Kayzen

Saitlərin yazılışı

1. O saitli alınma sözlər a və ya o ilə deyilməsindən asılı olmayaraq o ilə yazılır: avtomat, biologiya, velosiped, ensiklopediya, kollektiv, kombinat, laborant, obyekt, poeziya, poema, poçtalyon, problem, professor, solist, motor, polkovnik.
2. Ü saitli alınma sözlər ü ilə də yazılır: alüminium, bülleten, büro, jüri.
3. Aşağıdakı sözlər ədəbi tələffüzdə olduğu kimi, iki heca ilə yazılır:qəbir, qədir, eyib, ətir, zehin, isim, nəsil, ömür, səbir, sətir, sinif, fəsil, fikir, şəkil, heyif, meyil, əsil, şeir.
4. Əslində sonu a ilə bitən alınma sözlərdən aşağıdakılar a-sız yazılır: anket, aptek, armatur, atmosfer, vitrin, qəzet, idiom, kayut, kaset, kontor, konfet, lent, maşın, perspektiv, pyes, planet, reklam, sistem, sitat.
Davamı →

Azərbaycan dili geneoloji təsnifata görə türk dillərindən biri olub, həmin dil ailəsinin oğuz qrupunun oğuz-səlcuq yarımqrupuna daxildir və ən yaxın qohumları olan türk, türkmən və krım tatarlarının dilləri ilə birlikdə ərazi prinsipinə görə türk dilləri ailəsinin cənub-qərb yarımqrupunu təşkil edir.
Ənənəvi-morfoloji və ya tipoloji təsnifat baxımından Azərbaycan dili iltisaqi (aqlütinativ) dillər qrupuna daxildir. Bu qrupa daxil olan bütün dillər kimi, Azərbaycan dilində də insirafi (flektiv) dillərdən fərqli olaraq bütün söz kökləri özümlü leksik və qrammatik mənası olan müstəqil sözlərdir; qrammatik mənalar və qrammatik əlaqələr isə həmişə söz kökündən və əsasından sonra gələn təkmənalı (monosemantik) şəkilçilər vasitəsilə ifadə olunur.
Davamı →

Nəyə əsasən izah edək ki, bəzən ən müqəddəs milli sərvətlərimizi xarici sözlərlə adlandırırıq. Minilliklərlə milli düşüncəmizin təzahürü olan ifadələr dilimizdən uzaqlaşdıqca ruhumuzdan da, düşüncəmizdən də uzaqlaşır. Atalar sözü var: «Yadla görüşə-görüşə doğmalaşarsan, yaxınla görüşməyə-görüşməyə yadlaşarsan». Bizim türk əsilli, türk mənalı sözlərimiz tərəfimizdən unudularkən, minilliklərlə formalaşmış türk soy düşüncəmiz də unudulur.
Adlarımızın milliləşməsi yolunda Hüseyn Cavid, Cəfər Cabbarlı, Səməd Vurğun misilsiz rol oynadılar. Dilimizin milliləşmə­si nə qərarla, nə də kiminsə istəyi ilə ola bilər. Bunun üçün dilçi, filoloq və filosof alimlərimiz, ədiblərimiz birgə fəaliyyətdə olmalıdırlar. Dilin milliləşməsində göstərilən cəsarət səngərdə göstərilən cəsarətdən az hünər tələb etmir.
Biz müasir dilimizdə «Milli Himn», yoxsa «Millətə Alqış», «Dövlət Himni», yoxsa «Dövlətə Alqış», «dastan», yoxsa «boy», «aşıq», yoxsa «ozan», «ruh», yoxsa «qut», «intibah», yoxsa «qayıdış» deməliyik?
Davamı →

