Miqdarına görə isimlər
-tək isimlər,söhbət yalnız bir predmetdən gedirsə
вещь,стекло,кошка ;
-cəm isimlər,söhbət bir neçə predmetdən gedirsə
вещи,стёкла,кошки ;
Ancaq elə isimlər də vardır ki,onlar miqdarına görə yalnız bir formada olurlar
-yalnız tək halda olan isimlər.Bu isimlər kəmiyyət sayları ilə uyğunlaşmır və onları saymaq mümkün deyil
a)toplu isimlər :
листва,молодёж,детвора ;
б) həqiqi isimlər:
бензин,молоко,нефть,асфальт,фарфор ;
в)mücərrəd isimlər :
белизна,злоба,темнота,беготня,чтение ;
г) Astronomik obyektlərin adları :
Марс,Луна,Венера ;
д) coğrafi adlar:
Азербайджан,Каспий,Кура ;
е) müxtəlif şəkildə hallanan isimlər:
бремя,вымя,пламя,темя ;
-yalnız cəm halda olan isimlər.Bu isimlərin cinsi və halı təyin olunmur.
a)vahid (tam) kimi anlaşılan iki eyni hissə tərkibli premetlərin adları
брюки,ворота,перила,сани,очки,грабли,качели ;
Qeyd: İki eyni hissə tərkibli isimlərlə cüt isimləri qarışdırmayın.Onlar miqdarca 2 cür olur:
ботинки (ботинок),серьги (серьга) ;
б) material və onların qalıqlarının adları:
белила,чернила,духи,опилки,очистки ;
в) zaman müddətlərinin adları,oyunlar:
каникулы,жмурки,прятки,будни ;
г) fəaliyyət və təbiətin vəziyyət adları
хлопоты,сумерки,дебаты ;
д) müxtəlif coğrafi adlar
Афины,Карпаты,Альпы,Физули (город),Фили,Жигули ;
Kişi cinsinə mənsub isimlərin adlıq halının cəmi
1.Bir sıra kişi cinsinə mənsub isimlərin adlıq halının cəmi –а,-я və yaxud –и,-ы sonluqlu olurlar.
Yadda saxla:
А) директора,доктора,профессора,инспектора,берега,века,города,корма,номера, стога,фельдшера.штемпеля,желоба,жернова,повара,строжа,катера,кителя,
обшлага,тополя,округа,ордера,отпуска,паспорта,адреса,сорта,якоря;
Б) агитаторы,авторы,аптекари,лекторы,лидеры,договоры,порты,месяцы,бухгалтер,
выборы,инженеры,конструкторы,торты,фронты,шофёры,редакторы,корректоры,
ораторы,офицеры,гербы,конюхи,приговоры,ревизоры,снайперы,стажёры.
2.Cəmdə olan bəzi isimlər mənaca fərqlənirlər,ona görə də adlıq halın cəmində 2 formaya malik olurlar
лист-листы (vərəq) və листья (ağac)
зуб-зубы (insanın dişi) və зубья (mişarın dişi)
корень-корни (bitkilərdə) və коренья (tərəvəzdə)
лагерь-лагеря (hərbi) və лагери (ictimai-siyasi qrup)
муж-мужи (dövlət xadimləri) və мужья (həyat yoldaşı)
колено-колени (insanın) və колена (cinslərə ayırma)
сын –сыны (vətənin) və синовья (valideynlərin)
мех-меха (heyvanlarda) və мехи (dəmirçinin körüyü)
пояс-пояса (qayış,kəmər,toqqa) və поясы (coğrafi)
провод-провода (şunur) və проводы (yola salmaq)
пропуск-пропуска (sənədlər) və пропуски (proqul)
счёт-счeта (ödəniş üçün) və счёты (hesab üçün uyğunlaşdırma)
тормоз-тормоза (maşında) və тормозы (əngəlləmək)
учитель-учителя (müəllim) və учители(nəzəriyyə baniləri)
хлеб-хлеба (dənli bitkilər) və хлебы (bişirilmiş şirniyyat)
цвет-цвета (boya rəngi) və цветы (bitki)
3.İsmin cəm halının ikili formalarının da olması mümküdür (-А,-Я sonluqlu əsasən danışıq dilinin tərkib hissəsi kimi)
ветры-ветра,годы-года,цехи-цеха (-A sonluğu həmişə vurğulu olur).
