Bu məqalədə sizin diqqətinizi rus dilini öyrənməyinizlə əlaqədar olaraq, bəzi mühüm məsələlərə cəlb etmək istəyirəm.
Birincisi, ь və ъ hərflərini düzgün işlətmir və həmin hərflərin olduğu sözləri düzgün tələffüz etmirlər. Məsələn: шью yerinə шју (bəzən dəшију), съел əvəzinə sel və ya, siyеl, syеl işlədirlər və s. Ikincisi, sözlərin hansında ь və hansında ъ yazmaqda çətinlik çəkirlər. Misal üçün, подъезд sözünü подезд, подијезд kimi yazırlar.
Ardı →

Bundan əvvəlki dərslərimizdən məlumdur ki, dili (nitqi) təşkil edən sözlər biri digəri ilə əlaqəyə girir və nəticədə ya söz birləşməsi, ya da cümlə əmələ gətirir. Bu sözlər də öz növbəsində bir-birindən törəyir. Məsələn: вода sözündən водный və водяной sözləri, sonuncudan isə водянка və водянистый sözləri yaranmışdır: соль ismindən солить feli, ondan isə соленый sifəti düzəlmişdir və s. Belə sözlərə qohum sözlər (родственные слова) deyilir: рыба—рыбак, рыбник—рыбий—рыбный—рыбачий—рыбацкий—рыбачить və s.
Ardı →

Azərbaycan dilində olduğu kimi rus dilində daha çox işlənən nitq hissələrindən biri feldir. Rus dilindəki fellərin qrammatik forma və əlamətlərindən danışarkən tərz kateqoriyası xüsusilə  aydınlaşdırılmalıdır.
Tərz kateqoriyası nə deməkdir? Rusca nitq vərdişlərinin inkişafında bu kateqoriyanın köməyi nədən ibarətdir?
Tərz kateqoriyası (категория вида) dedikdə, hərəkətin zaman daxilində bir proses kimi necə keçdiyi nəzərdə tutulur.
Rus dilində işlənən bütün fellər iki tərzə bölünür: bitmiş tərz (совершенный вид) bitməmiş tərz (несовершенный вид).

Ardı →

Bildiyiniz kimi, Azərbaycan dilində saylarla isimlər arasındakı sintaktik əlaqə yanaşmadır. Bundan fərqli olaraq rus dilində sayların bəzi növləri (sıra saylarının hamısı, miqdar saylarının bəziləri) isimlərlə uzlaşır (əlbəttə, söhbət adlıq haldan gedir). Digər qrup saylardan (məsələn, два, три, четыре) sonra isimlərin yiyəlik halı tələb olunur, пять və ondan sonra gələn saylar isimlərin yiyəlik halının cəmi ilə işlənir (məsələn: пять—сорок—сто учеников, подруг, книг, парт və s).
Istər rus, istərsə Azərbaycan dilində saylar əsasən əşyanın miqdarını və sırasını bildirir. Lakin kəsr və toplu saylar da vardır. Məna və qrammatik xüsusiyyətlərinə görə saylar dörd yerə bölünür:
1) miqdar (один, два, тысяча, миллион, миллиард, сто, сорокvə s.);
2) sıra (первый, второй, сотый, сороковой, шестой və s);
3) toplu (двое, четверо, семеро, трое, шестеро və s);Onların sayı cəmi doqquzdur—от двое до десятеро).
4) kəsr saylar (две девятых, одна четвёртая və s).
Ardı →

Rus dilində sözlərin düzgün tələffüzü vurğudan (ударение) asılıdır. Vurğu nəyə deyilir? Vurğu, bildiyiniz kimi, sözdəki hecalardan birinin başqalarına nisbətən yüksək intonasiya ilə deyilməsidir. Bəzi dillərdə sözlər daimi vurğuya malik olur. Yəni bütün sözlərdə vurğu müəyyən bir he-ça üzərində olur. Misal üçün, vurğu ingilis və alman dillərində əksər hallarda birinci hecada, fransız dilində axırıncı heçada, polyak dilində isə axırıncıdan əvvəlki hecada olur. Rus dilində isə vurğu sözlərdə müxtəlif hecalara düşə bilər. Başqa sözlə desək, rus dilində vurğu müstəqildir, onun bu və ya digər hecaya düşməsi xüsusi qanunlarla müəyyənləşmir. Məsələn, hərəsi üç hecadan ibarət olan:
золото sözündə vurğu birinci hecaya,
дорога sözündə ikinci,
молоток sözündə isə üçüncü hecaya düşür. Rus dilində vurğunun bir xüsusiyyəti də ondan ibarətdir ki, eyni mənalı sözlərdə qrammatik formanın tələbinə görə vurğu bir hecadan başqa hecaya keçə bilər. Bu vurğunun yerdəyişməsidir. Müqayisə edək, гора sözündə vurğu sonluğa düşür, bu söz adlıq halın təkindədir; горы—sözündə isə vurğu birinci hecadadır, adlıq və təsirlik halların cəm şəklidir; eləcə də город—adlıq halın təki, горада—adlıq hal və təsirlik hallarının çəmidir. Vurğunun bu xüsusiyyəti rus dilinin daha çevik daha rəvan, səlis və ahəngdar olmasına sübutdur. Vurğunun belə sərbəstliyi və dəyişkənliyi şairlərə ahəngdarlığı ilə fərqlənən müxtəlif qafiyəli və rədifli şeirlər yaratmağa imkan verir.

