Balaca bir qadındır; kifayət qədər qamətlidir, ancaq bərk bağlanmış korsetdə gəzir; mən həmişə onu rəngli ağac oduncağını xatırladan sarı-boz parçadan tikilmiş paltarda görürəm; büzmə haşiyələri və ya düyməyə bənzər piləkləri də eyni çalardadır; o, həmişə şlyapasız olur, sarı, tutqun saçları hörülməmiş deyilsə də, şairanə bir pərakəndəlikdədir. Korsetinə baxmayaraq, balaca qadın cəlddir və hətta cəldliyindən sui-istifadə edir; o, xüsusən əllərini böyürlərinə söykəməyi və gövdəsini qırağa çəkməyi sevir. Əlləri haqqında yalnız onu deyə bilərəm ki, ömrümdə belə geniş açılan barmaqlar görməmişəm; ancaq burası da var ki, bu, heç bir anatomik qüsuru olmayan adi bir əldir.

Balaca qadın məndən çox narazıdır. O, məni həmişə danlayır, həmişə mən onu hirsləndirirəm, hər addımbaşı xətrinə dəyirəm. Mənim həyatımı kiçik hissəciklərə bölsək və hər biri haqqında ayrıca mühakimə yürütsək, bunlardan hər biri onu acıqlandırar. Mən tez-tez düşünürəm ki, görəsən, nəyə görə onu belə acıqlandırıram; tutaq ki, məndə nə varsa onu çiyrindirir, ədalət duyğusuna toxunur, onun vərdişlərinə, görüşlərinə, ümidlərinə ziddir, – bir-birini inkar edən belə naturalar olur – ancaq nə üçün o bu qədər əzab çəkir? Bizim münasibətlərimiz heç də elə deyil ki, buna görə belə əzab çəkəsən.

Elə ki, o, mənə kənar bir adam kimi baxdı – axı mən onun üçün doğrudan da kənar adamam, hətta buna hamıdan da artıq sevinirəm, – elə ki, heç bir zaman gözünə soxmadığım və bundan sonra da gözünə soxmaq istəmədiyim varlığımı unutdu, – əzabları bircə anda yox olur. Özümdən heç danışmıram, onun da davranışı meni üzür; ancaq mən başa düşürəm ki, mənim üzgünlüyüm onun əzabları ilə müqayisədə heç nədir. Və təbii, mən başa düşürəm ki, bu sevən bir adamın əzabları deyil; bu qadın heç cür məni islah etmək fikrində deyil, həm də ki, onun məndə gördüyü qüsurlar həyatda mənim karyerama heç cür mane ola bilməz. Ancaq mənim karyeram bu qadını az maraqlandırır, onun məqsədi başqadır: çəkdiyi əzablara görə qisas alsın və imkan daxilində gələcək əzablardan qorunsun. Bir dəfə mən ona başa salmaq istədim ki, onun sonsuz əzablarının qarşısını necə almaq olar, ancaq bununla elə bir tufan qoparmış oldum ki, birdəfəlik belə işlərdən əl çəkdim…

Ardı →

Uzaq bir ölkədə, şahlıqların birində bir kəndli yaşayırdı. Bu kəndlinin üç oğlu vardı. Onlardan böyüyü və ortancılı zəhmətkeş və çalışqan idilər, kiçiyi isə dünyada tayı — bərabəri olmayan bir tənbəl idi. Bütün günü sobanın yanında oturar və külün içində eşələnərdi. Dırnaqları caynaq kimi uzanmış, saçlarına isə nə vaxt daraq dəydiyi heç kimin yadına gəlmirdi, buna gorə də onu Külkəman adlandırırdılar.

Heç bir məsləhət və heç bir hədə- qorxu Külkəmanı işləməyə vadar edə bilmirdi. Nəhayət atası boğaza yığıldı, Külkəmana bir az yol azuqəsi verdi və dedi:

-      Bəsdir havayı ata çörəyi yedin!İndi də get öz bəxtini sına, Külkəman!-  və onu evdən qovdu.