Mürəkkəb cümlə quruluşuna görə sadə cümlədən fərqlənir.Sadə cümlənin bir qrammatik əsası, mürəkkəb cümlənin isə iki və daha artıq qrammatik əsası olur. Məsələn: Göy guruldadı. Yağış yağdı, Yaz gəlir. Təbiət oyamr. Quşların səsi eşidilir -cümlələri mübtəda və xəbərdən ibarət olan sadə cümlələrdir. Həmin cümlələrin birləşməsi yolu ilə mürəkkəb cümlə yaratmaq olar. Məsələn: Göy guruldadı və yağış yağdı. Yaz gəlir, təbiət oyamr, qusların səsi esidilir. Nümunələrdən göründüyü kimi, bu iki mürəkkəb cümləni təşkil edən sadə cümlələr bir-biri ilə həm mənaca, həm də qrammatik cəhətdən (bağlayıcı və intonasiyanın köməyi ilə) bağlanır və bütövlükdə vəhdət halında birləşərək bitkin bir fikir ifadə edir.

Ardı →

Tabeli mürəkkəb cümləni təşkil edən sadə cümlələrdən biri qrammatik cəhətdən müstəqil, o biri isə ona tabe olur. Tabe edən tərkib hissə baş cümlə, tabe olan tərkib hissə isə budaq cümlə adlanır.
Budaq cümlə ya baş cümlənin buraxılmış bir üzvü yerində işlənir, ya da baş cümlənin ümumi məzmunu ilə bağlı olur. Məsələn: Məktəbdə aparılan sorğu göstərdi ki, şagirdlərin çoxu hərbçi olmaq istəyir. İşğal olunmuş torpaqlarımız azad olmasa, bizim rahat yaşamağa mənəvi həqqımız yoxdur.
Birinci cümlədə budaq cümlə baş cümlədən sonra gəlmişdir. Buradakı baş cümlədə (məktəbdə aparılan sorğu göstərdi ki) tamamlıq buraxılmısdır. Budaq cümlə (şagirdlərin çoxu hərbçi olmaq istəyir) buraxılmış tamamlığın yerində işlənmişdir. Bu mürəkkəb cümləni sadələşdirib, budaq cümləni bütövlükdə tərkib şəklində tamamlıq yerində işlətmək olar: Məktəbdə apardan sorğu şagirdlərin çoxunun hərbçi olmaq istədiyini (nəyi?) göstərdi.
Davamı →

Nitq mədəniyyəti dilçiliyin praktik sahəsi olub, dildən ünsiyyət vasitəsi kimi istifadə qaydalarını öyrənir. Nitq mədəniyyətinə yaxşı yiyələnmək üçün dilin fonetik (orfoepik və orfoqrafik),leksik və qrammatik qayda — qanunlarını bilmək və nitq zamanı onlara əməl etmək zəruridir.
Nitq mədəniyyətində dilçiliyin nəzəri fıkirləri əməli (praktik)şəkildə həyata keçirilir. Buna görə də nitq mədəniyyəti dilçiliyin nəzəri yox, praktik sahəsi sayılır. Nitq mədəniyyətində ayrı-ayrı dil faktları və ya hadisələri yox, dilçiliyin qayda-qanunları sistemi öyrənilir. Ümumiyyətlə, nitq mədəniyyətinin konkret predmeti yoxdur.

Ardı →

Misal kimi Azərbaycan dilinin kompüterdə quraşdırılmasını izah edəcəm. İşçi stolun (başqa sözlə desək, monitorun) aşağı sağ küncündə siz dil, saat, tarix və sairə görə bilərsiniz. 



Şəkildə dil (EN) yazısı olan düymədi. Həmin düymənin üzərinə kursoru gətirib mouse-un sağ düyməsini basaraq menyu açırıq. Bu menyudan Параметры (Properties) sol düymə ilə seçilir.



Языки и службы текстового ввода adlı kiçik pəncərə açılacaq.

Ardı →

Yolağa
Orfoqrafik lüğətimizdə (sözlərin düzgün yazılışını müəyyən edən normativ sözlükdə) “yolağa” sözümüz var. Ancaq “yolağa” yazılışı düzgün yazılış deyil, “yolağı” olmalıdır. Yuxarıdan, hündür bir yerdən, məsələn dağların başından yollara baxanda yollar ağ cızıqlar kimi görünür, ağarır. “Yolun ağına düşmək” deyimindən də bunu görmək olur. Bir sözlə, söhbət yolun ağından gedə bilər, ağasından yox. “Yolağa” ifadəsi tamam yanlışdır, orfoqrafik norma “yolağı” olmalıdır.

