XI əsrin ortalarında Yaxın və Orta Şərqin tarixində çox mühüm bir hadisə olan Böyük Səlcuq imperatorluğunun əsası qoyuldu. Səlcuqlar oğuz türklərinin üç ox qolunun Qınıqboyuna mənsub idilər. Bu tayfa öz adını Dukak bəyin oğlu Səlcuğun adından götürmüşdü. Oğuz dövlətində subaşı (türk dövlətlərində çox da böyük olmayan hərbi dəstənin başçısı; sülh vaxtı şəhərlərdə və qalalarda asayişə nəzarət edən rəis) Səlcuq bəyin Oğuz yabqusu ilə münasibətləri pisləşdiyi üçün öz tayfasını toplayaraq, Seyhun (Sırdərya) çayının sol sahilində yerləşən Cənt şəhərinə gəlmişdi. Bu narazılığın əsas səbəbi yaşadıqları ərazinin səlcuqlar üçün darlıq etməsi idi. Səlcuq İslam dinini qəbul etdi və Oğuz yabqusuna illik xərac verməyi dayandırdı. Bu hadisə Səlcuğun nüfuzunu daha da artırdı. Səlcuq türkləri burada Qaraxanlılarla toqquşdular. Bu mübarizdə onların müttəfiqi Samanilər idi. Samanilər dövlətinin dağılmasından sonra təklənmiş oğuzlar Qaraxanlıların asılılığını qəbul etməyə məcbur oldular.

Ardı →

Osmanlı dövlətinin yaradılması. Osmanlı imperatorluğunun qurucusu oğuzların qayı boyundan olan Osman bəy idi. Çingiz xanın Mərkəzi Asiyaya yürüşü ilə əlaqədar 70 min nəfərə yaxın oğuz türkü Anadoluya köçmüşdü. Təxminən 400 çadırdan ibarət qəbilənin başında Gündüz Alp dururdu. Qayı sərkərdəsi Ərtoğrul qəbiləsi ilə birlikdə Əhlət yaxınlığında məskunlaşmışdılar. Ərtorğrul 1231-ci ildəqayı tayfasını Ankara sərhədlərinə gətirmiş və səlcuq sultanından Söydlü qəsəbəsini və Domançı yaylağını iqta olaraq almışdı. Bunun müqabilində qayılar Bizansla olan sərhədləri qorumalı idilər.

Söyüddə yaşayan qayılar ətrafdakı Bizans hakimlərini özlərindən asılı vəziyyətə salaraq, onları xərac verməyə məcbur etdilər. Ərtoğrul bəy 1289-cu ildəvəfat etdikdən sonra, oğlu Osman bəy qayıların başçısı oldu. Əmisi Dündar bəy ona qarşı çıxsa da, Osman Qazi qalib gəldi və öz sərhədlərini genişləndirməyə başladı.Əskişəhər-İraq yolunu ələ keçirməklə osmanlılar Konya sultanlığının varlığına son qoydular və 1299-cu ildə öz dövlətlərini yaratdılar.

Ardı →

Monqol işğalları dövründə, XIII əsrin 40-cı illərində Şərqi Avropada yeni bir türk dövləti yarandı. Rus mənbələrində bu dövlət Qızıl Orda, şərq mənbələrində isə Cuci Ulusu, Dəşti Qıpçaq və ya Göy Ordu adı ilə məlumdur. Qızıl Ordu dövlətinin tərkibinə qıpçaq-ların, peçeneqlərin yaşadığı ərazilər, qərbdə Dnestr sahillərindən başla-yaraq, şərqdə Tobol çayınınİrtış çayına töküldüyü yerə və Sırdərya çayının aşağı tərəflərinə qədər uzanan torpaqlar daxil idi. Krım, Qafqazın Dərbəndə qədər olan hissəsi, Ürgənc şəhəri iləbirlikdə Şimali Xarəzm, Volqa-Kama bulqarları və mordvin torpaqları da Qızıl Ordunun hakimiyyəti altında idi. Rus knyazlıqları ərazicə Qızıl Orduya daxil deyildi, ondan vassal asılılığında idilər.

Qızıl Ordu qoşunlarının içərisində monqollar sayca az idilər. Qoşunun əsas hissəsini türk tayfalarındən ibarət hissələr təşkil edirdi. Qızıl Ordu xanlarının rəsmi fərmanları XIV əsrdən etibarən türk dilində yazılırdı. Qızıl Ordunun köçəri-monqol cəmiyyətifeodal münasibətlərinin ilk pilləsində dururdu. Xarəzmdə qədim əkinçilik mədəniyyəti və böyük şəhərlər vardı. Ürgənc şəhəri müsəlman Şərqində ən böyük mədəni mərkəzlərdən biri hesab edilirdi. Krım da iqtisadi və mədəni inkişaf səviyyəsinə görə Qızıl Ordunun qabaqcıl vilayətlərindən biri sayılırdı. XIII əsrdə Krımın liman şəhərləri Kiçik Asiya, Qafqaz və Bizansla qızğın alver edirdi. Həmin şəhərlərdə bizanslılara,italyanlara, türklərə, ərəblərə, yəhudilərə, alanlara və qıpçaqlara rast gəlmək olardı. Volqa bulqarları əsrlər boyu əkinçiliklə məşğul olduqları üçün yüksək əkinçilik mədəniyyətinə malik idilər.