Külkəman az getdi,  çox getdi,  gəlib  boyük bir meşəyə çatdı və orda azdı. Yol azuqəsi də artıq bitmişdi və o nə edəcəyini bilmirdi. Kədərli halda bir kötüyün üstündə oturdu və acı-acı ağlamağa başladı. İndi o evlərində olanda tənbəllik etdiyinə görə çox peşman olmuşdu.

Qaş qaraldı, meşədə bayquşlar, canavarlar ulamağa başladı. Külkəman gecələmək üçün yer axtarmaq fikrinə düşdü. Birdən  uzaqdan bir işığın gəldiyini gördü  və o səmtə getməyə başladı. Bir xeyli yol getdikdən sonra o böyük bir çaya rast gəldi. Çayın o biri üzündə bir qəsr dururdu, qəsri dəmir divarlar əhatə edirdi. Qəsrin pəncərələrinin birində işıq yanırdı. Külkəman əynini soyundu, paltarlarını kürəyinə bağladı və üzərək çayın dayaz yerindən keçməyə başladı. Çay dərin idi və suyu iti axırdı. Oğlan çayı güc-bəla ilə keçdi. Sahilə çıxdı, əynini geyindi, nəfəsini dərib qəsrin ətrafına dolanmağa – içəri girməyə qapı axtarmağa başladı. Qapı isə yox idi. Birtəhər dəmir divarların birində darvaza tapdı və darvaza öz-özünə açıldı.

Ardı →

Adamlara yuxarıdan baxmaq lazımdı. İşığı yandırıb pəncərənin qabağında dururam: onlar, hətta, özlərinə yuxarıdan baxmağın mümkün olacağından şübhələnirlər: üz tərəfin, bəzən də arxanın qayğısını çəkirlər, amma onların bütün biclikləri boyu bir metr yetmiş santimetrə çatanlara hesablanıb. Kimsə, tutaq ki, yeddinci mərtəbədən görünən silindrin hansı forma aldığı barədə fikirləşibmi? Sadə səhlənkarlıq üzündən öz çiyinlərini və kəllələrini alabəzək rənglərlə, parlaq parçalarla örtmürlər, bəşəriyyətin ən qüdrətli düşmənilə — dərinlik perspektiviylə mübarizə aparmağı bacarmırlar. Əyilirəm, məni gülmək tutur: bəs onların bu qədər fəxr elədikləri o məşhur “dik yeriş” hanı axı? Onlar səkidə yayılıblar, iki uzun yarısürünən qol-qıçları da çiyinlərinin altından sallanır.

Yeddinci mərtəbənin eyvanında – gör bütün ömrümü  harda yaşamalıyam. Mənəvi üstünlüyü maddi rəmzlərlə saxlamaq lazımdı, bunsuz o süqut eləyər. Yox,  o cür adamlar üzərində üstünlüyüm məhz nədən ibarətdi? Başqa bir şeydə yox, mövqe üstünlüyündə: mən öz içimdəki adamın çiyninə çıxıb ona tamaşa eləyirəm. Notr-Dam kilsəsinin qüləllərini, Eyfel, Sakr-Ker qüllələrinin platformalarını, Delambr küçəsindəki yeddinci mərtəbəsini ona görə sevirəm. Gözəl rəmzilikdi.

Ardı →

Xalq mənə versə də əziyyət, kədər,

Qıymaram incisin məndən bir nəfər. (Şərəfnamə)

 

Eşqinlə atəşə dön, nifrətinlə buza dön,

El yolunda günə dön, aya dön, ulduza dön!

Yaxşılığın hər yanda qapı açar üzünə… (Sirlər xəzinəsi.)

 

Əziyyət eyləsən, cəfa görərsən,

Mehribanlıq etsən, səfa sürərsən. (Xosrov və Şirin)

 

Yamanlıq etməkdən uzaq ol, uzaq,

Pisliyin əvəzi pislik olacaq. (Xosrov və Şirin)

Ardı →

1) Yer üzündə ən qədim kitab “Prissanın papirusu”dur. O, bizim eradan əvvəl 3350-ci ildə yazılıb. Təbii ki, kitabı Fiv şəhərindəki piramidalardan birində tapıblar. Papirusun məzmunu bu gün də tamamilə aktual olan bir mövzuya həsr olunub. Bu, nəsillərin konfliktidir. Papirusun müəllifi gənclərin əxlaqsız, tənbəl və tərbiyəsizliyindən şikayətlənir. Göründüyü kimi, beş min ildən də artıq bir müddət ərzində heç nə dəyişməyib. 

