İflas mərhələsi. DSS-nin dağılması onun əsas dayağı olan SSRİ-də sosializmin aşınması və iflası prosesindən başlamışdı. Bu proses M.Qorbaçovun «yenidənqurma» siyasəti şəraitində başlandı.
80-ci illərin ikinci yarısında SSRİ-də baş verən proseslər Mərkəzi və Cənub-Şərqi Avropanın sosialist ölkələrində də öz əks-sədasını verdi. Hətta Polşada və Macarıstanda bu proseslər SSRİ-dən əvvəl başlamışdı. 1989-cu ildə Polşada kommunistlərin 40 ildən çox sürən hökmranlığına son qoyulmuşdu. 1991-ci ildə ümumi səsvermə yolu ilə «Həmrəylik» təşkilatının liderlərindən biri olan Lex Valensa prezident seçildi. Polşa bazar iqtisadiyyatı yolu ilə inkişaf etməyə başladı.
Ardı →

Təşəkkül mərhələsi. 40 illik ömür yaşamış dünya sosializm sistemi öz inkişafında müəyyən mərhələlərdən keçmişdir. Fikrimizcə, dünya sosializm sisteminin tarixində ilk mərhələ təşəkkül mərhələsidir. Bu mərhələ təxminən 1944-1945-ci illərdən 1950-ci illərin ortalarınadək dövrü əhatə edir. Bu mərhələdə Mərkəzi, Cənub-Şərqi Avropa və Asiyanın bir sıra ölkələrində demokratik dəyişikliklər baş vermişdi. SSRİ-nin bilavasitə diktəsi ilə sovet modelli ictimai-siyasi quruluşlar və iqtisadi münasibətlər təşəkkül tapdı. Bu mərhələdə QİYŞ-də və Varşava Müqaviləsi Təşkilatında təmsil olunan Sosializm Birliyi formalaşdı. Dünya sosializm sisteminin təşəkkülündə kommunist və fəhlə partiyalarının 1947-ci ildə yaradılmış Məlumat Bürosunun da böyük rolu olmuşdu.
Bu mərhələdə Mərkəzi və Cənub-Şərqi Avropa ölkələri arasında dostluq, əməkdaşlıq və qarşılıqlı yardım haqqında müqavilələr imzalandı. 1944-1948-ci illərdə sözügedən regionda özülünü SSRİ ilə hərbi-siyasi əməkdaşlıq təşkil edən beynəlxalq münasibətlər sistemi yarandı.
Ardı →

Müstəmləkə sisteminin süqutu.İkinci Dünya müharibəsindən sonra müstəmləkə problemi ən aktual məsələlərdən biri idi. Hətta, 1945-ci ildə İngiltərə, SSRİ və ABŞ hökumət başçılarının razılığı ilə San-Fransisko konfransının gündəliyinə müstəmləkə problemi barədə xüsusi məsələ salındı. Konfransın təsis etdiyi BMT-nin nizamnaməsinə müstəmləkə xalqlarının "özünüidarə və müstəqillik" əldə etməsi ideyası daxil edildi.
Demokratik qüvvələrin müharibədə qələbəsi və müstəmləkə probleminin ən vacib beynəlxalq məsələyə çevrilməsi müstəmləkə və asdı ölkələrdə milli-azadlıq hərəkatına yeni vüsət verdi.
Ardı →

Dünya sosializm birliyində SSRİ müstəsna rol oynamışdı. O, sosializmin bir ölkə hüdudlarından çıxaraq dünya sisteminə çevrilməsində, onun ayaq tutmasında və möhkəmlənməsində əsil mənada dayaq olmuşdu. Bu da kommunistlərin dünya kommunist inqilabı konsepsiyasına uyğun gəlirdi. Müharibədən çox zəif çıxmış, maddi və mənəvi sərvətləri dağıdılmış SSRİ Cənub-Şərqi Avropa və Asiya ölkələrinə hərtərəfli yardım etmiş, onların qərbin nüfuz dairəsinə çevrilməsinə imkan verməmişdi. SSRİ-nin 1943-cü ilin dekabrında Çexoslovakiya ilə, 1945-ci ilin aprelində Yuqoslaviya və Polşa ilə, 1946-ci ilin fevralında Monqolustanla, 1948-ci ilin fevralında Rumıniya və Macarıstanla, 1948-ci ilin martında Bolqarıstanla, 1950-ci ilin fevralında Çinlə dostluq, əməkdaşlıq və qarşılıqlı yardım barədə imzaladığı müqavilələr onların sosializm yolu ilə getməsi üçün qarant rolunu oynamışdılar.
Ardı →

Müstəmləkə sisteminin dağılması ikinci dünya müharibəsındən sonra baş verən ən köklü dəyişikliklərdən idi. O, XX əsr tarixinin çox mühüm, mütərəqqi hadisəsi idi. Məhz bu dəyişiklik nəticəsində planetin yüz milyonlarla əhalisi öz inkişaf yolunu müəyyən etmək, milli özünüdərkə nail olmaq, dünya sivilizasiyasının nailiyyətlərindən bəhrələnmək imkanı qazandı. Müstəmləkəçilikdən azad olmuş ölkələr XX əsr tarixinə inkişaf etməkdə olan dövlətlər kimi daxil olmuşdular. Onlar inkişaf səviyyəsinə görə üç qrupa bölünürdülər:

Birinci, ən az inkişaf etmiş ölkələr. Bu qrupa Tropik Afrikanın Ekvator Qvineyası, Efiopiya, Çad, Toqo, Tanzaniya, Somali, Qərbi Saxara; Asiyanın Kampuciya, Laos; Latın Amerikasının Taiti, Qvatemala, Qviana, Honduras və b. ölkələri daxil idilər. Onların təsərrüfat quruluşunda əsas yeri aqrar bölmə tuturdu. O, təsərrüfatın 80-90 faizini təşkil edirdi. Onlar məhsulla və xammalla öz daxili tələbatlarını ödəyə bilmirdilər.

