Əgər alıcılar öz alışlarını panlaşdırmırlarsa, həm də ekspertlərin və ya onların etibarlı fərziyyələrinin olmadığı şəraitdə, kompaniya birbaşa yoxlama marketinqinin keçirilməsinə qərar verə bilər. Bu metod yeni məhsulların satış həcmini və ya mövcud məhsulların yeni distribyutor kanalları vasitəsilə və ya yeni ərazilərdə satış həcminin proq­noz­laş­dırılması üçün xüsusilə faydalıdır. Yeni məhsulların satış həcminin proqnozlaşdırılmasının müxtəlif metodları var – məhsulun yaradılması konsepsiyasının sürətli və ucuz yoxlanmasından tutmuş müəyyən coğrafi bazarda bütün marketinq tədbirləri proqramının yoxlanması məqsədilə çox xərc tutan yoxlama bazarlarından istifadəyə qədər.

9.4.1. Yoxlama konsepsiyası
Yeni məhsulun yoxlama konsepsiyası məqsədli müştərilərin cəlbi ilə baş verir. Konsepsiya 1-i aşağıdakı kimi təsvir edə bilərik:
“Qənaətli, asan idarə olunan, kiçik qabaritli, elektrik mühərrikli orta sinif avtomobili. Yerləri sayı – dörd. Alışlara və qonaqığa getmək zamanı əvəzedilməzidir. İstismar xərcləri benzin yanacağı ilə işləyən analoji avtomobilə nisbətən iki dəfə aşağıdır. Sürəti 90 km/saatadək, akkumulyatoru doldurmadan gedişi 170 km. Qiyməti 6 000 funt sterlinq”.
Bu halda şifahi təsvir və ya məhsulun şəkli tamamilə kifayətdir. Bununla belə daha konkret və fiziki təqdimat yoxlama konsepsiyasının etibarlılığını artırmağa imkan verir. Marketinq üzrə müasir mütəxəssislər yoxlama aparılması məqsədilə məhsulun real konsepsyasına nail olmaq üçün yeni üsullar tapırlar.
Konsepsiya ilə tanışlıqdan sonra istehlakçılar həmin məhsulun alış ehtimalına cavab verə bilərlər. Alınmış cavablar kompaniyaya hansı kon­sepsiyanın daha cazibədar olduğunu təyin etməyə kömək edir. Məsələn, istehlakçıların məhsulu almaq niyyətinə aid olan suala cavab. Güman edək ki, istehlakçıların 10 faizi “qəti surətdə”, 5 faizi isə “ehtimal ki” məhsulu almaq niyyətində olduqları cavablarını veriblər. Kompaniya satışın həcmini qiymətləndirmək məqsədilə həmin məqsədli qrupda bu gös­təricini əhalinin sayı ilə uyğunlaşdıra bilər. Konsepsiyanın yoxlanması satışın potensial həcmini təxminən müəyyənləşdirməyə imkan verir, lakin, menecerlər bu metoddan ehtiyatla istifadə etməlidirlər. Onlar başa düşməlidirlər ki, belə qiymətləndirmə ümumi göstəricidir və dəqiq deyil, əsasən də ona görə ki, istehlakçılar heç də həmişə bildirdikləri niyyətlərini gerçəkləşdirmirlər. Məsələn, sürücülər ətraf mühit üçün təhlükəsiz avto­mobil ideyasını bəyənə bilərlər, lakin, onlar, ola bilsin ki, belə av­tomobil al­maq istəməsinlər. Buna baxmayaraq, istehlakçıların reak­si­yasını qiy­mətləndirmək, konsepsiyanın onların xüsusilə xoşuna gələn və ya əksinə, potensial alıcıların ürəyincə olmayacaq  aspektlərini aşkarlamaq üçün konsepsiyanın yoxlanılmasının həyata keçirilməsi olduqca vacibdir. Əks əlaqələr nəticəsində konsepsiyanın təkmilləşdirilməsi üsullarını tapmaq və bununla da müştərilər üçün onun cəlbediciliyini artırmaq olar.