2) Ədəbiyyatşünaslar Şekspirin əsərlərində işlənən “sevmək” sözünü sayıblar. Bu söz sənətkarın əsərlərində 2259 dəfə, ”nifrət” sözü isə cəmi-cümlətani 229 dəfə işlənib.   

3) Ən darıxdırıcı kitabların siyahısına “Hərb və sülh”, “Cinayət və cəza”, “Uliss”, “Əl-kimya” və “Harri Poter və Od Qədəhi” əsərləri daxildir.  

4) Kitaba görə ən böyük qonorarı şair Oppian alıb. O, iki poemasının – “Balıq ovu” və “Ov” – hər sətrinə bir qızıl sikkə Qazanıb. Kitabdakı sətirlərin ümumi sayı iyirmi min idi. Pul Roma imperatoru Mark Avrelin tərəfindən ödənilib.

5) Dünyada ən çox oxunan kitaba gəldikdə isə birinci yeri “Bibliya” tutur, ümumi tirajı – 6 milyard nüsxədir. İkinci yer  Mao Tszedunun sitatlarınındır. Üçüncü yer isə hələ ki “Üzüklər şahzadəsi”nə məxsusdur.  

Ardı →

Qoca bir çalğıçı Puşkin abidəsinin yanında skripka çalmağı sevirdi. Həmin abidə Moskvada Tver bulvarının başlanğıcındadır, onun dörd tərəfindən yuxarı mərmər pillələr qalxır, abidənin dövrəsində kim bilir, nə qədər şeir yazılıb. Qoca çalğıçı bu pillələrlə düz heykəlin oturacağınacan qalxıb üzünü bulvara sarı, uzaqdakı Nikita darvazasına sarı tutar, əlindəki yayı skripkanın simlərinə sürtərdi. Uşaqlar, yoldan ötənlər, yaxın qəzet köşkünün müştəriləri dərhal heykəlin ətrafına toplanardılar, musiqini dinləmək üçün lal-dinməz dayanardılar; axı musiqi adamları toxtadır, onlara səadət və xoş anlar, saatlar bəxş edir. Çalğıçı skripkanın futlyarını heykəlin əks tərəfində yerə qoyardı, futlyar açıq idi, orada bir tikə qara çörək və alma vardı; qoca acanda yeyəcəkdi.
 
Qoca skripka çalmağı adətən axşama yaxın, toran düşəndə başlayırdı. O, sakitlikdə, qaranlıqda skripkanı daha həvəslə çalırdı. Onun qocalıqdan heç bir şikayəti yox idi, dövlətdən təqaüd alırdı: yeməyi – içməyi də kifayət qədərdi. Ancaq qoca, adamlara heç bir xeyir verə bilmədiyi fikrindən sıxılır, bulvara könüllü olaraq skripka çalmağa gedirdi, orada skripkanın sədası toranlıqda ətrafa yayılır, ürəklərə tək-tək hallarda dərin təsir göstərsə də zərif və mərdanə qüvvəsilə insanı məğrur və gözəl yaşamağa çağırırdı. Musiqini dinləyənlərdən bir çoxu qocaya vermək üçün pul çıxarır və onu hara qoyacaqlarını bilmirdilər. Skripkanın futlyarı bağlı idi, çalğıçının özü isə abidənin lap yuxarısında az qala lap Puşkin heykəli ilə bir bərabərdə durmuşdu. Onda adamlar iki şahıları, qəpikləri futlyarın qapağı üstünə qoyurdular.
Ardı →

