairin hətta Stalinə yazdığı şeiri də “topa tutmuşdular”. Deyilənlərdən anlaşılan o idi ki, bu şeir “dahi rəhbər”in şəninə layiq deyil. Üstəlik, belə çıxırdı ki, Müşfiqin özünüxilas məqsədilə yazdığı şübhə doğurmayan həmin şeir indi onun özünə qarşı çevrilmişdi. Məsələn, yazıçı Mikayıl Rzaquluzadənin çıxışından başa düşmək olardı ki, hətta Stalin haqqında mədhiyyə də artıq Müşfiqi gözlənilən acı aqibətdən qurtarmaq iqtidarında deyil.
29 yaşlı şair üçün sonluq aydın idi: güllələnmə!
Ən yaxşı halda isə – sürgün!
Məmməd Rahimin “Ədəbiyyat” qəzetindəki məqaləsi isə Müşfiqin “qırmızı terror”da salamat çıxa biləcəyinə dair bütün ümidlərin üzərindən qalın, qara xətt çəkdi.
Donosçuluq ruhunun parlaq örnəyi saya biləcəyimiz bu yazının təkcə adından onun başdan-ayağa həqarətlə dolu olduğunu təxmin etmək çətin deyil. Hər nə qədər sonda müəllif “Düşməni amansızcasına ifşa etməkdə prinsipial tənqid hələ çox işlər görməlidir. Tənqid hər cür ziyanlı əhvali-ruhiyyəyə atəş açmalı, namuslu sovet yazıçılarının yaradıcılığını yüksək səviyyəyə qaldırmalıdır” yazaraq, məqaləni dolayı yolla da olsa “ədəbi tənqid” nümunəsi kimi qələmə verməyə çalışsa da, bir həqiqət gün kimi aydındır: haqqında belə ağır yazı yazılmış kimsənin 1930-cu illərdə amansız repressiya maşınının ağzından salamat çıxması, sadəcə, mümkün deyildi!
Bir: “Zahirən “səmimi”, “məzlum” görünən əsas mahiyyəti etibarilə isə hiyləkar olan Mikayıl Müşfiq çox zaman ifşa olunmaq ərəfəsində “Sovet əsəri” yazaraq özünü gözdən yayındırmışdır. Onun zahirən Sovet, lakin bütün daxili quruluşu etibarilə qəddar kontrrevolüsioner ruh ilə dolu olan bir sıra əsərləri vardır”.
Nəticə: Müşfiq “inqilabçı” libası geyinmiş əksinqilabçıdır.
İki: “…bu düşmən (yəni Müşfiq – E.A), bəxtiyar ölkəsi üçü fədakarlıq göstərən mübariz neft işçilərini “Canavar” obrazı ilə təsvir edir. Onun doğma dilini bir yana qoyaraq ona böhtan atır. Neft qəhrəmanına saxta bir dil, pantürkistlərin dilini verir. İşçini Türkiyə saraylarının dili ilə danışdırır, “Canavar” şeirində Bakı işçisi danışırkən “məqsəd” əvəzinə “maqsad” deyir. O beləliklə, öz çirkin hiyləsini yürütmək üçün döyüşçü işçi əvəzinə saxta bir obraz yaradaraq oxuculara təhvil verir. Ümumiyyətlə, dildə osmanizmə oryentasiya hiyləkar Müşfiqin apardığı siyasətin bir qolu idi. Pantürkist Müşfiq dildə osmanizmi təbliğ edirdi. O, müstəqil Sovet Azərbaycanının dilini tanımayırdı. O, pantürkist, panislamist bir dil ilə Azərbaycan xalqı dili arasında büllurlaşmağa doğru gedə doğma sovet ədəbiyyatı dili arasında heç bir fərq görməyirdi. O, öz fikirlərini yürütmək üçün “gəliyor”, “gediyor”-u rayonlarımızdakı “aleyir”, “gəleyir” ilə qarşılaşdıraraq Sovet Azərbaycanı ilə Türkiyə dili arasında heç bir fərq olmadığını iddia edirdi. Onun dildə pantürkist bir siyasət yürütdüyünü göstərmək üçün leksikonundan gətirəcəyimiz bir neçə misal kifayətdir. O, “vətən” deyil, “vatan”, “həftə” əvəzinə “hafta”, “şəfəq” deyil, “şafaq” işlədirdi”.
Nəticə: Müşfiq Sovet Azərbaycanının dilini tanımayan pantürkistdir.
Üç: “Mikayıl Müşfiq şeirləri üçün oğurluq ta ilk günlərdən bu günə kimi xarakter bir hal olmuşdur. Aleksandr Zarovun “Qarl Libknext”, Utkinin “Veter” şeirlərini oğurlayıb “Qonağım” və “Qarl Libknext” adı ilə çap etdirən bu şeir oğrusu Vasili Qazinin, “Ruçnoy lebed”-ini dəxi “Əl ördəyi” deyə vaxtilə təb etdirmişdir. Müşfiq sinfi qardaşı Çobanzadədən də oğurlayardı. Onun qatı millətçi “şeirlər” kitabından “Bulutlar”ı oğurlayaraq “Küləklər” kitabçasına köçürmüşdür. Nə üçün o belə edirdi? Çünki o, quruluşumuza sadiq deyildi. Ona görə də sovet tematikasından müstəqil olaraq yaza bilməyirdi. Odur ki, o yandan, bu yandan rus, erməni sovet yazıçılarından, Nəsimidən, Məmməd Akifdən, Baba Tahirdən, Hamiddən və başqalarından çırpışdırırdı. O, əclaf ideyası üçün hər cür kontrabandçılıqdan istifadə etmişdir…”
Nəticə: Müşfiq ədəbi oğru və qaçaqmalçıdır, səbəbi “sovet tematikasından müstəqil yaza bilməməsi” və sovet quruluşuna sadiq olmamasıdır.
(Məqalədə müəllif Müşfiqi görkəmli ədəbiyyatçı, şair, türkoloq və dilşünas, filologiya elmləri doktoru, professor Bəkir Çobanzadənin “sinfi qardaşı” elan etməklə isə “bir güllə ilə iki” quş vurur; həm gənc şairin, həm də tanınmış alimin “fatihəsini” eyni vaxtda oxuyur. Necə ki cəmi 6 ay sonra – 1938-ci ilin yanvarında Müşfiq, bundan doqquz ay sonra (oktyabr, 1938) Çobanzadə bənzər ittihamlarla güllələnəcəkdi).
Yazının sonluğu isə açıqca ölüm hökmüdür: M.Rahim gənc şairi “satqın” elan edir, onun “ifşa edildiyini”, “maskasının yırtıldığını” bildirir.
Geriyə hökmün icrası qalırdı. Bunu isə çox gözləmək lazım gəlmədi.
Yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi, cəmi altı ay sonra, yanvarın 6-na keçən gecə Müşfiq bir gün öncə (5 yanvar, 1938-ci il) keçirilən 20 dəqiqəlik (saat 11.20-1140) məhkəmənin ardından güllələndi.
Lakin Müşfiqin bada verilməsində rol oynayan sadəcə Məmməd Rahim deyildi.
Sonralar, 1960-cı illərdən etibarən bu istedadlı şairin tərifini göylərə qaldıranların bir çoxu 1930-cu illərdə ona qarşı (bir çox hallarda hətta söyüş səviyyəsində!) donoslar yazmışdılar.
Bu haqda növbəti yazımızda…
Müəllif: Elnur Astanbəyli
Mənbə: azlogos.eu
0 şərh