3.2.2.Alman federal bankı
1957-ci il iyulun 30-da bundestaq tərəfindən federal bank haqqında qanunun qəbulundan və avqustun 1-də həmin qanunun qüvvəyə minməsindən sonra vahid struktur – Alman federal bankı (Deutsche Bundesbank) yaradılmışdır. Alman federal bankı torpaqların mərkəzi banklarını və Alman torpaqları Bankını birləşdirdi və uyğun olaraq, onların fəaliyyətini tənzimləyən qanunlar da öz qüvvəsini itirdi. Torpaqların mərkəzi bankları «Doyçe Bundesbank»ın baş idarələri adlandırılmağa başladı, hərçənd onların əvvəlki adı da –torpaqların mərkəzi bankları adı da qalmaqda idi.
Alman federal bankının mənzil qərargahı Frankfurt–on-Maynda yerləşir. Rəhbəredici orqan Mərkəzi şuradır. Mərkəzi şura ölkənin pul siyasətini müəyyənləşdirir. Bank strukturuna şuradan başqa Alman federal bankının idarəsi, torpaqların mərkəzi banklarının 9 idarəsi və 130 əsas şöbə və filialı daxildir (1999-cu ilə qədər onların sayı 147 idi, filialın 2-si 1999-cu ildə, 15-i 2000-ci ildə ləğv edilmişdi). Mərkəzi şuraya, «Bundesbank»ın ali orqanına «Bundesbank»ın prezidenti başçılıq edir. Bundan başqa, şuraya vitse-prezident və torpaqların mərkəzi banklarının doqquz başçısı daxildir.
«Bundesbank»ın icraedici orqanı Direktorlar şurasıdır. Direktorlar şurasına «Bundesbank»ın prezidenti, vitse-prezidenti və altıya qədər üzvü daxildir. Direktorlar şurası üzvlərinin namizədliyini federal hökumət təklif edir. Namizədlər «Bundesbank»ın Mərkəzi şurası tərəfindən bəyənildikdən sonra iddiaçılar AFR prezidenti tərəfindən səkkiz illik müddətə vəzifəyə təsdiq edilirlər. Bu, Alman federal bank müdiriyyətinin müstəqilliyini və müdafiəsini təmin edir. Cəmiyyətdə «Bundesbank»ın nüfuzu çox böyükdür. Onun idarəetməsi qanunvericiliklə federasiya nazirliyinə bərabər tutulur.
Torpaqların mərkəzi banklarına idarə heyəti başçılıq edir. Idarə heyətinə idarənin sədri və sədrin müavini daxildir. Altı ən iri mərkəzi bankın (torpaqlarda) idarə heyəti üç üzvdən ibarətdir.
Alman federal bankının bütün torpaqlarda şöbələri var. Yerli banklar sığorta haqlarını ölkənin əsas bankına köçürürlər. Bu, bankın müflisləşəcəyi halda pulların əmanətçilərə qaytarılmasına zəmanət verir. Hər bir universal bank «Bundesbank»ın əsas filiallarının birində açıq hesaba malikdir. Bu, əsas banka imkan verir ki, birincisi, istənilən kredit-maliyyə müəssisəsindəki pul vəsaitlərinin dövriyyəsinə nəzarət etsin və ikincisi, öz sərəncamında fövqəladə likvidlik fonduna malik olsun.
Alman federal bankının əsas funksiyaları aşağıdakılardır:
- emissiya inhisarı. «Federal bank haqqında» qanuna uyğun olaraq, «Bundesbank» alman markalarının banknotlarını buraxmaqla bağlı müstəsna hüquqa malikdir və bu banknotlar Almaniyada vahid qeyri məhdud ödəniş vasitəsidir. 1997-ci il iyulun axırında onların həcmi 246,6 milyard marka təşkil etmişdir;
- banklar bankı. «Bundesbank» bütün bank sisteminin effektivliyini təmin edir. Alman bankları «Bundesbank»da özlərinin orta və qısamüddətli öhdəliklərinin müəyyən faizi ölçüsündə minimal ehtiyat saxlayırlar. «Bundesbank» kredit institutlarına və dövlət müəssisələrinə bank xidmətləri təqdim edir, həmçinin kredit institutlarına nəzarəti həyata keçirir. Nəzarətin əsas alətləri aşağıdakılardır: lisenziyalaşdırma, qanunverici aktlar, nəzarət orqanları əməkdaşlarının istənilən anda kredit müəssisələrindən məlumat almaq və yoxlamalar keçirmək, o cümlədən müxtəlif sanksiyalardan istifadə edə bilmək hüququ. Artıq 1997-ci ildə avqustun axırında «Bundesbank»ın hesablarında AFR-in kredit müəssisələrinin 43,4 milyard markası, xarici bankların 12,3 milyard markası saxlanılırdı. Uyğun olaraq, 154,5 milyard və 0,9 milyard marka məbləğində kredit təqdim olunmuşdur;