9.4.2 İlkin yoxlama bazarları
Kompaiya yeni məhsullarını alış həyata keçirilən mühitə oxşar şəraitdə yoxlaya bilər. Kompaniya və ya tədqiqat firması seçilmiş istehlakçı qruplarına yoxlanması lazım olan məhsulun da daxil olduğu bir sıra müxtəlif malların bazara irəlilədilməsi üçün reklam və materiallar nümayiş etdirir. İstehlakçılara kiçik pul məbləği verərək onları məhsul almaq və ya almamaq üçün real və ya təcrübi mağazalara dəvət edirlər. Təd­qiqatçılar nə qədər istehlakçının yeni məhsula, nə qədərinin isə rəqib brend­lərə üstünlük verdiklərini qeyd edirlər. Situasiyanın belə model­ləşdirilməsi rəqibin reklamına nisbətən yoxlama reklamının səmə­rəlilik göstəricisini əldə etməyə imkan verir. Sonra tədqiqatçılar isteh­lakçılara məhsulu alma və ya almama səbəbləri barədə suallar verirlər. Bir neçə həftədən sonra istehlakçıların məhsula olan münasibətini, onun fay­da­lılığını, razılığını və təkrar alış niyyətinin olub-olmamasını müəy­yən­ləşdirmək üçün telefon sorğusu aparılır. Mürəkkəb kompüter modellərinin köməyilə tədqiqatçılar, sonra, modelləşdirilmiş bazarın yoxlama nəti­cələrindən çıxış edərək ölkə üzrə satışın həcminin proqnozlaşdırırlar.
Yoxlama bazarlarının modelləşdirilməsi standart və nəzarət edilən yoxlama bazarlarına nisbətən bir sıra üstünlüklərə malikdir. Belə yoxlama adətən ucuz başa gəlir (25 mindən 50 min funt sterlinqə qədər), onu səkkiz həftə ərzində başa çatdırmaq və yeni məhsulu rəqiblərdən gizlətmək müm­kün­dür. Bununla belə seçmənin və  alışın həyata keçirilməsinin model­ləşdirilmiş mühitinin kiçik ölçülü olması səbəbindən əksər marketinq mütəxəssisləri bu tədqiqatı real şəraitdə aparılan iri yoxlama ilə müqayisədə daha az dəqiq və etibarlı hesab edirlər. Lakin, modelləşdirilmiş yoxlama bazarlarından, əvvəlki kimi, əsasəndə ilkin yoxlama bazarları kimi geniş istifadə olunur. Bu metod ucuz və sürətli olmaqla yeni məh­su­lun və ya onun marketinq proqramlarının bir və ya bir neçə model­ləşdirilmiş yoxlama ilə təcili qiymətləndirməyə imkan verir. Əgər ilkin yoxlamalar ümidvericidirsə, məhsul sonrakı yoxlamalar aparılmadan bazara buraxıla bilər. Əgər nəticələr qənaətbəxş deyilsə, kompaniya məh­sul­dan imtina edə və ya onun dizaynında əhəmiyyətli dəyişikliklər apar­dıqdan sonra təkrar yoxlamalar apara bilər. Əgər nəticələr çox şey vəd edən, lakin, inandırıcı deyilsə, onda, məhsulun və onun marketinq proq­ramlarının nəzarət edilən və ya standart sınaq bazarlarında yoxlanmasını davam etdirmək olar.

9.4.3 Sınaq mini-bazarları
Bəzi tədqiqat firmaları müəyyən haqq müqabilində yeni məhsulu öz assortimentlərinə daxil etməyə razılıq verən mağaza qrupları ilə əməkdaşlıq edirlər. Bazara yeni məhsul buraxmağa hazırlaşan kompaniya mağazaların sayını və onların arzuolunan coğrafi vəziyyətini müəyyən edir. Tədqiqat firması məhsulları tədbirdə iştirak edən mağazalara çatdırır və bu məhsulların rəflərdə və vitrinlərdə görünən yerlərdə yerləş­diril­məsinə, satış nöqtələrində reklam-informasiya materiallarının mövcudlu­ğu­na, həmçinin, təsdiq edilmiş plana uyğun qiymətəmələgəlməyə nəzarət edir. Amillərin tələbə təsirini müəyyənləşdirmək məqsədilə satış nəticələrinin qeydiyyatı aparılır.
