Ədəbu düşüncələr

Feyxtvanger və onun
«Yalançı Neron»u

Mənim üçün iki yazıçının tarixi-bioqrafik əsərləri klassikadır — Lion Feyxtvangerin və Stefan Sveyqin.
Sveyq nə qədər lirik-psixoloji araşdırıcıdırsa, bir o qədər də Feyxtvanger epik-psixoloji araşdırıcıdır.
Onların ikisi də yazdıqları zamandan asılı olmayaraq, xisləti araşdırır.
Sovet ədəbiyyatşünaslığı deyir ki, Feyxtvanger «Yalançı Neron»u faşizmi, şəxsən Hitleri nəzərdə tutaraq yazıb (guya, bu, əslində, faşizm haqqında romandır?!), yəni Feyxtvanger müasir dövrü qədim Romaya köçürüb.

Davamı →

Umberto Eko: Ədəbiyyatın bəzi funksiyaları haqqında

Əfsanəyə görə Stalin bir gün Roma Papasından soruşubmuş ki, onun neçə diviziyası var. Bu hətta uydurma olsa belə çox yaxşı yerinə düşür. Sonrakı hadisələr göstərdi ki, ordu, əlbəttə, müəyyən şəraitdə əhəmiyyətli şeydir, amma hər şey demək deyil. Maddi olmayan dəyərlər vardır ki, tərəzidə çəkmək olmur, lakin onların istənilən halda çəkisi mövcuddur.

Davamı →

Ədəbiyyatda təbiət təsvirləri

Bir çox yazıçılar təbiət hadisəsini mexaniki yazırlar. Ola bilsin mexaniki yazılmış təbiət təsvirləri adamları bezdirir. Bizim ədəbiyyatda mexaniki yazilmış, mexanikliyi cəhənnəm, çox pis yazılmış təbiət təsvirləri çoxdu. O təsvirlər ki, nə hadisəylə bağlılığı var, nə də hisslərin qabarmasına xidmət edir. Bu kimi təbiət təsvirləri, təbiət təsvirləri deyil, sadəcə sinoptik xəbərləridi.
Bulvarda, saat qülləsinin yaxınlığında yerləşən çayxanada, açıq havada oturub çay içə -içə gənc və perspektivli bəstəkar Firudin Allahverdi ilə (Allah ondan həm bu dünyada, həm də o dünyada razı olsun) söhbət edirdik. Həmin çayxanada mürəbbəsiz çay verilmir, lakin sifətdən tanıdıqlarına, köhnə müştəriləri olduğumuza görə bizə güzəştə gedirlər. Allah onlardan razı olsun!

Davamı →

Ədəbiyyat bir elmdir, yoxsa əfsanə?

Avropada ərəblərin «Min bir gecə» əfsanələrini alıb oxudular və «Robinzon», «Don Kixot» kimi əsərlərlə birlikdə böyük bir ədəbiyyat yaratdılar. İslam dünyası isə nə yazıq ki, cəbr, coğrafiya, dil və ədəbiyyat üzərində başlatmış olduğu ciddi çalışmaları yarıda buraxaraq hamısını əfsanəyə döndürdü. Bu üzdən də həm ədəbiyyatda, həm də texnolojidə geridə qaldı.

Davamı →

Cəlil Məmmədquluzadənin bədii dili leksikoloji və leksikoqrafik rakursdan

Cəlil Məmmədquluzadə məktəb illərindən həyatımıza daxil olan ədiblərdəndir. Yazıçılar haqqında işlədilən belə bir ifadəni oxuculara da şamil etmək olar ki, “biz hamımız Cəlil Məmmədquluzadənin “Poçt qutusu”ndan çıxmışıq”. O öz əsərlərində böyük mətləblərin bəzisini aşkar, bəzisini sətiraltı da olsa, çatdırmağa çalışmışdır. Bir epizodu xatırlayaq: Novruzəli poçt qutusunun qarşısında dayanıb   məktubu atıb-atmamaq barədə düşünür. Bu zaman bir rus qadın gəlib məktubu atır və gedir, daha sonra bir erməni uşaq hoppana-hoppana gəlib məktubu atıb gedir.