- dövlətin bankı (federal hökumətin fiskal aqenti). «Bundesbank» federasiyanın (və məhdud şəkildə torpaqların) «ev bankı» rolunu yerinə yetirir. Ona görə də hökumətlərə kredit verməklə bağlı Avropa pul ittifaqının emissiya banklarına qoyduğu qadağalar səbəbindən və tarixi təcrübənin nəzərə alınması ilə «Bundesbank»ın bu fəaliyyət sahəsi məhdudlaşdırılmışdır. Bu, federal bankın monetar müstəqilliyinin saxlanmasına kömək edir. «Bundesbank» istiqrazlar və xəzinə vekselləri şəklində borc öhdəlikləri buraxaraq, hökumətə kredit almaqda kömək edir və ya qiymətli dövlət kağızlarının emissiyasına razılıq verir və hərraclar keçirərək, faizsiz xəzinə veksellərini yerləşdirərək onların satılmasına kömək edir. Belə kağızları əldə etmək icazəsi federal banka yalnız açıq bazarda pul kütləsini tənzimləmək üçün verilir;
- valyuta ehtiyatlarının idarəetməsi. «Bundesbank» ölkədə yeganə olaraq valyuta ehtiyatlarını saxlayır və onları idarə edir. Lakin Bretton-Vud valyuta sistemlərinin böhranları və 1992-1993-cü illərdə mübadilə kurslarının Avropa mexanizmininin böhranları göstərdi ki, davamlı bazar tendensiyalarını valyuta bazarında emissiya banklarının intervensiyaları vasitəsilə yatırtmaq olmaz. Stabil valyuta kurslarına yalnız uzunmüddətli dövrdə, dünya iqtisadiyyatındakı balans kəsirini ləğv etməklə nail olmaq olar. Dünyanın yeddi aparıcı sənaye ölkəsinin iqtisadi və valyuta siyasətlərinin intensiv uzlaşması məhz bununla əlaqədardır. Almaniyanın qızıl valyuta ehtiyatları 1997-ci il iyulun axırlarında 114,1 milyard marka, o cümlədən qızıl – 13,7 marka təşkil etmişdir;
- ölkənin hesablaşma mərkəzi. «Bundesbank»ın həyata keçirdiyi qeyri nağd hesablaşmaların həcmi 1996-cı ildə 195931 milyard marka təşkil etmişdir.
- Alman federal bankının funksiyalarının reallaşdırılması üçün tənzimlənmənin aşağıdakı alətlərindən istifadə olunur:
- uçot və ya diskont siyasəti. «Bundesbank» investisiyaların stimullaşdırılması məqsədilə «ucuz pullar» siyasəti, yəni aşağı faiz dərəcələri siyasəti keçirir. Belə ki, 1996-cı ildə «Bundesbank»ın uçot dərəcəsi 2,5% səviyyəsində idisə (lombard – 4,5%), ABŞ-da bu göstərici 5%, Böyük Britaniyada 7% təşkil edirdi. Lakin aşağı faiz dərəcələri xarici kapitalın axıb gəlməsini məhdudlaşdırır və bv da ölkənin ödəniş balansının aktivliyini aşağı salır;
- açıq bazarda siyasət, yəni qiymətli dövlət kağızları ilə əməliyyatlar. Belə ki, 1997-ci il sentyabrın 3-də «Bundesbank» kredit müəssisələri tərəfindən satış üçün təklif olunmuş qiymətli dövlət kağızlarından 73902 milyon marka məbləğində almış və bu da 24,6% təşkil etmişdir;
- minimal və ya mühüm ehtiyatlar siyasəti. AFR-in bütün kredit müəssisələri 1997-ci il iyulun sonu üçün «Bundesbank»ın faizsiz hesablarında 39826 milyon marka, o cümlədən kommersiya bankları 11078 milyon marka saxlamağa borclu idilər.
Pul – kredit sisteminin fəaliyyətinə nəzarəti «Bundesbank»dan başqa, Nəzarət üzrə federal bank xidməti (NFBX) həyata keçirir. Nəzarət üzrə federal bank xidməti Maliyyə nazirliyinə tabe olur. Bankların itkilərdən müdafiəsi və hədsiz borcların xəbərdar edilməsi üçün Almaniyada kredit-maliyyə müəssisələrinin müştərək təşkilatları yaradılmışdır. Hal- hazırda doqquz müstəqil cəmiyyət fəaliyyət göstərir. Onlar kreditlərin təminatı üzrə federal cəmiyyətdə birləşmişlər.