-Quzum, yavrum! Adın nədir?
-Gülbahar.
-Peki,sənin anan, baban varmı?
-Var.
-Nasıl,zənginmidir baban?
-Evet, zəngin, bəyzadə...
-Öyle ise, geydiyin geyim
neyçin böyle sade?
Yoxmu sənin incilərin, altun bilərziklerin?
Söyle, yavrum! Heç sıxılma...
-Var, efendim, var...
Lakin
Müellimem hər gün söylər,
onların yox qiyməti,
Bir qızın ancaq bilgidir, təmizlikdir ziynəti.
-Çox doğru söz...
Bu dünyada senin
ən çox sevdiyin kimdir, quzum,
söylərmisən?
Ardı →

İkinci əl kitab satan mağazada işləyəndə məni ən çox sarsıdan şey həqiqi kitabsevərlərin azlığı idi. Əlbəttə, əgər siz belə bir yerdə işləmirsinizsə, ora təsəvvürünüzdə yaşlı amma  yaraşıqlı  bir kişinin  dana dərisi ilə cildlənmiş foliantları nəzərdən keçirdiyi bir cənnət kimi canlanacaq. Bizim mağazamızın son dərəcə maraqlı kitab fondu var idi. Mən hələ də müştərilərimizin yalnız 10 faizinin belə yaxşı kitabı pis kitabdan ayıra bildiyinə şübhə ilə yanaşıram. İlk nəşr vurğunları həqiqi  ədəbiyyat sevərlərdən daha  çoxdur, amma ucuz dərslik axtaran şərqli tələbələr az olmasa da, bacı usaqlarına doğum günü hədiyyəsi axtaran dalğın qadınlar isə çoxluq təşkil etməkdə idi.

Bizim mağazaya gələn insanların çoxu  zəhlətökən adamlar idi, amma  kitabmağazasında xüsusi imkanlara sahib idilər. Məsələn, sevimli  yaşlı  bir qadın əliladam üçün kitab axtarırdı ( bu ən cox rast gəlinən tələb idi), digər   isə 1897-ci ildə  oxuduğu gözəl bir kitabın nüsxəsini  onun ücün tapa bilib  biləcəyimiz haqda maraqlanırdı. Bədbəxtlikdən o  nə sərlövhəni, nə müəllifin adını, nə də  kitabın nə haqda olduğunu xatırlamırdı, o yalnız kitabın qırmızı  üzlüklü olduğunu xatırlaya bilirdi.

Bundan başqa   təxminən iki məhşur zərərverici növü var ki, hər kitabmağazası onların  sığınacağıdır. Gundə bir dəfə və ya gün ərzində bir neçə dəfə xarab çörək iyi verən   bir kişi gələrdi və  dəyərsiz kitablarını satmağa çalışırardı. Çox sayda  kitab  sifariş verən  birinin isə adətən  çox az ödəniş etmək niyyəti olurdu. Mağazamızda biz kreditə heç nə vermirdik  amma müştərilər üçün  kitabları kənara qoyur  ya da əgər önəmlidirsə,  onlar üçün yeni sifariş verirdik. Bir müddət sonra  onlar gəlib  kitablarını götürə bilərdilər.
Ardı →

Bəyaz saqqallı ahıl dilənçi bizdən sədəqə istədi. Yol yoldaşım Jozef Davranş ona beş frank verdi. Mənim heyrətləndiyimi görən Jozef izah elədi:
— Bu bədbəxt qoca indi sənə nağıl edəcəyim bir olayı mənə xatırlatdı. O əhvalatı heç vaxt unutmuram. Qulaq as.
Əslən mən Havr şəhərindənəm. Çox da varlı olmayan ailəmiz dola­nışığını birtəhər təmin edirdi. İdarədə axşamacan çalışan atamın maaşı qəpik-quruş sayılardı. Məndən başqa iki bacım da vardı.