Ardı →

Qazan xanlığı ilə eyni vaxtda Qızıl Ordudan ayrılaraq müstəqil dövlətə çevrilən Həştərxan xanlığının mərkəzi Həştərxan şəhəri idi. Bu şəhər indiki Həştərxan şəhərindən təxminən 12 km məsafədə yerləşən Hacıtərxan kəndinin yerində yaranmışdı. Xanlığın əsası Qızıl ordu xanlarından biri olan Kiçik Məhəmmədin nəvəsi Qasım xan tərəfindən qoyulmuşdur. Böyük karvan yolu və su qovşağında yerləşən bu kənd sürətlə böyüyərək ticarət mərkəzinə çevrildi. Bu ərazidə Həştərxan türkləri ilə yanaşı, xəzər, bolqar,peçeneq və kuman türkləri də yaşayırdılar.

Ardı →

XIV əsrdə Volqa çayının aşağı və orta axarlarında iqtisadi və mədəni yüksəliş baş verdi. Bu yüksəlişdə İdil Bulqar padşahlığının ənənələri böyük rol oynadı. XV əsrin birinci yarısında Orta Volqaboyunun Qızıl Ordudan ayrılması nəticəsində Kama çayının Volqa çayına töküldüyü yerin yaxınlığında müstəqil Qazan xanlığı yaradıldı. Qızıl Ordu xanı Ulu Məhəmməd 1437-ci ildə Qızıl Orduda baş verən daxili çəkişmələr nəticəsində Saray-Bərkə şəhərini tərk etdi və Qazan şəhərini öz dövlətinin paytaxt elan etdi. Ulu Məhəmməd yeni yaratdığı dövlətin mövqelərini möhkəmləndirmək üçün ayrı-ayrı türk bəylərini itaət etməyə çağırdı. Volqanın sol sahilində yaşayan çəmən çeramisləri, çayın uca sağ sahilində yaşayan dağ çeremisləri, udmurtlar, çuvaşlar Qazan xanlığının hakimiyyətini qəbul etdilər.

Ardı →

Hindistanda racələr arasında gedən uzunmüddətli ara müharibələri ölkəni xeyli zəiflətmişdi. Hind icmalarında sosial narazılıqların kəskinliyi, kastalar arasındakı düşmənçilik, tayfalararası çəkişmələr Hindistanın türk tayfaları tərəfindən işğalına şərait yaratdı. 1175-ci ildəsərkərdə Səhabəddin Məhəmməd Gurlu Pəncab şəhərini tutaraq, Qəznəvi sülaləsinin hakimiyyətinə son qoydu. O, 1192-ci ildə hind knyazlarının birləşmiş qoşununu məğlub edərək, bütün Doabın (Hindistanın Camna və Qanq çayları arasında yerləşən, təbii sərvətlərlə zəngin olan vilayət) hakimi oldu… 1199-cu ildə Bihar və Benqaliya vilayətləri də Gürlü sülaləsinin hakimiyyəti altına düşdü. İşğal olunmuş əraziləri Məhəmməd Gurlu türk mənşəli sərkərdələrin idarəsinə verdi. İqta sahiblərinə nəzarət etmək üçün onun varisi Qütbəddin Aybəyin rəhbərliyi altında xüsusi idarə də yaradıldı.

Hindistanın feodal dağınıqlığı keçirməsindən istifadə edən Məhəmməd 20 il ərzində bütün Şimali Hindistanı özünə tabe etdi. Onu əvəz edən Qütbəddin Aybək(1206-1210) özünü bütün Şimali Hindistanın hökmdarı elan edərək, 1206-cü ildə Dehli sultanlığının əsasını qoydu. Aybəyin ölümündən sonra haki-miyyətə Şəmsiyyəsülaləsinin nümayəndəsi Eltutmuş xan gəldi Eltutmuş Pəncabın böyük bir hissəsini, Multanı, Lahoru və Qəznəyə qədər olan böyük bir ərazini tutaraq, öz dövlətinin tərkibinə qatdı. Eltutmuşdan sonra ölkədə feodallar arasında gedən mübarizə dövlətin güclənməsinə imkan vermirdi.

