Kayzen

Buzlaqlar quru üzərində hərəkət edən buzların toplanmasıdır və qurunun 11%-ni və ya 16,3 mln. km2-ə malik olan ərazisini tutur. Onlar qar xəttindən yuxarıda yaranır. Qar xətti bütün ilboyu, hətta yay aylarında belə temperaturun 0°C-dən aşağı olduğu hündürlüyə deyilir.
Qar xəttindən yuxarıda qum səthinə düşən qar əriməyə macal tapmadan toplanır. Tədricən sıxılaraq qar dənəvər formada və tutqun rəngli firn (alm. — “köhnə qar”) buzuna çevrilir. Sonrakı mərhələdə qar daha da bərkiyərək südrəngli şəffaf qletçer (alm. — “buzlaq”) buzunu əmələ gətirir. Coğrafiyanın buzlaqları öyrənən qolu qlyasiologiya (lat. — “buz; elm”) adlanır.
Davamı →

Arktika, Şimal qütbü, ekspedisiya…. Bu sözlər Sovet dövrünün istənilən yeniyetməsini ovsunlayırdı. Qütbə səfər etmək şərəf sayılır. Planetin “başına”, 90 dərəcə şimal enliyinə çatmaq, əbədi buzları görmək bir çoxlarının arzusudur.
Bu baxımdan mənim bəxtim gətirdi – beynəlxalq Quark Expedition təşkilatından olan köhnə tanışlarım məni Arktikaya, Şimal qütbünə elmi ekspedisiyada iştiraka dəvət etdilər. Ekspedisiyanın məqsədi Arktika ilə tanışlıq və iqlim dəyişkənliyinin planetin ən ucqar şimal nöqtəsinə təsirini öyrənmək idi.
Davamı →

İlk dəfə Antarktikada norveçli fotograf tərəfindən çəkilib. Adətən bu buz kütlələri özlərində işığı parçalayan çox sayda hava qabarcıqları saxlayır. Nadir hallarda aysberqlər belə bir möcüzəvi rənglər alırlar.
Yaşıl rəng buzun içində böyüyə bilən yosunların həyat fəaliyyəti nəticəsində meydana gəlib.
Qəhvəyi, qara və sarı rənglər isə tortalı qayalar nəticəsində meydana çıxıb.
Göy rəng isə buzun sürətli əriməsi nəticəsində qabarcıqlar itir və onların içindəki hava isə atmosferə keçir. Sonra da aysberqin üstündəki nəmişlik isə yenidən soyuyur və bu dəyişiklik də aysberqin rəngini göyərdir.


Davamı →

Qurunun təbii çökəkliyində yerləşən və okeanla əlaqəsi olmayan su hövzəsinə göl deyilir. Gölün olduğu çökəkliyə göl çuxuru deyilir. Mənşəyinə görə göl çuxurları aşağıdakı növlərə bölünür:
1. Tektonik göllər — yer qabığındakı tektonik mənşəli çökəklərdə yaranır. Belə göllər dərin olur. Məsələn: Tanqanika, Baykal Ladoqa.
2. Vulkanik göllər — sönmüş vulkan kraterində yaranır. Sahəsi kiçik olur.
3. Buzlaq gölləri — yüksək dağ çökəkliyində buzlaqların eşicilik fəaliyyəti nəticəsində yaranır. Alp və Qafqaz dağlarında, qədim buzlaşma sahələrində, məsələn, Skandinaviyada çoxdur: Tufangöl, Böyük Kölə, Böyük Ayı.
4. Çökmə göllər — karst sahələrində əmələ gəlmiş çökəkliklərdə yaranmış göllərdir.
5. Uçqun gölləri — zəlzələ nəticəsində dağın uçması və çay dərəsinin qarşısını alması nəticəsində yaranır Göygöl, Maralgöl.
6. Relikt (və ya qalıq) göllər — okeanın bir hissəsi olub, qurunun qalxması nəticəsində və ya suyun çəkilməsi nəticəsində okeandan ayrılan göllərdir: Xəzər, Aral, Ölü.
7. Axmaz göllər — çay dərəsinin yerdəyişmasi zamanı qədim çay dərəsində, yəni meandr əyriliyində qalan dayaz oraq şəkilli göllərdir. Məsələn: Sarısu, Mehman, Ağgöl.
8.Meteorit mənşəli göllər-meteoritin düşdüyü yerdə qalan çökəklikdə yaranır.

Ardı →

Azərbaycanda 700-ə yaxın göl vardır ki, bunun da yalnız 250-si yayda qurumur. Sahəsi 1 km²-dan çox olan və böyük təsərrüfat əhəmiyyəti olan göllərin sayı 25-dir. Mənşəyinə görə göllər:
1. Tektonik göllərə — Abşeron-Qobustandakı və Kiçik Qafqazdakı Böyük və Kiçik Alagöllər, həmçinin Acınohur gölü aiddir.
2. Buzlaq mənşəli göllər — Böyük və Kiçik Qafqazın 2800-3500 m hissələrində yaranıb. Məsələn: Qəbələdə Tufangöl.
3. Uçqun və sürüşmədən yaranan bənd gölləri Kiçik Qafqazdakı — Göygöl, Maralgöl, Ağgöl, Qanlıgöl və Naxçıvandakı Batabat aiddir.
4. Axmaz və ya çay-dərə gölləri Kür-Araz ovalığında Kür çayı boyunca yaranıb. Məsələn: Ağgöl, Sarısu, Mehman, Hacıqabul və s.
5. Qalıq və ya relikt göllər Xəzərin qalıqları olub, şor suludurlar. Xəzərin sahillərində yerləşir.
Suyunun tərkibinə və axarlılığına görə göllər:

Ardı →