Sınaq marketinqinin nəzarət edilən sistemləri xüsusən də ABŞ-sda yüksək inkişaf etmişdir. İnformation Resources İnc. (İRİ) kompaniyasının Nielsen Scatrack və BehaviourScan kimi sistemləri teleproqrama baxmaqdan tutmuş mağazada kassadakı hərəkətlərə qədər istehlakçıların dav­ranışını izləməyə imkan verir. Misal üçün, İRİ kompaniyasının bəzi iri şəhərlərdən diqqətlə seçilmiş bir neçə xüsusi alıcılar qrupu var. Belə qrup­lara daxil olan hər bir ailədə teleproqramlara baxmaq üzərində nəzarətin aparılması üçün, bu ailələrdə, televizor ekranlarına xüsusi reklam rolik­lərini verən mikrokompüterlərdən istifadə olunur. Belə sınaq qruplarının istehlakçı-üzvi tədqiqatda iştirak edən uyğun mağazalardan məhsullar alır və alış zamanı öz şəxsiyyətlərini təsdiq edən vəsiqələrini göstərirlər. Elektron skanerlərin köməyilə əldə edilmiş hər bir istehlakçının alışları barədə ətraflı məlumat mərkəzi kompüterə ötürülür ki, burada o, isteh­lakçılar haqqında demoqrafik məlumatlarala və onların teleproqramlara baxma informasiyaları ilə birləşdirilir.  Hesabatlar gündəlik formalaşır. Beləliklə, BehaviourScan sistemi  hər həftədə, hər mağaza üzrə sınaqda iştirak edən yeni məhsulların satış  həcmi haqqında hesabatları əldə et­mə­yə imkan verir. Skanerlər ayrı-ayrı istehlakçıların konkret alışlarını qeydə aldı­ğına görə, sistem, həmçinin təkrar alışlar və müxtəlif istehlakçı tiplə­rinin yeni məhsula necə reaksiya göstərdiyini və marketinq proqramının bir çox başqa elementləri barədə informasiyaları verə bilər.
Nəzarət edilən sınaq bazarlarında tədqiqat standart sınaq bazar­larına (altı aydan bir ilə qədər) nisbətən az vaxt aparır və adətən ucuz başa gəlir. Bununla belə, bəzi kompaniyalar tədqiqat xidmətlərinin sınaqda iştiraka məhdud sayda kiçik şəhələrdən istehklaçıları cəlb etdiyinə, istehlakçı qruplarının isə həmin kompaniyanın məhsul satışı bazarına və ya onların məqsədli istehlakçılarına aid ola bilməyəcəyinə görə narahat olurlar. Bununla yanaşı, həm standart, həm də nəzarət edilən sınaq bazarları rəqiblərə kompaniyanın yeni məhsulunu görməyə imkan verir.

9.4.4 Tammiqyaslı sınaqların aparılması üçün bazar
Tam miqyaslı sınaqların aparılması üçün bazarlarda yeni istehlak mallarının bazara tammiqyaslı buraxılması zamanı yaranacaq situasiyalara analoji olan sınaq əyata keçirilir. Kompaniya bir neçə sınaq şəhər seçir və kompaniyanın satış üzrə mütəxəssisləri pərakəndə müəssisələrlə təqdim edilən məhsulu assortimentə daxil etmək, onun rəflərdə uğurlu yerləş­diril­məsi və reklam-informasiya təminatının təqdim edilməsi barədə razılaşma əldə etməyə cəhd edirlər. Kompaniya bu bazarlarda tammiqyaslı reklam kampaniyası və məhsulun irəlilədilməsi üzrə tədbirlər həyata keçirir və mağazalar üzrə yoxlamalar keçirir, istehlakçıları distribyutorları sorğu-suala çəkir və məhsulun bazar xüsusiyyətlərini qiymətləndirmə üçün digər tədbirlərə də əl atır. Sonra əldə edilmiş məlumatlar bütövlükdə ölkə üzrə satışın və mənfəətin həcminin proqnozlaşdırılması, məhsulla bağlı po­tensial problemlərin aşkarlanması, həmçinin, marketinq proqramında son dəyişikliklərin aparılması üçün  istifadə olunur.
