Bilindiyi kimi, IX əsrdə Xilafətin tədricən zəifləməsi prosesi getmiş və onun müxtəlif hissələrə parçalanması ilə nəticələnmişdir. Buna səbəb Xilafətə tabe olan ölkələrdə azadlıq hərəkatının və müharibələrin genişlənməsi, feodal prosesinin inkişafı nəticəsində mərkəzi hakimiyyətə tabe olmaq istəməyən qüvvələrin artması, Xilafət daxilində çəkişmələrin çoxalması və s. amillər idi. VIII əsrin son rübündən yayılmağa başlamış xürrəmilik və Babəkin başçılığı ilə 20 ildən çox davam edən xalq azadlıq hərəkatı Xilafətin zəifləməsində əsaslı təsirə malik oldu. Həmin dövrdə Mərakeşdə, Əlcəzairdə, Tunisdə, Liviyada, bir müddət sonra Yəməndə (Zeydilər), Xorasanda (Tahirilər) müstəqil dövlət yaratdılar.
Davamı →

Qafqaz Albaniyası Azərbaycanın şimal hissəsində elmə məlum ən ilkin dövlət qurumu olmuşdur. Göstərildiyi kimi, ölkənin bu hissəsində dövlət qurumu müəyyən səbəblərdən cənuba nisbətən daha gec meydana gəlmişdir. Albaniya haqqında qədim yunan, latın, alban, erməni,gürcü, siryani, ərəb və s. dilli mənbələrdə məlumat verilir. Herodotun (e.ə. 480-425)) «Tarix» əsərində Qafqaz Albaniyasının adı birbaşa çəkilməsə də, bu ərazi və orada baş vermiş hadisələr barədə bəzi faktlara təsadüf olunur. Strabonun (e.ə. 64 — b.e. 24) «Coğrafiya» əsərində isə Albaniyada 26 dildə (ləhcədə) danışan tayfaların yaşaması, Kür çayının mövqeyi,amazonkalar və s. barədə qeydlər mövcuddur. Böyük Plini (23-79) Albaniyanın baş şəhərləri,təbiəti, əhalisi, albanların mənşəyi («Təbiət tarixi»), Plutarx (45-127) albanların Pompeyə qarşı mübarizəsi, onların piyada və süvari qoşunları, silahları («Parallel tərcümeyi-hallar»), Pomponi Mela    (I əsrin I yarısı) Qafqaz Albaniyasının çayları, dağları, bəzi tayfaları, Kaspi dənizi, onun adaları və s. («Yerin təsviri») barədə məlumat verirlər.
Davamı →

VII əsrin əvvəllərində başlamış ərəb yürüşləri Atlantik okeandan Hindistana kimi olan ərazilərdə məskunlaşmış xalqların tarixi talelərində əsaslı dəyişikliyin baş verməsinə səbəb oldu. Ərəblər, başqa ölkələrdə olduğu kimi, Azərbaycan (Atropatena) və Qafqaz Albaniyasına da əldə silahla gəldilər və bu ölkələri zor gücünə zəbt etdilər. Ərəb işğalları nəticəsində İspaniyadan Hindistana kimi geniş bir ərazinin siyasi xəritəsi ciddi təbəddülata uğradı. Baş vermiş dəyişikliklər bir çox ölkələrin tarixi-siyasi coğrafiyasına da əsaslı təsir göstərdi. Bu ərazilər ayrı-ayrı vilayətlər şəklində Xilafətin tərkibinə daxil oldular, lakin onların idarə sistemləri əsasən ərəblərəqədərki şəkildə saxlanıldı.
Davamı →

Azərbaycanın qədim tarixinə dair yazılı mənbələrin kifayət qədər olmaması həmin dövrdə mövcud olmuş dövlət qurumlarının tarixi-siyasi coğrafiyasının geniş şərhinə imkan vermir. Materialın azlığını nəzərə alaraq bu mövzunun tədrisində tarixi-siyasi coğrafiya məsələləri ilə yanaşı sırf siyasi, iqtisadi, etnik və mənəvi məsələlərə də toxunulmuşdur.
E.ə. III-II minilliklərdə Azərbaycanın cənub ərazilərində, xüsusilə də Urmiya gölünün ətrafında bir sıra tayfalar məskunlaşmışdı. Gölün şərq və qərb sahillərində kutilər, cənubunda lullibilər, hurrilər, cənub-şərqində uruatrilər, kutmixilər yaşayırdılar. Lullubi tayfalarının tərkibində turukki, su və başqa tayfaların mövcud olduğu güman olunur. Bu tayfalar Azərbaycan xalqının siyasi həyatında yaxından iştirak etmiş və xalqın gələcək təşəkkülündə müəyyən mövqe tutmuşlar.
Davamı →

Azərbaycanın tarixi-siyasi coğrafiyasına dair mənbələr barədə məlumatın şərhindən əvvəl tarixi coğrafiya fənninin özünün ikili mahiyyət daşıdığına bir daha nəzər yetirmək lazımdır. Göstərildiyi kimi, tarixi coğrafiya elmi çox geniş sahələri birləşdirir və bu baxımdan onun tədqiqi üçün həddən ziyadə və müxtəlif xarakterli — tarixi, coğrafi, ədəbi, linqvistik və s. mənbələr mövcuddur. Onların sırasında yazılı, arxeoloji, etnoqrafik, toponimik, numizmatik, epiqrafik, bədii, folklor, dil, antropoloji, təbiət elmlərinə dair məlumatlar, dəqiq elmlərin göstəriciləri və s. materiallar vardır.

Ardı →

Tarixi coğrafiya fənni: vəzifələri, əlaqələri, elmi istiqamətləri, tədqiqat metodları və üsulları

Tarixi coğrafiya elmi müəyyən tarixi dövrdə bu və ya digər ərazinin, ölkənin tarixi və coğrafi vəziyyətini öyrənir. Tarixi coğrafiya bizim tarixi anlayışlarımızı xronoloji baxımdan konkretləşdirir və onları müəyyən ərazilərlə əlaqələndirir. Buna görə də, tarixi coğrafiya bu və ya başqa ölkənin tarixinin müxtəlif inkişaf dövrlərindəki fiziki, iqtisadi, siyasi coğrafiyasının xarakteristikasını açıqlayır. Tarixi coğrafiya əsasən özündə aşağıdakı cəhətləri birləşdirir:

Ardı →