Kafka, vəəd edilən torpaq və inqilab
Çünki heç vaxt tələyə düşmədi. Əvvəla bunu bildirməliyik ki, onunla eyni dövrdə yaşamış yazarların əksəriyyətindən fərqli olaraq nə etmək istədiyini bilirdi. Məqsədi yazar olmaq idi. Arzuladığı yazarlığın ona gözlədiyi məmnuniyyəti verməyəcəyini anladığı halda, yazmaqdan heç vaxt əl çəkmədi. Ədəbiyyatın onu məyus etdiyini deyə bilmərik. Əlçatan digər məqsədlərlə müqayisədə ədəbiyyat heç vaxt onu məyus etmədi. Vəəd edilən torpaq Musa üçün nə idisə, ədəbiyyat da Kafka üçün o idi.
Kafka Musa haqqında belə deyir:
…”Vəəd edilən torpağı, ölümündən bir gün əvvəl görə biləcəyi fikri inandırıcı deyil. Bu əzəmətli baxış bucağı insan həyatının tamamlanmamış bir andan başqa bir məna kəsb etmədiyini göstərir: çünki bu cür həyat (vəəd edilmiş torpağı gözləməsi) sonsuza qədər davam edə bilər və bu bir andan başqa bir şey olmaya bilər. Musanın Kənana çata bilməməsinin səbəbi ömrünün qısa olması deyil, insan ömrü olmasıdır”.Kafkanın münasibəti yalnızca yaxşı olanın deyil, məna baxımından boş olan bütün hədəflərin ucaldılmasına qarşı çıxmaqdır. İstənilən hədəf, zaman ölçüsü içərisində ümidsizdir; suda olan balıq, kainatın hərəkətindəki digər nöqtələr kimi: çünki söhbət insan həyatından gedir.
Kafkanın fikirləri 1 2 3 4 5 6 kimi kommunist idealogiyaya əks bir fikir ola bilər mi? Kommunizm hər şeydən əvvəl fəaliyyətdir, dünyanı dəyişdirən fəaliyyət. Hədəf, zamanla nəzərdə tutulan məqsəd üçün hal-hazırki fəaliyyəti özünə tabe edir. Bu nöqteyi nəzərdən, kommunizm heç bir çətinlik yaratmır. Bütün bəşəriyyəti indiki vaxtda müəyyən bir hədəf istiqamətində hazır vəziyyətə gəlir. Heç kim məqsədin dəyərinə şübhə etmir və sonda heç kim səlahiyyəti ələ keçirməyə çalışmır.
Geriyə sadəcə mənasız bir tərəddüd qalır: özümüzü inandırırıq ki, fəaliyyətin içində yer almaq yaşamağımıza mane olmur.
Fəaliyyətin tək qayğısı, hədəflənən məqsəddir. Hədəflər niyyətlərə görə dəyişir, lakin onların müxtəlifliyi, hətta müxalifliyi daima fərdi zövqün irəliləyə biləcəyi sahələr yaradır. Əgər daha əlverişli bir fürsətdən söhbət gedmirsə, yalnız əqli sağlamlığı yerində olmayan insanlar konkret hədəfə yönəlməyə bilərlər. Kafkanın ifadə etmək istədiyi fikir budur: Musa gülünc vəziyyətə salındı, çünki ona göndərilən vəhyə görə, hədəfə çatdığı an ölməli idi. Kafka dərhal mülahizə verərək əlavə edir: Musanın məyusluğunun əsas səbəbi “insani həyat” yaşamasıydı. Məqsədə çatmaq zaman içində başqa bir ana ertələnir, lakin zaman məhduddur. Sadəcə bu belə Kafkanın hədəfi bir tələ olaraq görməsi üçün yetərliydi.
Dünya ədəbiyyatının korifeylərindən sayılan Avstriya yazıçısı Frans Kafkanın insanın ruhuna qədər işləyən vahiməli və absurd üslubu olub. Bu mənada, onun həyat və yaradıcılığı haqqında bəzi faktlar böyük maraq doğurur.