Belə bazarda sınağın bəzi çatışmamazlıqları var. Birincisi, onlar kifayət qədər uzunmüddətlidir – bəzən bir ildən üç ilə qədər davam edir. Sınağın lazımsız olduğu aydınlaşdıqda isə kompaniya məhsulun satışından mənfəət əldə edə biləcəyi vaxtı itirmiş olur. İkincisi, standart sınaq bazarlarında miqyaslı sınaqlar çox xərc aparan tədbir ola bilər. Nəhayət, irimiqyaslı sınaqların aparılması üçün bazarlar rəqiblərə yeni məhsulun hələ ümummilli bazarlara çıxarılmamışdan öncə kompaniyanın yeni məhsulu ilə yaxından tanış olmaq imkanı verir. Əksər rəqiblər məhsulu təh­lil edəcək və kompaniyanın yoxlama marketinqinin nəticələrini öyrə­nəcəkdir. Əgər belə sınaqlar həddən artıq çox davam edərsə, onda, rəqiblərin müdafiə strategiyasını hazırlamağa vaxtı olacaqdır. Onlar hətta kompaniyanı qabaqlayaraq bazara öz analoji məhsullarını buraxa da bilərlər. Misal üçün, Carnation kompaniyası Coffee-Mate kofesi üçün qaymağın Birləşmiş Krallıq bazarına buraxılmasına qədər altı il bazar sınağı həyata keçirdi. Bu Caldbury rəqib kompaniyası üçün birbaşa rəqa­bət məqsədilə öz Caldbury’s Cofee Complement məhsulunu hazırlamağa  və bazara buraxmağa imkan verdi.  
Başqa təhlükə də var. 1997-ci ildə Sainsbury’s kompaniyası müş­tərilərin reaksiyasını qiymətləndirmək üçün müxtəlif mağazalarda müxtəlif qiymətlər təyin etməklə qiymət sınağını həyata keçirdi. Üsulun üstü açılanda sensasiyaya çevrildi. Kompaniya hətta bazarı yoxlama məqsədilə belə fərqli qiymətlər təyin etmə ədalətsizliyi ilə bağlı kəskin ittihamlara məruz qaldı. Brend kapitalını təhlükə altına qoyan bazar sınağı çətin ki, əksər kompaniyalar üçün qəbul edilən olsun.
Bundan başqa, rəqiblər çox vaxt bazar sınağının nəticələrini təhrif etmək məqsədilə sınaq keçirilən şəhərlərdə öz məhsullarının qiymətlərini aşağı salır, məhsullarının irəlilədilməsi üzrə fəaliyyətlərini fəallaşdırır və ya hətta sınaq məhsullarını tamamilə alırlar.
Tammiqyaslı marketinq tədqiqatı həmin məhsul üzrə marketinq proqramının bütün tədbirlərini –on un mövqeləşdirmə strategiyasını, reklamın bölüşdürülməsini, qiymətəmələgəlməni, brendinq və qab­laş­dırmanı, həmçinin ayrılan büdcə məbləğini - yoxlamağa imkan verir. Kom­paniyalar istehlakçıların və vasitəçilərin məhsulun mövcud­luğuna, isteh­lakına və təkrar alışına nə cür reaksiya göstərəcəyini bilmək üçün bu metodu tətbiq edirlər. Nəticələr mənfəət və satış həcminin proqnoz­laş­dırılmasının optimallaşdırılması üçün istifadə edilə bilər. Uyğun olaraq da, yaxşı sınaq bazarı məhsulun və marketinq proqramının potensial uğuru barədə tükənməz informasiya mənbəyi ola bilər.
