Eneolit (mis-das dovru):

Toxuculuq və əkinçilik inkişaf etdirilmişdir. e.ə. V minil. sonlarında at əhilləşdirilmişdir.(Əlikömək təpə). daşişləmə, toxuculuq və s. sənətlər əhalinin məşğuliyyətində mühüm yer tutmuşdur.

Xış əkinçiliyi və köçəri (yaylaq-qışlaq) maldarlığı yaranmışdır.Süni suvarma sistemləri yaranmışdır. Sənətkarlıqda dulusçuluq və toxuculuq (yun parçalar) daha çox inkişaf etmişdir. başlanmışdır.

Xış əkinçiliyi və köçəri maldarlıq, bağçılıq, bostançılıq, üzümçülükŞ şərabçılıq. Metal işləmədə döymə və lehimləmə üsull yun parka toxuculuğu və s. Məhsul münasibətləri genişlənmişdir.

Əkinçilik, maldarlıq, sənətkarlıq. Ticarət, yarımköçəri maldarlıq təsərrüfatda ön plana keçmişdir. Dulusçuluq xüsusi yer tutmuşdur. Dəvə əhilləşdirilmişdir.

İnsanın tipi

Müasir insan tipi mövcud olmuşdur.

Sosial həyat

Səfalı yerlərdə salınan kiçik kəndlərdə Qəbilə halında yaşayırdılar. Cüt nikahlı ailələr yaranmışdır. Anaxaqanlığı tədricən zəifləmiş, cəmiyyətin həyatında icma ağsaqqaları surası mühüm rol oynamağa başlamışdırə

Ağır zəhmət tələb edən xış əkinçiliyinin yaranması nəticəsindəicma həyatında kişilərin rolu artmış, ataxaqanlığı meydana gəlmişdir. I ictimai əmək bölgüsü baş verdi, yəni maldarlıq əkinçilikdən ayrıldı. Əmlak və social bərabərsizlik yaranmışdır. Qəbilə icması qonşuluq icması ilə əvəz olunmuşdur.

II ictimai əmək bölgüsü başlanmış, yəni sənətkarlıq müstəqqil peşəyə çevrilmişdir (II kültəpə dulusçu məhəlləsi). İri tayfa ittifaqları yaranmışdır. Bərabərsizlik dərinləşmişdir. Sənətkarlığın ayrılması ilə şəhər tipli iri yaşayış məskənləri yaranmışdır.

III ictimai əmək bölgüsü baş verdi, yəni sənətkar tacirlər ayrılıb tacirlərə çevrildilər. Hərbi toqquşmalar artmışdır. Dəmir dövründə Azərbaycanın Assuriya ilə əlaqələri yaranmışdır (Xocalı üzərində mixi xətlə Assur padşahı Adadnirarinin adı yazılmış muncuq) . İbtidai icma qurluşu dağılmışdır.

Din və inanclar

Ölülər kəndin içində, ya evlərin arasında ya da evlərin içində basdırılır, üzərlərindən rəmzi sayılan qırmızı rəng çəkirdilər.

İlk ibadətgahlar tikilmişdir.(Kül təpə, Sərkər təpə və Babadərviş). Ölüyandırma kollektiv dəfnetmə adətləri yaranmışdır. Kurdan tipli dəbirlər meydana gəlmişdir.

Tayfa başçılarının nüfuzunun artması onların ilahiləşdirilməsinə səbəb olmuşdur. İnsanların həyatında böyük rol oynayan ataya sitayiş yaranmışdır.Oda, suya, meşələrə, səma cisimlərinə inam geniş yayılmışdır.

Əlavələr

Bizə məlum olan ev heyvanlarının hamısı demək olar ki, əhilləşdirilmişdir. Ovçuluq və balıqçılıq II dərəcəli məşğuliyyət sahəsinə çevrilmişdir.

Tunc misin tərkibinə sürmə nikek və ya qalay qarışdırmaqla alınan yeni metal idi. O asan emal olunur və misə nisbətən möhkəm idi. Şumlamada heyvanlardan qoşqu kimi istifadə olunur.

Qayaüstü təsvirlər, saxsı və metal əşyaların üzərindəki naxışlar incəsənətin inkişafını göstərir.

e.ə.II m.s.-da siklopik tikililər yarandı. Bu memarlıq sənətinin güclü inkişaf etdiyini göstərir.

e.ə.VII əsrdən başlayaraq Azərbaycanın ərazisində dəmirdən geniş istifadə olunmuşdur.