4.Kişi cinsinin –ЁНОК,-ОНОК sonluqlu isimlərinin sonluğu cəmdə -АТ,-ЯТ suffiksləri ilə əvəz olunur.
Цыплёнок-цыплята,телёнок-телята
медвежонок-медвежата,ребёнок-ребята
5.Bir qisim isimlər cəmdə yeni leksik mənaya malik olurlar
огонь (alov)-огни (işıq)
вода (maye)-воды (müalicəvi,territorial)
торг (alış-veriş,ticarət)- торг (auksion)
грязь (zibil)-грязи (müalicəvi palçıq)
масло (kərə yağı)-масла (efir yağı)
сахар (ərzaq)-сахара (bioloji)
песок (şəkər)-пески (səhra qumu)
порог (evin kandarı)-пороги (çayın dibində köndələn daş təpə)
мозг (ilik,ağıl)-мозги (xörək)
Cəm isimlərin hallanarkən bəzi xüsusiyyətləri
Adlıq halda isimlərin düzgün yazılışı
1.Cəm isimlərin adlıq halda 1-ci dərəcəli hallanması
-HЯ sonluqlu isimlər.
Əgər -HЯ qarşısında saitdirsə,onda Ь yazılır,yox əgər samitdirsə onda, Ь yazılmır.
Яблоня-яблонь,героиня-героинь,пустыня-пустынь,княгиня-княгинь.
Вишня-вишен,скворечня-скворечен,башня-башен,спальня-спален.
İstisna hal-барышень,боярышень,деревень,кухонь
-ЬЯ sonluqlu isimlər
Vurğu -ЕЙ altında ,vurğusuz -ИЙ yazılır .
Статья-статей,скамья-скамей,
Шалуний-шалуний,гостья-гостий
Yadda saxla! вафель,ватрушек,двоен,кочерёг,капель,цапель,свечей (свеч),западней,кеглей,гор,дынь,рощ,сабель,туч,туфель,барж,галош,кур,простынь,каём,
зорь,серёг,судей,дядей,тётей,сестёр,земель,ноздрей,нянь,пригоршней,свадеб.
2.Cəm isimlərin adlıq halda 2-ci dərəcəli hallanması
-ИЕ və ЬЕ sonluqlu isimlər ИЙ sonluqlu isimlərə çevrilir.
Заявление-заявлений,здание-зданий,побережье-побережий
İstisna hal-ружьё-ружей.
Yadda saxla! мест,окон,дел,полей,морей,ушей,облаков,болот,болотцев,плоскогубцев,очков,плечиков,оконцев,солдат,сапог,доньев,щупальцев,рельсов,санаториев,зятьёв,поленьев,валенок,
волос,дупел,вёсел,оленей,коленей,небес,чудес,апельсинов,мандаринов,томатов,
помидоров,баклажанов,граммов,килограммов,метров,километров,гектаров,аршин,погон,
комментариев,носков,чулок,ботинок,башкир,цыган,турок,грузин,осетин,кадет,партизан,человек,оладий,копий,противней,блюдец,яблок,колец,подмастерьев,полотенец,стёлок,платьев,верховьев,устьев,низовьев.
İsimlərin birgəlik halda düzgün yazılışı.
1.Birgəlik halın 3-cü dərəcədə hallanan isimləri дочь,дверь,лошадь bu cür variant sonluğa malik olurlar :-МИ (ədəbi forma),-ЯМИ (danışıq dili forması).
Дочерьми (дочерями),лошадьми (лошадями),дверьми (дверями)
2.-ОВ,-ЕВ,-ЫН,-ИН sonluqlu familiyalar birgəlik halda aşağıda sonluğa çevrilirlər :
-ЫМ (rus familiyaları):Пушкиным,Тургеневым
-ОМ (xarici familiyalar):Дарвином,Чаплином
3.-ОВ,-ЕВ,-ЫН,-ИН,-ОВО,-ЕВО,-ЫНО,-ИНО sonluqlu coğrafi adlar birgəlik halda –ОМ sonluğu ilə əvəz olunur:
Под Ростовом,под Бородином,под Киевом
0 şərh