Tammiqyaslı sınağın keçirilməsi üçün bazara çəkilən xərclər böyük ola bilər, onun aparılması üçün lazım olan vaxt isə rəqiblərə mü­əy­yən üstünlüklər verir. Məhsulun haszırlanması və bazara çıxarıl­masının aşağı xərclərində və ya rəhbərlik yeni məhsulun uğuruna əmin olduqda, kompaniya sınaq marketinqdən imtina edə və ya onu  məhdud miqyasda həyata keçirə bilər. Mövcud məhsulların kiçik modifikasiyası və ya rəqiblərin uğurlu məhsullarının analoqlarının standart sınağa aparılmasına ehtiyacı olmaya bilər. Yox, əgər, yeni məhsulun bazara çıxarılması üçün böyük investisiyalara ehtiyac varsa, əgər, rəhbərlikdə məhsulun və ya marketinq proqramının xüsusiyyətləri barədə tam əminlik yoxdursa, onda, kompaniya ciddi şəkildə sınaq marketinqi ilə məşğul olmalıdır. Faktiki olaraq bəzi məhsullar və marketinq proqramları sınaqdan keçdikdən sonra ləğv edilir, dəyişdirilir və bazara çıxarılmazdan öncə bir neçə il ərzində çoxsaylı təkrar yoxlamalara məruz qalır. Belə bazar sınaqları çox xərc aparandır, lakin, çox vaxt, onlar, ciddi səhvlər buraxıldığı zaman uğrana biləcək zərərlə müqayisədə çox kiçik olurlar.        
Kompaniyanın sınaq marketinqi ilə məşğul olub-olmaması və sı­nağı hansı miqyasda aparması bir tərəfdən yeni məhsulun bazara buraxılışı ilə bağlı xərclərdən və risklərdən, digər tərəfdən isə kompa­niyanın malik olduğu vaxtdan və sınağın dəyərindən  asılıdır. Sınaq marketinqinin metod­ları məhsulun növündən və bazardakı situasiyadan asılı olaraq fərq­lənir və hər bir metodun öz üstünlükləri və çatışmamazlıqları var.

9.4.5 İşgüzar bazarda məhsulların sınaq marketinqi
Kompniyalar arası bazar münasibətlərinin marketinqi üzrə mütəxəssislər sınaq marketinqinin digər metodlarını tətbiq edirlər:

• Məhsulun sınaq istifadəsini güman edən yoxlama. Bu halda işgüzar bazarda işləyən marketinq mütəxəssisi müəyyən zaman müddəti ərzində yeni məhsuldan istifadə etməyə razılaşan kiçik potensial müştəri qruplarını seçir. İstehsalçı-firmaların texniki mütəxəssisləri müştərilərin təklif edilmiş məhsuldan nə cür istifadə etdiklərini müşahidə edir. Belə sınaqlar nəticəsində istehsalçı müştərinin öyrənməyə və xidmətə dair tələblərini mühakimə edə bilər. Sınaqdan sonra marketinq mütəxəssisi müştərini məhsul və onu əldə etmək haqqında fikirlərini öyrənir.
• Sahə sərgiləri. Bu sərgilər bir neçə gərgin iş günü ərzində çoxlu sayda müştəriləri cəlb edir. İstehsalçı alıcının məhsulun müxtəlif xüsusiyyətlərini, şərtlərini və müddətini nə cür qəbul etdiyini müəyyən edə və həmçinin alıcının marağını və onun məhsulu əldə etmək niyyətini qiymətləndirə bilər.
• Məhsulun distribyutor/dilerlərə göstərilməsi üçün nümayiş zalları. Burada sənaye təyinatlı yeni məhsul kompaniyanın digər məhsulları ilə və mümkündür ki, rəqiblərin bəzi məhsulları ilə bir sırada yerləşdirilə bilər. Bu metod məhsulun adi satışı şəraitində qiymətəmələgəlmə və üstünlük vermə ilə bağlı informasiyaları əldə etməyə imkan verir.
• Standart və ya nəzarət edilə bilən sınaq bazarları. Sənaye təyinatlı yeni məhsulun potensialını qiymətləndirmək üçün istifadə edilir. Satıcı-kompaniya məhdud sayda məhsul istehsal edir və satış mütəxəssilərinə onları bəzi coğrafi zonalarda satmağı təklif edir.  Kompaniya məhsulu tam reklam təminatı ilə təmin edir, onun bazarda irəlilədilməsinə imkan yaradır və digər köməkçi marketinq tədbirləri həyata keçirir. Belə sınaq bazarları kom­pa­ni­yalara real bazar şəraitində məhsullarını və marketinq proq­ram­larını yoxlamağa imkan verir.