- Frans Kafka Praqada doğulmuş, əsasən, alman dilində yazıb-yaratmış yəhudi mənşəli Avstriya yazıçısıdır.
- Qəssab nəvəsi olan Kafka ömrü boyu ət yeməyib.
- Özünü aciz və qapalı apardığına görə uşaqlıqda onu qeyri-adi uşaq və dəli kimi qəbul ediblər. Yazıçı deyirdi: "Ədəbiyyatdan başqa hər şeyə nifrət edirəm. Qonaq getmək mənim üçün darıxdırıcıdır. Doğmalarımın kədərini, sevincini paylaşmaq mənə dəhşətli dərəcədə cansıxıcı gəlir. Kiminləsə söhbət məni vacib, ciddi və orijinal şeylər düşünməkdən məhrum edir".
- Frans Kafka adı indi Praqanın ən önəmli simvollarından biri sayılır.
- Kafka gəncliyində təsəvvür edilməyəcək dərəcədə tənha olub. O, valideynləri, xüsusən də qəddar atası ilə heç cür dil tapa bilmirdi. Atasına yazdığı məktubda belə bir cümlə var: «Sənin ucbatından özümə olan inamımı da itirib günah qazandım».
- Yazıçı bir müddət bədbəxt hadisələrlə bağlı sığorta bölməsində adi, darıxdırıcı ofis işçisi olub ki, bu da onu daha böyük ümidsizliyə və bədbinliyə yuvarladıb.
- Kafka hissləri ilə borcları arasında qalan insan olub. Bir yandan özünü onu hüquqşünaslığa bağlamış valideynlərinə borclu bilir, digər tərəfdən də yazıçılığa can atırdı. O, gündəliklərində belə yazırdı: "Əzab dolu ikili həyat yaşayıram. Məni bundan ancaq dəlilik xilas edə bilər".
- Kafka həyatı boyu müxtəlif xroniki xəstəliklərə – vərəm, başağrısı, yuxusuzluq, qəbizlik və başqa xəstəliklərə mübtəla olub.
- Yazıçının yaradıcılığında əsas bədii çalar metametafora, yəni ikiqat bənzətmədir. Məhz metametafora onun əsərlərinə böyüklük, absurdluq, dərinlik və faciəlilik gətirir.
- Ağır xəstəlik keçirdiyi zaman Frans Kafka dostu Maks Broddan heç kəsin xəbəri olmayan romanları da daxil olmaqla onun bütün əlyazmalarını yandırmağı xahiş edir. Lakin dostu nəinki əlyazmaları məhv etmir, hətta onları nəşr etdirir. Beləliklə, məhz dostu Brodun sayəsində Kafkanı bütün dünya tanıdı.
- Ölümündən sonra şöhrət tapmış romanları ilə yanaşı, Kafkanın sağlığında qiymətini almayan hekayələri də az deyil.
- Səhhətindəki problemlərlə bağlı Kafka 40 yaşına qədər yaşayacağına inanmırdı.
- Şəxsi sarsıntı və yaşantılarının əks olunduğu hekayələri ona qorxularına qalib gəlməkdə kömək edib.
- Ölümündən sonra çap edilmiş üç romanı – «Amerika», «Məhkəmə» və «Qəsr» əsərləri yarımçıqdır.
- İyul ayının 3-də doğulan yazıçı iyunun 3-də vəfat edib.
- Xaraktercə melanxolik olmasına baxmayaraq, dostları Kafkanın qeyri-adi yumor hissini xüsusi qeyd ediblər. Hətta onlar Kafkanı «məclisin gözü» adlandırırdılar. Alman nəşrlərindən biri Kafkanın Çarli Çaplinə oxşarlığını qeyd edib. Yazıçı, dostlarından birinə belə yazmışdı: «Mən şənlənməyi də bacarıram, buna şübhəniz olmasın».
- Mürəkkəb ailə münasibətləri səbəbindən Kafka evlənməyib. Düzdür, o, bir neçə dəfə nişanlansa da, hər dəfə bir bəhanəylə qarşı tərəflə münasibətə son qoyub.
Mənbə: Georges Bataille – “Ədəbiyyat və şər” kitabı
0 şərh