Ardı →

Türk mənşəli hunlar Orxan ve Selenqa çayları arasındakı ərazidə yaşayırdılar. Hunlar ovçuluq və maldarlıqla məşğul olurdular. Hunlann adi ilk dəfə e.ə. III əsr Çin mənbələrində «hyuonnu » kimi çəkilir. Hun tayfa ittifağına tanhu rğhbərlik edirdi. e. ə. Ill əsrdə 21 tayfanın birləşməsindən Böyük Hun dövləti yarandı. Dövlətin qurucusu Teoman Tanhu (e.ə. 220 — e.ə. 209) olmuşdur. 0, qüvvətli ordu quraraq Çinə hücum etdi.
e. ə. 209-cu ildə Mete Hun imperatoru oldu. O, Orta Asiyada yaşayan 20 tayfanı özünə tabe etdi.
Metedən sonra hakimiyyətə oğlu Kiok gəldi. Kiok Çinin paytaxtını ələ keçirdi. Kiokdan sonra Hun taxtına Kün Tanhu çixdi. O, ilk dəfə olaraq Çin şahzadəsi ile evləndi.Bundan istifade edən Çinlilər:
► Hun sarayına yol tapdılar
► Hunların hakimiyyəti altında olan xalqları öz tərəflərinə çəkdilər
► Hun ordusunun doyü üsullarını öyrəndilər.
e. ə. 58-ci ildə anası çinli olan Hoxanyəh Hun taxtına çıxdı. O, Çin dövlətinin himayəsinə keşmək istədi. Lakin qardaşı Çiçi ona qarşı çıxdı. Daxili çəkismələr nəticesində Böyük Hun im-periyası aşağıdakı hissələrə bölündü:
► Qərbi Hun dövləti — Çiçi
► Şərqi Hun dövləti – Hoxanyəh
Çiçi e. ə. 36-cı ildə Tanrı dağlarının simalını, Orta Asiyanı və İssik gölünün ətrafinı ələ keçirdi. Lakin Çin e. ə. 36-cı ildə Qərbi Hun dövlətinə son qoydu. Məğlub olan Qərb hunları Ural dağlarına tərəf çekildilər. Şərqi Hun dövləti isə Çinin hi­mayəsinə girdi. e. ə. 18-ci ildə Çin dövlətinin zəifləməsi ilə Şerqi hunlar yenidən müstəqillik qazandılar. Bir qədər sonra Şerqi Hun dövləti Çimal və Cənub hissələrine bölündü.
Şimal hunları Çin hücumu nəticəsində qərbə doğru çekildilər. Cənub hunları ise Çinin əsarətinə düşdülər.


Davamı →

XIII əsrin 40-cı illərində Şərqi Avropada  Qızıl Ordu dövləti yarandı. Qızıl  Ordu dövlətinə aiddir:

• Rus knyazlıqlarının vassal  olması;
• Paytaxtlarının Saray-Batı və Saray-Bərkə olması;
• Feodal dövləti olması;
• İmtiyazlı şəxslərin tarxan adlanması;
• Xan tərəfindən idarə edilməsi;
• Məhsul və pul vergilərinin baskaklar   tərəfindən toplanması;
• Torpağa sahib olmaq üçün verilən fərmanın yarlıq adlanması;
• Özbək xanın dövründə islamın rəsmi  dinə çevrilməsi(1313-1342-ci illər);
• Kulikovo döyüşündə Moskva     knyazlığlına məğlub olması(1380-ci il);
• ToxtamışMoskvanı ələ keçirməsi (1382 -ci il);

Davamı →

Bulqar sözünün mənası “qarışmaq” deməkdir. Böyük Bulqar dövlətinin qurucusu Qurd (Qubrad) xaqan hesab olunur. 665-ci ildə Qurd xaqanın ölümündən son-ra Böyük Bulqar dövləti zəiflədi və xəzərlərin hücumu nəticəsində iki hissəyə parçalandı. Dunay Bulqar dövləti və Volqa Bulqar dövləti yarandı.
Bulqar-Türk dövlətinin qurucusu Asparux (643-701) xan idi. O, 679-cu ildə Bizansı məğlub edərək cənub-şərqi Avropada müstəqil Bulqar-Türk dövlətini qurdu. 681-ci ildə Bizansla Asparux xan arasında sülh müqaviləsi bağlandı.
Ardı →

I Göytürk dövləti  (552-588)
Böyük Hun dövlətinin dağılmasından sonra Altay, Mərkəzi Asiya və Böyük çöldə yaşayan bir sıra türk tayfaları jujfaların təsiri altına düşdü. 546- cı ildə Teles tayfasının üsyanı nəticəsində Jujan dövləti zəiflədi. Bundan istifadə edən Bumın Jujan hökümdarı Anaxuana qarşı üsyan qaldırdıraraq 552-ci ildə I Göytürk dövlətini qurdu. Dövlətin paytaxtı Ötükən şəhəri idi. Göytürk hökmdarları “ilxaqan” titulu daşıyırdılar. Muğan və İstəmi xaqanın dövründə I Göytürk dövləti xeyli qüvvətləndi. VI əsrin 80-ci illərində I Göytürk dövləti zəiflədi. Dövlətin zəifləməsinin səbəbləri:
Davamı →