“Tanrı öldü”: Nitsşe nə demək istəyirdi?
Fridrix Nitsşenin “Tanrı Öldü” elanının üstündən 134 il keçsə də, bu cümlə XIX əsrdən bəri filosoflara kütləvi olaraq baş ağrısı verməyə davam edir. Bu bəlkə də bütün fəlsəfə tarixində ən məşhur ifadədir, hətta bunu ifadənin yazıldığı “Şən Elm” kitabını heç vaxt əlinə alıb oxumayanlar da eşidib. Bəs Nitsşenin dəqiq nəyi nəzərdə tutduğunu bilirikmi? Yoxsa daha əhəmiyyətlisi, bu bizim üçün nə ifadə edir?
Nitsşe cavan yaşlarından ateist idi və bu ifadə ilə Tanrının mövcud olduğunu və öldüyünü yox, bizim Tanrı anlayışımızın öldüyünü demək istəyirdi. Maarifçilik dövründən sonra dünyanın müqəddəs varlıq tərəfindən yox, fizika qanunları ilə idarə edilməsinə dair yaranan ideya artıq reallaşmışdı. Fəlsəfə göstərmişdi ki, dövlətlərin öz legitimliklərini əsaslandırmaq üçün Tanrıya müraciət etməyə ehtiyacları yoxdur, bu legitimliyi idarə edilənləri rasionallığı və ya razılığı ilə də əsaslandırmaq olar. Yəni, geniş və uyğun əxlaq fəlsəfəsi Tanrıya istinad etmədən mövcud ola bilər. Avropa daha bütün əxlaqın, dəyərlərin və təbiətdəki nizamın mənbəyi olaraq Tanrıya ehtiyac duymurdu; fəlsəfə və elm bu işin öhdəsindən gələ bilərdi. Düşüncənin bu cür artan sürətlə sekulyarlaşması filosofları sadəcə Tanrının öldüyünü dərk etməyə yox, həm də bizim Tanrını dünyanı daha yaxşı başa düşmək arzusu ilə öldürdüyümüzü deməyə vadar etdi.
Davamı →
Nitsşe cavan yaşlarından ateist idi və bu ifadə ilə Tanrının mövcud olduğunu və öldüyünü yox, bizim Tanrı anlayışımızın öldüyünü demək istəyirdi. Maarifçilik dövründən sonra dünyanın müqəddəs varlıq tərəfindən yox, fizika qanunları ilə idarə edilməsinə dair yaranan ideya artıq reallaşmışdı. Fəlsəfə göstərmişdi ki, dövlətlərin öz legitimliklərini əsaslandırmaq üçün Tanrıya müraciət etməyə ehtiyacları yoxdur, bu legitimliyi idarə edilənləri rasionallığı və ya razılığı ilə də əsaslandırmaq olar. Yəni, geniş və uyğun əxlaq fəlsəfəsi Tanrıya istinad etmədən mövcud ola bilər. Avropa daha bütün əxlaqın, dəyərlərin və təbiətdəki nizamın mənbəyi olaraq Tanrıya ehtiyac duymurdu; fəlsəfə və elm bu işin öhdəsindən gələ bilərdi. Düşüncənin bu cür artan sürətlə sekulyarlaşması filosofları sadəcə Tanrının öldüyünü dərk etməyə yox, həm də bizim Tanrını dünyanı daha yaxşı başa düşmək arzusu ilə öldürdüyümüzü deməyə vadar etdi.
Davamı →