Tibbi deontologiya
Tibbi deontologiya (yunanca deon, deontos — borc, müvafiq + logos — elm) tibb işçilərinin öz peşə vəzifələrini yerinə yetirən zaman riayət etməli olduqları mənəvi-etik normalar toplusudur.
Deontologiya özündə üç əsas hissəni birləşdirir:
- tibb işçisinin cəmiyyət qarşısında borcu;
- tibb işçisinin xəstə, onun qohumları və yaxınları qarşısında borcu;
- tibb işçisinin öz məsləkdaşları qarşısında borcu — onlara olan münasibəti.
«Tibbi deontologiya» və «Tibbi etika» anlayışları eyni deyildir. «Borc» problemi — tibbi etikanın əsas problemlərindən biridir. Deontologiya etik konsepsiyalar yığımıdır, lakin o, daha praqmatik və konkret xarakterə malikdir. Tibbi etika özündə bu və ya digər tibb sahəsinə aid spesifiklik daşımır. Tibbi deontologiya isə bu vəya digər tibb sahəsi ilə əlaqədar olaraq spesifik xüsusiyyətlər daşıyır (terapevtin, pediatrın, cərrahın, onkoloqun və s. deontologiyası ayırd edilir).
«Deontologiya» termini ingilis filosofu J. Bentham tərəfindən 19-cu əsrdə əxlaq nəzəriyyəsini ayırd etmək üçün təklif olunmuşdur. Tibbi deontologiyanın əsasları isə bu adla adlandırılmasa da hələ qədim dünya tibbində qoyulmuşdur. Hər bir tarixi erada həmin dövr üçün cəmiyyətdə hakim olan mənəvi dəyərlərə uyğun olaraq tibbi deontologiya özünəməxsus çalarlarla ifadə edilmişdir. Lakin buna baxmayaraq hər zaman tibb sənəti öz humanist dəyərlərindən irəli gələrək bəşəri, siniflərdən kənar etik normalar daşımışdır — xəstə insana kömək, onun əziyyətinin azaldılmasına çalışmaq dəyişməz olaraq qalmışdır.
PEDİATR VƏ SAĞLAM UŞAĞIN VALİDEYNLƏRİ
Valideynlərin sağlam həyat tərzi sağlam uşağın bünövrəsinin formalaşması deməkdir. Bu nöqteyi-nəzərdən pediatrın əsas işi sağlam uşağın doğulması üçün analarla fikir mübadiləsinin aparılmasından ibarətdir:
- Anaya xronik infeksiya ocaqlarını sanasiya etdirməsinin vacıbliyi bildirilməlidir
- Hər bir dövr üçün (antenatal, postnatal) risk faktorlarının eliminasiyası aparılmalımalıdır
- Pediatr valideynlərin etimadını qazanmalıdır
- Valideynlərlə danışıq zamanı deontologiyaya riayət edilməlidir
- Uşaqlara düzgün qulluğun qaydalarını anaya başa salmaq lazımdır
- Uşağın oyuncaqlarının, qidalanmasının və geyiminin düzgün seçilməsini anaya bildirməlidir
- Hər bir uşağın gələcəkdə arzu olunduğu (cinsdən asılı olmayaraq) yönümdə fikir mübadiləsi aparılmalıdır
- Tərkibində kanserogen maddələrin çox olduğu qidalar haqqında anaya məlumat verilməlidir
- Ananın hər dövrdə psixoemosional tonusunun stabil saxlanması üçün müəyyən tədbirlər aparılmalıdır
- Pediatr hər bir valideynlə onun başa düşdüyü səviyyədə maarifləndirmə aparmalıdır
PEDİATR VƏ XƏSTƏ UŞAĞIN VALİDEYNLƏRİ
Pediatr xəstə uşağın valideynlərini xəstəlik haqqında ətraflı məlumatlandırmalıdır və bu zaman:
- Anamnezin düzgün toplanması üçün valideyinlərə verilən suallar aydın və lakonik olmalıdır.
- Şübhə yaradan diaqnoz haqqında valideynləri məlumatlandırmaq məsləhət olunmur, çünki bu, valideynlərdə fikir ayrılığı yaradır.
- Pediatr tədbiq olunacaq müayinə və müalicə haqqında valideynlərə ətraflı məlumat verməlidir.
- Xronik xəstəliklər olduqda pediatr xəstəliyin proqnozunu onlara açıqlamalıdır.
- Letallıqla nəticələnən xəstəlik olduqda valideynlərin psixoloji durumunu nəzərə alaraq, vəziyyəti birdən demək olmaz. Mülayim şəkildə (həyacan keçirmədən) baş verə biləcək vəziyyətin dərinliyi yavaş-yavaş valideynlərdən birinə başa salınmalıdır. Uşağın vəziyyətinin yaxşılaşacağı kimi sözlər kəskin olaraq işlətmək olmaz.
- Ananın uşaq haqqında maraqlandığı hər bir sualına pediatr diqqətlə qulaq asıb cavablandırmalıdır.
PEDİATR VƏ SAĞLAM UŞAQ
Hər bir sağlam uşağın daxili aləmi bir çox xüsusiyyətləri özündə cəmləyən mənbədir. Bu xüsusiyyətlərin düzgün yönləndi- rilməsində və uşağın sağlam böyüməsində əsas vəzifəni valideynlərlə birlikdə pediatrlar daşıyır.
Pediatr bu istiqamətdə tərtib etdiyi iş planını tibbi-etika, deontologiya və mənəvi-psixoloji meyarlara riayət etməklə aparmalıdır.