Ardı →

İkinci dünya müharibəsində SSRİ-nin qələbəsi Mərkəzi, Cənub-Şərqi Avropa və Asiya ölkələrində sovetpərəst qüvvələrin canlanmasına səbəb oldu. Sovet ordularının faşistlərdən azad etdiyi Bolqarıstan, Macarıstan, Polşa, Rumıniya, Çexoslovakiya, Şərqi Almaniyada, SSRİ-nin dayaq durduğu Albaniyada, Yuqoslaviyada, Vyetnamda, Çində, Şimali Koreyada, bir neçə vaxt əvvəl Monqolustanda xalq demokratiyası inqilabları baş verdi. Onlarda tədricən kommunistlər hakimiyyətə gəldilər. Bu da həmin ölkələrdə xalq təsərrüfatının yüksək dərəcədə mərkəzləşdirilməsi və zora arxalanan partiya-dövlət bürokratiyasının yaradılması ilə səciyyələnən Stalin modelli siyasi, sosial-iqtisadi dəyişikliklərin həyata keçirilməsi ilə nəticələndi.
Ardı →

«Soyuq müharibə» bitdikdən sonra dünya birliyini bərpa etmək günün ən zəruri vəzifəsi kimi meydana çıxdı. Dünyanın əsasən vahid (Çin, KXDR, Vyetnam və Kuba istisna olmaqla) ictimai siyasi və iqtisadi bazaya keçirilməsi onun birliyini təmin edən ən mühüm cəhət oldu. Tarixi təcrübə göstərir ki, dünyanın inkişafı prosesində meydana gələn problemləri ancaq birlik şəraitində və birgə səylə daha ağrısız həll etmək mümkündür. Tarixi inkişafa, onun problemlərinə sosial (sinfi) yanaşma, dünya birliyini parçalamağa, qüvvələr qarşıdurmasına aparmaq təcrübəsinin uğursuzluğu da vahid dünya birliyini bərpa etməyin zəruriliyindən xəbər verirdi.
Ardı →

80-cı illərin ortalarından «soyuq müharibə» siyasətinin yumşalması daha da gücləndi. Bu sosializm birliyinin, xüsusən SSRİ-nin böhran vəziyyətinə düşməsi ilə əlaqədar idi. SSRİ-də hələ 10-15 il əvvəl başlamış böhran meylləri daha da güclənmişdi, Artıq «geriləmə» mexanizmi işə düşmüşdü. Milli gəlir və iqtisadi istehsal göstəriciləri 2,5-3 dəfə azalmışdı. Artıq SSRİ hərbi, iqtisadi istehsal və silahlanma üzrə ABŞ-la rəqabət-yarışda tab gətirə bilmirdi, üstəlik inzibati-bürokratik sistemdə baş alıb gedən böhran vəziyyəti də ölkəyə böyük əziyyət verirdi. Ölkəni böhran vəziyyətindən çıxarmaq üçün yollar axtardırdı. 1985-ci ilin martında Sov. İKP MK-nın Baş katibi seçilən M.Qorbaçov əvvəlcə «sürətləndirmə», sonra «yenidənqurma» xəttini irəli sürdü. O, xarici siyasət sahəsində də yeni xətt müəyyən etdi. M.Qorbaçov beynəlxalq münasibətlərdə «yeni təfəkkür» tezisi ilə çıxış etməyə başladı. O, xarici siyasət fəaliyyətində üç başlıca istiqamət müəyyən etmişdi: tərksilah barədə ABŞ-la bilavasitə danışıqlar yolu ilə Şərq və Qərb arasında gərginliyi yumşaltmaq; Əfqanıstan da daxil olmaqla regional münaqişələri nizama salmaq; dünyadakı mövcud qaydaları tanımaq və sosialist ölkələrinə üstünlük verməmək şərti ilə bütün dövlətlərlə iqtisadi əlaqələri genişləndirmək.

Ardı →

«Soyuq müharibə» müəyyən inkişaf mərhələlərindən keçmişdir:

• 1947-1953-cü illər-ilk qarşıdurma dövrü;
• 1953-1959-cu illər-yumşalmanın başlanması;
• 1960-1969-cu illər — «Soyuq müharibə»nin yenidən kəskinləşməsi;
• 1969-1979-cu illər yumşalmanın yeni dalğası;
• 1979-1985-ci illər-axırıncı tutaşma;
• 1985-1991-ci illər-«Soyuq müharibə»-nin sona yetməsi dövrüdür.

Ardı →

Müharibədən sonrakı vəziyyət barədə hələ son güllə səslərinin davam etdiyi vaxt düşünülürdü Dünyanın gələcəyi haqqında mülahizələr, qərarlar və öhdəliklər qəbul edilirdi. Bu cəhətdən «böyük üçlüyün» toplandığı Berlin konfransı mühüm rol oynamışdı. Konfrans 1945-ci il iyulun 17-avqustun 2-də Berlin ətrafındakı Potsdam adlanan yerdə olmuşdu. Tarixdə ona Potsdam konfransı da deyilir. Konfransda üç dövlətin — ABŞ, SSRİ və Böyük Britaniyanın başçıları iştirak edirdi. Konfransın başlıca vəzifəsi müttəfiq dövlətlərin Almaniyada siyasətini müəyyən etmək idi. Habelə Avropada sərhədlər məsələsinə baxmaq və müharibədən sonra təhlükəsizlik məsələlərini müzakirə etmək idi.
Ardı →