Vurğu bir hecadan başqa hecaya keçərkən sözün mənası da dəyişə bilər. Belə sözlər omonim sözlərdir. Omonim sözlər— şəkilcə eyni, mənaca müxtəlif sözlərə deyilir. Məsələn, замок (qala, saray, qəsr), замок (kilid, qıfıl), мука (əzab, əziyyət, işgəncə)—мука (un), атлас (coğrafiyada)—атлас (atlas parça) və s.
Adətən vurğu birhecalı köməkçi sözlərin üzərinə düşmür. Lakin bəzən bir hecalı predloqlar (önşəkilçilər) və не ədatı vurğu ilə tələffüz olunur. Bu halda həmin predloq və ya ədatdan sonra gələn müstəqil söz öz vurğusunu itirir. Məsələn, сестры не было дома. Брат не дал мне книги. Учитель дал задание на дом. Мать взяла ребенка на руки.
Rus dilində sözün tərkibində ё varsa, həmişə vurğuludur və vurğu işarəsi bu hərfin üzərinə qoyulmur.
Bəzən sözlər iki cür vurğu ilə tələffüz oluna bilər: далеко—далёко, звезда—звёзды.
Gördüyünüz kimi, rusca tələffüzdə vurğunun böyük rolu vardır. Siz verilmiş sözləri düzgün tələffüz etmək üçün həmin sözlərin üzərində qoyulmuş vurğuya əsaslanmalısınız. Rusca şifahi nitq vərdişlərinə yiyələnməkdə vurğunun yerli-yerində işlədilməsi əsasdır. Bəs qalan sözlərin düzgün tələffüzünü haradan öyrənməli? hər şeydən əvvəl, çalışın ki, sizdə bu lüğətlər olsun: «Русско-азербайджанский словарь», словари русского языка, орфографические словари, словари правильного произношения слов. Sözlərin düzgün yazılışında və tələffüzündə orfoqrafiyaya dair lüğətlərin müstəsna əhəmiyyəti var. Bunlardan müntəzəm istifadə edilməlidir.
Davamı →

Zərflər (наречия) müxtəlif nitq hissələrindən əmələ gəlmiş və gəlməkdədir. Bəzi zərflər lap çoxdan yaranmış, sonralar yox olmuş, bəziləri isə bu yaxınlarda başqa nitq hissələrindən düzəlmiş və hazırda rus dilində işlədilir. Misal üçün, по-вражески zərfi вражеский sifətindən düzəlmişdir. Müxtəlif nitq hissələrinə məxsus olan bəzi sözlər də zərflərə keçərək öz əvvəlki leksik mənalarını və qrammatik xüsusiyyətlərini itirmiş, yeni, zərflərə xas olan əlamətlər qəbul etmişlər. Aşağıdakı iki cümləyə diqqət yetirək:
1) вошел в темную комнату.
2) Нельзя действовать втемную.
Birinci cümlədəki темную sözü sifət olub комнату sözü ilə uzlaşaq tək-cəmə, cinsə və hala görə dəyişir (burada темную təsirlik halda işlədilib). Bu sözün leksik mənası «işığı olmayan, qaranlıq» deməkdir. Ikinci cümlədəki втемную sözü isə zərfdir: o, dəyişmir, özü də действовать felinə aiddir. Bu sözün leksik mənası «görmədən, bilmədən, kor-koranə, bəxtəbəxt» deməkdir.
Ardı →

Rus dilində adam bəzən elə ifadələrlə rastlaşır ki, bunlardakı fikir onu təşkil edən sözlərin hər birinin ayrıca mənası ilə izah olunmur, yalnız bütün tərkib və ya ifadə birlikdə bir məna verir. Rus dilində belə frazeoloji ifadələr, sabit söz birləşmələri, zərb-məsəllər az deyildir. Belə ifadələri danışıqda, ədəbi dildə işlətməklə, biz öz nitqimizi daha sərrast, obrazlı, emosional və təsirli etmiş oluruq.
Əvvəlki dərslərimizdə frazeoloji birləşmələrə, zərb-məsəllərə dair kiçik lüğətlər dərc etmişik. Indi isə sizə .onlardan bəzilərinin əmələ gəlməsi və işlənməsi barədə qısaca məlumat verəcəyik.