Pediatrın sağlam uşaqla apardığı işin əsas məqsədi — onun sağlamlığının qorunması, xəstəliklərin profilaktikası və sağlamlığın bərpasından ibarətdir. Uşaqların müayinəsi zamanı pediatr bəzi məqamlara xüsusi fikir verməlidir:
- Uşaqda narahatlıq yaratmamaq üçün (ağlamaması üçün) ona baxış ananın qucağında həyata keçirilməlidir
- Uşağın soyundurulması mərhələlərlə və fikrini yayındırmaqla aparılır
- Məktəbyaşlı uşaqlara baxış onları tərifləyərək (məktəbdə yaxşı oxuduqlarını, bacarıqlı olduqlarını söyləyərək) aparılmalıdır
- Heç vaxt uşağı digər uşaqlar yanında utandırmaq olmaz
- Pediatr uşaqla mülayim tonda danışmalıdır (bərk gülmək, qışqırmaq olmaz)
- Yeniyetmə uşaqlara baxış keçirdikdə, onların utandıqlarını nəzərə alaraq başqalarının yanında soyunmasını tələb etmək olmaz
- Uşaqlara hər dövrün normal fizioloji halı başa salınmalıdır
PEDİATR VƏ XƏSTƏ UŞAQ
Perdiatr xəstə uşağa mehriban münasibət göstərməli, onun qohum və yaxınlarının narahatlıqlarını normal qarşılamalıdır.
İlk olaraq pediatr uşağın valideynlərindən düzgün anam- nez toplamalı, daha sonra isə xəstəyə baxış keçirməlidir. Baxış zamanı aşağıdakı qaydalara riayət etməlidir:
— Uşaqlar çox vaxt ağrının lokalizasiyasını düzgün deyə bilmədikləri üçün pediatr baxış zamanı uşağa yayın- dırıcı suallar verərək palpasiya zamanı uşağın habitu- suna baxır. Ağrı olan nahiyədə (uşağın fikri yayınsa belə) uşağın üzünün mimikasında dəyişiklik qeydə alınır.
— Pediatr uşağa ilk baxışında onun cərraha, təxirəsalınmaz yardıma və təcili hospitalizə olunmasına ehtiyac olub-olmamasını həll etməlidir.
— Hospitalizə olunmuş uşaqlar cinsə və yaşa uyğun olaraq palatalara yerləşdirilir.
— Məktəbəqədər uşaqlar ana, nənə və digər yaxın adamları ilə birgə qalır.
— Epidemioloji göstərişlər nəzərə almaqla, xəstə uşağın yanına qohumlarının gəlməsinə icazə verilir.
— Həkim məktəbyaşlı uşaqlarla onların oxuduqları kitablar haqqında mütaliə etməli, uşaq filmlərinin və s.müzakirəsini aparmalıdır.
- Ailədə, məktəbdə psixogen stress yaşamış uşaqlara pediatrlar xüsusi diqqət yetirməlidirlər. Bu stresin səbəbinin izah edilməsində onlara kömək etməlidirlər.
- Uşağa ona tətbiq olunacaq müayinə və müalicə haqqında məlumat verilməlidir.
— Ağır müayinə və müalicələri bir gündə tədbiq etmək düzgün deyildir.
PEDİATR VƏ HƏMKARLARI
Pediatr öz həmkarları arasında etik qaydalara riayət etməklə münasibət qurmalıdır. Həkimlər bir-birlərinə hörmət və xoşməramlı münasibət bəsləməlidirlər.
- Həkim başqa bir həkimin professional bacarığını ictimai olaraq şübhə altına qoymamalı və onu hər hansı bir şəkildə etibardan salmamalıdır. Həmkarının ünvanına olan professional şərh və etiraz geniş tibb ictimaiyyətinə sirayət etmədən və etik komissiyaya çıxarılmamaqla, yalnız arqumentləşdirilmiş şəkildə, təhqirə yol vermədən, mümkün qədər üzbəüz şəxsi söhbətdə ifadə edilməlidir.
- Ağır klinik hallarda təcrübəli həkimlər az təcrübəli həmkarlarına doğru, nəzakətli şəkildə məsləhət verməli və kömək göstərməlidirlər. Lakin müalicə prosesinə bütün məsuliyyəti yalnız və yalnız xəstənin maraqları nəzərə alınmaqla, həmkarlarının məsləhətlərini qəbul və ya imtina etməklə müalicə həkimi özü daşıyır.
- Elm və müalicə müəssisələrinin rəhbərləri olan həkimlər öz tabeçiliklərində olan həmkarlarının peşəkarlığının artırılmasına daima nəzarət etməlidirlər.
- Həkimlər müəssisənin digər tibb və köməkçi heyətinə hörmətlə yanaşmalı, daim onların bacarıqlarının təkmilləş dirilmə sinə yardım etməlidirlər.
- Həkimlər bütün tibb heyəti ilə nəzаkətli dаvrаnmаlı, оЫап хəstələrin yаmndа çətin vəziyyətdə qоymаmаlı və sərbəst fəаliyyət göstərmələrinə mаnеçilik yaratmamalıdırlar.
Mənbə: «UŞAQ XƏSTƏLİKLƏRİ» dərsliyi, AZƏRBAYCAN TİBB UNİVERSİTETİ, 2018
Müəlliflər:
Əməkdar elm xadimi, professor, tibb üzrə elmlər doktoru A.A.ƏYYUBOV
Professor, tibb üzrə elmlər doktoru H.H.QABULO
Professor, tibb üzrə elmlər doktoru N.H.SULTANOVA
0 şərh