AFR və ADR-in valyuta, iqtisadi və sosial ittifaqının yaradılması barədə 1990-ci il 18 may tarixli Dövlət müqaviləsi ilə AFR və ADR pul-kredit sistemlərinin birləşməsindən sonra AFR markası 1990-cı il iyulun 1-dən bütün Almaniya ərazisində yeganə qanuni ödəniş vasitəsi oldu. Mərkəzi bankın monetar tənzimlənmə və digər funksiyaları bütün ölkə ərazisində «Bundesbanka» keçdi. Şərqi Almaniyanın xüsusiləşmiş banklar sistemi bazar iş prinsiplərinə keçmiş, kapitalla bağlı əməliyyatların məhdudiyyətləri aradan qaldırılmış, kredit-depozit əməliyyatlar üzrə faiz dərəcələrinin sərbəst müəyyənləşdirilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Əmək haqqı, mükafatlar və rentalar 1:1 kursu ilə AFR markasına yenidən hesablanmışdır. Keçmiş ADR rezidentlərinə nağd pulları 1:1 kursu ilə dəyişdirmək icazəsi yalnız müəyyən məhdudiyyətlərlə verilirdi. Valyutanın mübadilə tarixində 14 yaşı tamam olmayanlara 2000 markaya qədər məbləğdə, yaşı 14-dən 58-ə qədər olanlara 4000 markaya qədər məbləğdə nağd pulu 1:1 nisbətində dəyişdirmək icazəsi veirilirdi. Şərqi torpaqların daha yaşlı sakinlərinə isə 6000 markaya qədər nağd pulu 1:1 nisbətində mübadilə etmək icazəsi verilirdi. Keçmiş ADR rezidentlərinin maliyyə aktivləri və öhdəlikləri AFR markasına 2:1 nisbətində dəyişdirilirdi. Qeyri- rezidentlərin aktivləri də həmin paritetlə mübadilə olunurdu. Lakin bu, 1989-cu il dekabrın 31-dən sonra yaranmış aktivlərə aid deyildi. Onlar 3:1 nisbətində mübadilə olunurdu.
«Bundesbank»ın təşkilati strukturunda dəyişikliklər etmək və federal bank haqqında qanuna düzəlişlər tətbiq etmək zərurəti yarandı. 1991-ci ilin iyulunda bundesrat qanun layihəsini səs çoxluğu ilə bəyənib təsdiq edilmək üçün təqdim etdi. Qanun layihəsinə əsasən, «Bundesbank» federal bank haqqında qanunda müəyyənləşdirilmiş normalara riayət etməli idi. Bu isə hər bir torpaqda yalnız bir ərazi idarəetməsinin mövcudluğunu nəzərdə tuturdu («bir federal torpaq – bir mərkəzi bank» prinsipi). Eyni zamanda qanun layihəsi bir neçə federal torpaq üçün bir ərazi idarəetmə orqanının yaradılma imkanını istisna etmir və bu məsələnin qəti həllini əlaqədar torpaq hakmiyyətlərinin ixtiyarına həvalə edirdi.
1992-ci il noyabrın 1-dən etibarən federal bank haqqında qanunun qəbul edilmiş dəyişikliklərinə uyğun olaraq Alman federal bankının təşkilat strukturu birləşmiş Almaniyanın dövlət quruluşunun nəzərə alınması şərti ilə dəyişdirildi. Torpaqların mərkəzi banklarının sayı doqquza düşdü. Onların beşi iki-üç federal torpağa şamil edilən səlahiyyətlərə malikdir.
1991-ci ilin dekabrında Maastrixt şəhərində avronun mərhələli şəkildə tətbiq edilməsi barədə Müqavilənin imzalanmasından sonra alman pul sistemində radikal dəyişikliklər başladı. Avropa birliyi ölkələri öz valyuta- iqtisadi siyasətlərini konverqensiya kriteriyalarının yerinə yetirilməsinə yönəltməyə başladılar. 1994-cü ildə yanvarın 1-də Avropa valyuta institutunun əsası qoyuldu. 1999-cu il yanvarın 1-də Avropa ittifaqının 15 ölkəsindən 11-i qeyri-nağd avronu tətbiq edərək, öz valyutalarının kurslarını yeni vahid valyutaya nəzərən qeyd etdilər. Artıq 2002-ci ilin birinci yarısında 12 ölkə avronu nağd dövriyyəyə tətbiq edərək öz milli pul vahidlərindən imtina etdi. Beləliklə, 2002-ci ildə AFR markadan imtina edərək vahid Avropa valyutasına keçdi.
1999-cu ildən sonra «Bundesbank» artıq monetar siyasətdə aparıcı rol oynamırdı. O, bu rolu Avropanın mərkəzi bankına verərək, özü mərkəzi bankların Avropa sisteminin sistem yaradan elementi oldu. Nağd avronun tətbiqindən sonra «Bundesbank»ın yeni funksiyası markanın yox, avronun emissiyasıdır. Qalan məsələlərdə isə Alman federal bankı yenə də alman və Avropa monetar siyasətinin lokomotivi olaraq qalır.
0 şərh