Бить баклуши—bu frazeoloji ifadənin mənası «daban döymək», «ayaq döymək», «veyl-veyl gəzmək «veyllənmək» «boş şeylə məşğul olmaq» deməkdir. Vaxtı ilə Rusiyada ağac kötüyündən (parçasından) qab-qacaq, qaşıq və başqa məmulatlar kəsilib düzəldilirdi. Bu ağac parçasına баклуши deyirdilər. Bakluşini yarmaq (parçalamaq, döymək), asan iş sayılırdı. Buna görə də onun icrası zəif adamlara həvalə edilirdi. Бить bakluşi ifadəsi də bax, buradan əmələ gəlmişdir.
Ardı →

Rus dilinin zənginliyi təkcə lüğət tərkibinin böyüklüyü ilə deyil, sözün çoxmənalılığı (многозначность),yəni mətndən asılı olaraq onun müxtəlif məna çalarlarında işlənməsi ilə də müəyyən olunur. hər hansı bir sözün mənası başqa sözlərlə əlaqədə dəqiqləşdiyi kimi, çoxmənalığı sözün də ifadə etdiyi anlayış və ya fikir yalnız mətn daxilindəki cümlədə müəyyənləşir. Məsələn, aşağıdakı cümlələrdə язык sözünün hansı mənalarda işləndiyinə diqqət edək.
Davamı →

Rusca danışıq və ya yazı nitqində biz başqasının sözlərindən də istifadə edirik. Başqasının, özgənin nitq və ya sözləri iki üsulla verilə bilər: 1) vasitəsiz nitq (прямая речь) və 2) vasitəli nitq (косвенная речь). Əgər danışan və ya yazan adam başqasının sözləriyni, nitqini heç bir dəyişiklik etmədən verərsə, belə nitq vasitəsiz nitq hesab olunur. Məsələn: Рауф просит бабушку: «Расскажи другую сказку о животных».
Vasitəsiz nitqi, adətən, müəllifin sözləri müşayiət edir. həmin sözlər nitqin kimə aid olduğunu aydınlaşdırır. Vasitəsiz nitq dırnaq içərisinə alınır. Azərbaycan dilində olduğu kimi, rus dilində də vasitəsiz nitq müəllifin sözlərindən sonra, əvvəl və ortada gələ, işlənə bilər. Belə halda vasitəsiz nitqdə hansı durğu işarələrindən istifadə edilməlidir?
Ardı →

Склонение və наклонение terminləri rus dilində ən adi və məlum qrammatik anlayışlardandır. Onlarsız fel və isimlərin mövcudluğunu təsəvvür etmək mümkün deyildir. Lakin bu iki terminin tərcümeyi-halını heç də hamı bilmir. Bu isə maraqlı və diqqəti cəlb edicidir. Fikir verin; hər iki termin müxtəlif morfoloji hadisələrə, ayrı-ayrı nitq hissələrinə məxsusdur, lakin bir-birinə çox oxşardır. Xarici görünüşdə bu sözlər arasındakı fərq yalnız pristavka müxtəlifliyidir, birinci sözdə с, ikincidə isə -на pristavkaları sözlərin mənalarını dəyişdirir. Bu pristavkalardan sonra hər iki termində qalan hissə-клонение, клониться felinə uyğun gəlir ki, bu da «əyilmək», «meyl etmək», «enmək», «yaxınlaşmaq» mənalarında işlənə bilir. Qrammatik terminlər kimi də bu sözlər eyni məfhum bildirmişlər. Yalnız sonralar birinci söz isim, ikinci söz isə fel anlayışları üzrə ixtisaslaşmışdır.

Склонение və наклонение sözləri rus qrammatikasının terminologiyasında müxtəlif vaxtlarda və müxtəlif cür kök salmışdır. Склонение sözü наклонение sözündən əvvəl rus qrammatika kitablarında özünə yer tapmışdır. D. Gerasimov tərəfindən 1522-ci ildə rus dilinə tərcümə edilmiş Donat Eliyanın latın qrammatikasında bu söz клонение vəуклонение formalarında verilmişdir.
Наклонение termininə ilk dəfə Meleti Smotritskinin qrammatikasında (Evyu, 1619-cu il) rast gəlinir. Lavrentiya Zizaniyanın qrammatikasında isə наклонение sözü obraz sözü ilə də oxucuya təqdim edilib. Bundan daha əvvəl наклонение anlayışı чин (rütbə, mənsəb, məmur, dəb) və залог (girov, rəhn, dəlil) sözləri ilə ifadə olunmuşdur. Yeri gəlmişkən xatırladaq ki, M. V. Lomonosov da naklonenie termini ilə yanaşı, bu sözə müqabil obraz terminini işlətmişdir. Məhz M. V. Lomonosov tərəfindən наклонение sözü ilk dəfə olaraq əsil dilçilik anlayışı xarakteri qazanmışdır.
Davamı →