Davamı →

Ədəbiyyatımız, yoxsa bədbəxtliyimiz

Bizdən əvvəl yaşayanları müzakirə edə-edə bizdən sonrakı nəslə özümüzün nələr ötürəcəyimizi bilmədiyimiz halda, hərəmiz bir ideya ilə yaşayırıq. Bu ideyanın cəmiyyətin formalaşmasında xeyirli və yaxud zərərli olduğundan xəbərsiz halda özümüzdən əvvəl yaşamış ziyalılarımızı tənqid, hadisələri öz zamanının tələbi ilə deyil,  müasir dövrün qayda-qanunları ilə şərh edirik. Bu gün  bizim doğru sandığımız nələrinsə nə vaxtsa rədd edilə biləcəyini düşünmək istəmirik. Necə ki, məlum quruluşun ideyaları bizə indi qəribə görünür, ola bilsin ki, gələcəkdə də bizim yaratdıqlarımız, qurduqlarımız qınaq obyekti olsun. (Bu cümlələr gələcəyimizin sığortası kimi qəbul edilə bilər.)

Davamı →

Ədəbi prosesə çəpəki bir baxış

Ara-sıra mədəniyyət saytlarında, ədəbi portallarda, hətta sosial şəbəkələrdə qələm adamlarının çağdaş ədəbiyyatımızda mövcud olan müxtəlif problemlərə dair yazıları rastımıza çıxır. Ümumilikdə ədəbi mühitə, baş verən müəyyən ədəbi hadisələrə, yaxud müxtəlif yazarların yaradıcılığına aid olan həmin yazıların sonunda, əksər vaxtlarda, müəlliflər həll yolunu göstərmir.

Davamı →

Yaradıcılığı tale, taleyi də yaradıcılıq olanlar

Ədəbiyyata kişilər qədər qadınlar da həmişə töhfələr verib. Onların arasında Nobel və digər nüfuzlu ədəbi mükafatları alanlar da az olmayıb. Elə Azərbaycan ədəbiyyatının yükü də kişilərlə bərabər, qadınların da çiyninə düşüb. Çağdaş ədəbiyyatımızda da sevilən və tanınan imzalar az deyil. «Müzakirə”mizdə qadınların ədəbiyyatdakı fəaliyyətinə toxunduq.

Davamı →

Ədəbiyyat terminləri lüğəti

Ahəng  — eyni ölçülü səslərin növbələşməsi, təkrarlanması və bir-birini izləməsidir. Ölçü, qafiyə, bölgü, rədif şeirdə ahəng yaradan əsas vasitələrdir.

Alleqoriya  — yunan sözüdür, rəmzlə danışmaq deməkdir. Alleqoriyada fikir şəxsləndirilmiş obrazlar: heyvanlar, quşlar, cansız əşyalar, bitkilər və s. vasitəsilə çatdırılır. Məsələn, Füzuli “Söhbətül-əsmar” poemasında bağ, bostan bitkilərini canlandırma yolu ilə mənsəb, şöhrət düşkünü olan insanları tənqid etmişdir.

Bədii sual  — bəzən əsərdə fikir sual şəklində ifadə olunur. Bu, hər hansı məlumatı öyrənmək üçün qurulan sual cümləsindən fərqli olaraq, emosionallığı artırmaq, fikrin daha qabarıq ifadəsinə nail olmaq məqsədi daşıyır. Bədii sualdan lirik əsərlərdə daha çox istifadə olunur.


Davamı →

Qədim dövr Azərbaycan ədəbiyyatı

Qədim dövrlərdə geniş coğrafi ərazidə yayılmış türk xalqlarının ədəbiyyatı ortaq səciyyə daşımış, Azərbaycan ədəbiyyatı ümumtürk ədəbiyyatının tərkib hissəsi kimi yaranmışdır. Qədim dövrlərə getdikcə türk ədəbiyyatları arasında dil, üslub, obraz baxımından ümumiliyin, əlaqənin daha güclü olduğunu görmək olur. Qədim türk bədii düşüncə nümunələrini bizə ilk tanıdan Çin qaynaqlarıdır. Çin dilinə tərcümə olunmuş, eradan əvvəl II əsrə aid nümunələr — şeir parçaları ideya-məzmununa görə bugünkü türkü düşündürür, onda həzin, hüznlü ovqatın yaranmasına səbəb olur. Bu parçalarda ifadə olunmuş hiss-düşüncə min il sonra Orxon-Yenisey abidələrində təkrar olunur, türkün öz dilindən eşidilir, türkün öz əlifbasında, yazısında oxunur.


Davamı →