Yer üzündə yaşamış insanlar öz həyat tərzləri ilə bağlı zəngin bir tarixi-kulturoloji iz qoyub getmişlər. Keçmişə aid olan maddi mənbələr (əşyalar), yazılı qaynaqlar bu günə qədər qalır və tariximizi, kulturoloji baxımdan öyrənməyə imkan verir. Maddi mənbələr əsasən yaşayış yerlərindən və qəbir abidələrindən əldə edilir. Yazılı qaynaqlar, kitabələr isə qayalar, daşlar, sümük və gil lövhələr, papirus və s. əşyalar üzərindədir.

Maddi mədəniyyət abidələri (yaşayış yerləri, qəbir abidələri, qayaüstü təsvirlər və s.) və tədqiqat nəticəsində əldə edilmiş materiallar (əmək alətləri, silahlar, bəzək əşyaları və s.) qədim keçmişi öyrənmək üçün son dərəcə əhəmiyyətli tarixi-kulturoloji mənbələrdir. Bu abidələr vasitəsilə qədim insanların yaşayış tərzi, istifadə etdikləri əmək alətləri, adət-ənənələri, dini görüşləri haqqında məlumatlar əldə edilir, onların davranış və məişət həyatı, məşğuliyyəti və ictimai münasibətləri kulturoloji baxımdan öyrənilir və tədqiqat obyektinə çevrilir.

Davamı →

İbtidai icma cəmiyyəti bəşər tarixinin ilkin pilləsini təşkil edir. İbtidai icma cəmiyyəti üçün istehsal vasitələri üzərində ümumi mülkiyyətin mövcudluğu, məhsuldar qüvvələrin zəif inkişafı şəraitində kollektiv istehsal və birgə məhsul bölgüsü səciyyəvidir. İbtidai icma quruluşu digər ölkələrdə olduğu kimi, Azərbaycanda da uzun sürmüşdür. Çünki bu dövrdə əmək alətləri sadə, istehsal texnikası aşağı səviyyədə olub, cəmiyyətin təsərrüfat fəaliyyəti təbii mühitdən birbaşa asılı olmuşdur.

İbtidai icma cəmiyyəti Azərbaycanda ilk insanın yarandığı vaxtdan (təxminən 1,5 milyon il bundan əvvəl) iri tayfa birliklərinin və ilkin dövlət qurumlarının yaranmasınadək (eramızdan əvvəl III — I minilliklər) olan bir dövrü əhatə edir.

Davamı →

Azərbaycan ərazisində yaranıb yayılan maddi və mənəvi dəyərlərin əhatə dairəsi geniş olduğu kimi, çeşidi də müxtəlif və rəngarəngdir. Mədəni dəyərlərin ilkin nümunələri olan daş kitabələr, mağara divarları və sütunları, qayaüstü Qobustan və Gəmiqaya təsvirləri, eləcə də folklor yaradıcılığının başlanğıcı olan ulu əcdadın psixoloji dərketməsinin ilkin bədii paradiqmaları — yuxular, miflər, əfsanələr, kiçik janr nümunələri, zəngin ənənələrə malik oyun və tamaşa mədəniyyətinin yaranma dövrünə və tarixinə nəzər saldıqda onların sivilizasiyanın başlanğıc mərhələsi ilə əlaqəsi üzə çıxır (Bax: G.Taylor. Pervobıtnaə kulğtura. M., 1989, s.71).

«Adət-ənənə və ritualların, mərasimlərin, ilkin məişət həyatının bir çox silsilə görüntülərinin insanın erkən həyatı ilə bağlılığı məlum olur» (Dj.Freyzer. Zolotaə vetvğ. M., 1987, s.49), bir çox mədəni dəyərlərin tarixi gen birliyi ilə bağlı olaraq yaranıb xalqların məişətinə səpələndiyi aydın görünür (A.Nəbiyev. Oxşar dəyərlərin gen qaynağı — Geneoloji nəzəriyyə. Bakı, 2009).



Davamı →

Alt Paleolit ən qədim dövrdən başlayaraq 100 min il bundan əvvələ qədər davam etmişdir.

• Alt Paleolit dövründə Azərbaycanda:
• “Bacaran insan” yaşamış;
• Əmək alətləri çaxmaqdaşı, bazalt və dəvəgözündən hazırlanmış;
• Ulu icma yaranmış;
• Ibtidai dini təsəvvürlər yaranmış;
• Insanlar odla tanış olmuş;
• “Quruçay mədəniyyəti” mövcud olmuş;
• Sadə dini ayinlər və totemlər yaranmış.
• Alt Paleolit dövrü Azərbaycanda Quruçay vadisində yerləşən Azıx mağarası əsasında öyrənilmişdir.