Hər şeydə qənaət eləmək anamın canını sıxırdı və bundan dolayı atam vaxtaşırı ondan ağır tənbehlər, üstüörtülü kinayələr eşidərdi. Zavallı atamın bunların cavabında etdiyi jest mənə dərin iztirab verərdi. Alnının tərini silməsini xatırladan bu hərəkətdən sonra sus­duğundan onun bu çarəsiz kədəri qismən mənim də çiyinlərimə çö­kər­di. Ev təsər­rü­fatımızda bacardıqca hər şeyə qənaət edərdik: qonaq çağırıldığımız yerlərə getməzdik ki, qarşı tərəfi qonaq dəvət etmə məc­bu­riyyəti duy­ma­yaq. Ərzağın ən ucuzunu, yatıb-qalmışını özümüzə rəva bilərdik. Ba­cılarım donlarını özləri biçib-tikərdilər və metrəsi on beş santimə satılan hər hansı kantı alıb-almamaq barədə uzun-uzadı məs­lə­hətləşərdilər. Hər gün yediyimiz ət şorbasına və mal əti so­yut­ma­sı­na cürbəcür ədviyyatlarla fərqli dad qa­zandırardıq. Bunun çox dadlı və ca­na faydalı olması söylənsə də, şəxsən mən fərqli bir şeyə üstünlük ta­nıyardım.
Hər səfər düyməm qopub düşəndə və ya şalvarım cırılanda atamın amansız kötəklərinə tuş gələrdim.

Bütün bunlara rəğmən, biz hər bazar günü geyinib-keçinib, bəndin üs­tündə sahil gəzintisinə çıxardıq. Başına silindr, əlinə əlcək, əyninə sür­tuk (frakdan daha qısa olan, uzun ətəkli pencək – A.Y.) geyən atam bayramlarda xüsusi bəzədilən gəmini xatırladan anamın qoluna girərdi. Hamıdan əvvəl bu gəzintilərə hazır olan bacılarım bizim yır-yığışımızı gözləməli olardılar. Amma ən son məqamda ailə başçısının sürtukuna düşən, hamının nəzərindən qaçan bir ləkə aşkar olunardı və onun əlüstü təmizlənməsi üçün bütün ümid benzinə batırılmış əsgiyə qalardı.

Ardı →

Biri vardı, biri yoxdu, Qalisiya vilayətində Qalqao adında, dağlarla əhatələnmiş bir kənd vardı. Burada həyat çox sakit idi. Kəndin bütün cavanları şəhərə köçmüşdülər. Qadın isə demək olar ki, yox idi. Kənddə nə cavan vardı, nə də uşaq. Sakinlər kənd təsərrüfatı və ya təqaüd hesabına dolanırdılar. Kənd yavaş-yavaş məhvə sürüklənirdi.

Hər gün axşam çağı, yeməkdən sonra kişilər kəndin yeganə barına yığışardılar. Bura on-on iki taxta stoldan, bir mərmər piştaxta və köhnə bir radiodan ibarət kiçik və qaranlıq bir yer idi. Barda həmişə 10-12 adam olardı. Heç birinin də yaşı yetmişdən az deyildi. Kimisi kart, kimisi domino oynayır, kimi isə gündəlik qəzet oxuyurdu. Konyak, qəhvə (mən daha çox “qəfə” deyərdim) və ya hər ikisindən içərdilər. Çox siqaret çəkərdilər.

Bara girəndə bir-birlərini qısa kəlmələrlə salamlayırdılar: “Salam, Manolo”, “Nə var, nə yox, Fraqa?”, “Hər vaxtınız xeyir” və s. Sonra heç kim heç nə deməzdi. Demək olar ki, danışmırdılar. Bir-birlərini o qədər görmüşdülər ki. Neçə ildir bir kənddədirlər. Artıq hər şeyi danışmış, hər şeyi müzakirə etmişdilər. Daha müzakirə edəcək heç bir qalmaqal qalmamışdı. Heç nə baş vermirdi. Həyat dayanmışdı.

Bəzən kimsə qəzet məqalələrinin başlıqlarını ucadan oxuyardı: “Heç bir partiya seçkiləri təkmilləşdirmək istəmir”, “Təyyarə qəzasında 200 nəfər həlak oldu”. Ancaq heç kim müzakirə etmirdi. Bəlkə kimsə “Ah” deyərdi, daha heç nə. Hətta mühüm xəbərlər də söhbət mövzusu deyildi. Radio və taxta stola çırpılan domino daşlarının səsindən başqa heç nə eşidilmirdi.
Ardı →