Haçan
Dilimizdə “h” fonemi “hansı”, “hara” “haçan” kimi suallarda qarşımıza çıxır. İç-içəri, dış-dışarı, bu-bura sözlərindən də gördüyümüz kimi -(a)rı, -(ə)ri, -(a)ra şəkilçiləri yön, istiqamət bildirirlər (Bu şəkilçilərin etimoloji kökü isə, görünür, “yer”dir). “Hara” “h” və “ara”dan düzəlir, “hansı” “h” və “nəsnə”dən düzəlir və s.

“Haçan”a gəldikdə, bu, orfoqrafik norma ola bilməz. Doğru variant “haçağ”dır, “haçan” yox. Çünki dilimizdə vaxt anlamında “çağ” sözü var, “axşamçağı”, “haçağacan” və s. Deməli, “haçağ” “h” və “çağ”dan düzəlib. (Türkiyəlilər “çağ”a uzun vaxt, dövr, epoxa anlamı veriblər). Orfoqrafik norma “haçaq” yazılışı olmalıdır. Təbii ki, canlı danışıqda “haçaq” “haçağ” kimi səslənəcəkdir. Ancaq “haçan” və yaxud “haçanacan” yazmaq da, demək də yanlışdır.
Ardı →

1. Aşağıdakı sözlərdən hansı  “oo” sait qoşalığı [ a ] kimi tələffüz edilir?

a)      Kooperativ   b) zoologiya  c) zoopark  d) zootexnik   e) zooloji 

2. “Arxeologiya, teatr, maneə, teorem “ sözlərinin tələffüzü hansı bənddə düzgün göstərilmişdir?

a)      [arxiyalogiya], [tiyatr], [ma:niyə ], [tiyarem]

b)      [arxiyologiya], [teyatr], [maneyə], [teyarem]

c)       [arxeologiya], [teatr], [maneə], [teyarem]

d)      [arxeyologiya], [tiyatr], [maniyə], [teyorem]

e)      [arxeyo:logiya], [tiyorem], [ma:niyə], [tiyarem] 

Ardı →

Sifət artıq dözə bilmirdi. Hər gün içini yeyir, dərdi ilə dərdləşirdi. Məhkəmənin başlayacağını gözləyirdi. Məhkəmə başladı. Hakim ilk sözü elə iddiaçılardan Sifətə verdi:
-Hörmətli hakim, mən tələb edirəm ki, zərf adı ilə var olmayan qondarma nitq hissəsi adını ləğv edəsiniz. Bir zamanlar sizin xahişinizlə belə bir nitq hissəsinin yaradılmasına razılıq da vermiş, hətta qanımdan, canımdan olan bəzi sözlərimi onun mülkiyyətinə vermişdim. Amma bu gün anası, atası bəlli olmayan məxluq əhli-əyalıma hücum edir, yoldan çıxardır. Mənim adım üstümdədir, əlamət və keyfiyyət bildirirəm. Nə dəxli var ki, bu əlamət və keyfiyyət əşyanın olsun, yoxsa hərəkətin. Yaxşı adam birləşməsində “yaxşı” sifət ola bilir, yaxşı danışmaq birləşməsində niyə olmasın. “”
Hörmətli hakim, siz təsəvvür edin ki, artıq mənim elə sözüm qalmayıb fellə işlənə bilməsin. Hətta şayiələr yayılıb ki, bu nankor orda-burda deyir: -sənsiz, könülsüz tipli sözlər də zərfdir. (üzünü zərfə tərəf tutub qışqırır) Bu utanmazlıqdır, bu həyasızlıqdır, nə qədər ki, bu rəzalət dilçiliyi beynəlxalq elmlər məhkəməsinə aparmayıb qərarınızın ədalətli olmasını xahiş edirəm.
Ardı →