Davamı →

Tunc dövründə əmək alətlərinin təkmilləşməsi və əmək məhsuldarlığın artması nəticəsində ayrılıqda götürülmüş bir ailə müstəqil təsərrüfat qurub, özünü dolandırmaq imkanı əldə etdi. Böyük icma təsərrüfatı xırda ailə təsərrüfatlarına parçalandı. Qəbilə icması qonşuluq icması ilə əvəz olundu. Qonşuluq icmasında torpaq, meşə, otlaq və su hövzələri qəbilədəki kimi hamıya məxsus olsa da, əkin sahələri,əmək alətləri, mal-qara və digər əmək məhsulları indi qəbilədən fərqli olaraq ayrı-ayrı ailələrin ixtiyarında idi.

Ardı →

Paleolit dövrü (yun.παλαιός paleo — qədim və λίθος litos — daş) Ən qədim daş dövrü. Bu termini İngilis bioloqu və arxeoloqu John Lubbock (1834-1913) özünün 1865-ci ildə işıq üzü görmüş «Pre-historic Times» («Tarixöncəsi zamanlar») adlı kitabında daxil (kəşf) edib.

Bəşər tarixi işlətdikləri əsas alətlərə görə üç dövrə ayrılır: Daş dövrü, Tunc dövrü və Dəmir dövrü. Daş dövr özü də qədim, orta və yaxın daş dövrlərdən ibarətdir; bunlar yunancadan götürülmüş terminlərlə uyğun olaraq paleolit, mezolit və neolit dövrləri adını almışlar.

Ardı →

100 min il əvvəl yer üzərində başlamıs soyuqlaşma 13 min il əvvəl istiləşmə ilə əvəz olundu. Istiləşma nəticəsində:

• Buzlaqlar əriyərak şimala dogru çakildi
• Münbit torpaqlar yarandı
• Meşələr və kolluqlar canlandı

İstiləşmə nəticəsində qədim insanların əmək fəaliyyəti daha da genişləndi. Yığıcılıqla məşğul olan qadınlar əkinçiliyi kaşf etdilər. İlk əkinçilik «toxa əkinçiliyi» adlanırdı. İlk əkinçiliyin vətəni Ön Asiya, ilk əkinçilik bitkiləri isə buğda va аrpа olmusdur.

Ardı →

Qida aldə etmək, ümumi ocaq, birgə əmək, rabitəli nitq və yırtıcı heyvanlardan qorunmaq qədim insanları bir-birinə yaxinlaşdirırdı. «Ağıllıi insan „ların meydana gəlməsi ilə insan dəstələri daimi kollektivlərə çevrildi və qəbilə yarandı. Qəbilə birlikdə yaşayan və işləyən əmlakı ümumi olan qohumlar kollektivi idi.
Qəbilədə müxtəlif iş bölgüləri var idi:
Kişilər: ov edir, balıq tutur, gənclərə ovçuluq öyrədir və əmək alətləri hazır-layırdırlar.
Qadinlar: odu qoruyub saxlayır, dəridən paltar tikir, meyvə və bitki kökü yıgır, uşaqların qayğısına qalır və yemək hazırlayırdılar.
Ağsaqqallar: Qəbilənin idarəsinə, qidanın əldə edilməsinə, bölüşdürülməsi-nə və gənclərə ovçuluğun öyrədilməsinə nəzarət edirdilər.

Ardı →

Ən qədim insanların izləri Afrika va Asiyada aşkar edilmişdir. Ən qədim insanlar müasir insandan fərqli olaraq:

• Müəyyən qədər meymuna bənzəyirdilər


• İki arxa pəncə üzərində hərəkət edərək xeyli qabağa eyilmis halda ğəzirdilər


• Dizə qədər sallanmıs əlləri ilə sadə işlər görürdülərYiğicilıq va ovçuluqla məşğul olurdular


• Bitkilərin yeməli köklərini qazıb cixarırdəlar


• Ağacların meyvələrini, bitkilərin toxu-munu yığırdılar


• Muxtəlif quşları və vəhşi heyvanları ovlayırdılar.


• Meyvə kökü, cucü va sürfələr toplayırdılar.


• Dəstə halında yaşayırdılar


• Sərbəst danışa bilmirdilər


• Daşdan al çapacağı, qaşov, biz və s. əmək alətləri düzəldirdilər.


• Təhlükə zamanı qorxu bildirən səslər çixararaq bir-birini xəbərdər edir və ya köməyə cağırırdılar.


• Qırıq-qırıq səslərlə bir-biri ilə ünsiyyət yaradırdılar.

Ardı →

Ardı →