Kayzen

Xəstəlik 1872-ci ildə G.S.Hentinqton tərəfindən təsvir edilmiş və onun adı ilə adlandırılmışdır. Beynin atrofiyası nəticəsində əmələ gələn bu xəstəliyin irsi amillərlə bağlılığı artıq sübut olunmuşdur. Xəstəliyin irsi təbiətini sübut edən tutarlı faktlardan biri onun tək yumurtalı əkizlər arasında 100% rast gəlinməsidir.

Hentinqton xoreyası, adətən, 45-47 yaşlarda, lakin bir sıra hallarda daha tez (hətta 10-12 yaşlarda) meydana çıxa bilər. Xəstəliyin daha gec, məsələn, 60 yaşlarda da ilk dəfə təsadüf etməsi mümkündür. Kişilər və qadınlar bu xəstəliyə eyni bərabərdə tutulurlar.

Xəstəliyi ilk dəfə 1892-ci ildə Praqa psixiatrı A.Pik təsvir etmiş və bunu qocalıq ağıl zəifliyinin atipik bir variantı olduğunu göstərmişdir. Hazırda Pik xəstəliyinin beynin atrofiyası nəticəsində meydana çıxan müstəqil xəstəlik olması kliniki və morfoloji tədqiqatlarla təsdiq olunmuşdur. Xəstəlik 50-55 yaşlarda, ən çox qadınlar arasında təsadüf edilir.

Maniakal sindrom əhvalın səbəbsiz yüksəlməsi, fəaliyyətin və təfəkkürün (nitqin) sürətlənməsi ilə xarakterizə olunan haldır. Bu tip insanlar özlərini çox şən və çevik aparırlar. Müxtəlif hərəkətlər nümayiş etdirirlər. Bir sıra hallarda maniakal sindrom özünüböyütmə ideyaları ilə birlikdə müşahidə olunur. Onlar özlərini güclü, istedadlı adamlar kimi qələmə verir. Lakin onların hərəkətlərində məqsədəuyğunluq, ardıcıllıq olmur, müxtəlif yersiz, mənasız tələblər irəli sürürlər. Yerinə yetirilmədikdə qəzəblənirlər (qəzəbli maniya).

Maniakal sindrom MDP (Maniakal Depressiv Psixoz)-nin maniakal fazasında və dövri (sirkulyar) psixozda, bəzən isə toksik hallarla əlaqədar meydana çıxa bilər.

Depressiv sindrom maniakal sindromun əksinə olan əlamətlərlə; fəaliyyətin enməsi, hərəkətlərin və nitqin tormozlanması ilə xarakterizə olunur. Xəstələr bütün günü qəmgin halda başlarını aşağı dikərək çarpayıda oturur. Ətraf mühitdə olan əşyalar solğun, adamlar məyus görünür.

Fəal uşaq yaxşıdır. Yəni bu o deməkdir ki, uşaq ilk növbədə sağlamdır.  O qacır, tullanır, yıxıb-dağıdır, dalaşır, dişləyir, rəqs edir, mahnı oxuyur və s. Belə uşağın anası ancaq uşaq yatanda sevinir.

- Sən nə gözəl yatırsan!

Hər bir valideyin dünyaya sağlam övlad gətirmək arzusu ilə yaşayır. Təəssüf ki, bir sıra uşaqlar bu və ya digər fiziki, psixi travmalarla, problemlərlə doğulur. Həkimlər bunun səbəbini müasir ekoloji mühitin qadın orqanizmində əmələ gətirdiyi fəsadlarla əlaqələndirir. Bəziləri isə bunu hətta müasir uşaqların spesifik problemləri kimi qəbul edir.

Reallıq budur ki, hazırda qiperaktiv və diqqətsiz uşaqların sayı günü-gündən artmaqdadır. Simptomlarına və əlamətlərinə görə bu uşaqlar  nə psixikası pozulmuş, nə də sağlam kateqoriyaya aid edilmirlər. Sanki aralıq mövqedə dayanaraq həm valideyinlər, həm də müəllimlər üçün problemlər yaradırlar.

Ehtiyacı olmadığı, dərhal istifadə etməyəcəyi halda və satma düşüncəsi olmadan bir sıra əşyaları icazəsiz olaraq götürmək, onlara sahib olma şəklində bir impuls nəzarət pozğunluğudur.

Şəxsin əslində o malı satın ala biləcək kafi maddi təcrübəyə sahib olduğu, ancaq buna baxmayaraq bu davranışı reallaşdırdığı müşahidə edilmişdir. Bu davranış daha əvvəldən düşünülməmiş və planlaşdırılmamış olub, birdən həyata keçirilir. Bu davranış birindən intiqam alma məqsədiylə edilməmişdir. Fərd bu davranışın səhv və əlverişsiz olduğunun fərqindədir. Kleptomaniklər bu davranışı reallaşdırmaq üçün başqalarından kömək istəmirlər. Tarixdə Fransa kralı IV Henrix və Sardiniya kralı Viktorun bu xüsusiyyətlərə sahib olduğu bilinməkdədir.

Narahatlığın uşaqlıq yaşlarında başladığı müşahidə edilmişdir. Fərd bu davranışı reallaşdırmadan əvvəl sıx bir gərginlik hissi keçirir. Bu davranışdan dərhal sonra xoşbəxtlik, rahatlama və böyüklük hissi yaşayır.

Narahatlıq haqqında aparılan tədqiqatların azlığı, bu vəziyyətlərin insanlar tərəfindən gizlədilməsi və bu vəziyyəti reallaşdıran kəslərin sağlamlıq xidmətlərindən çox məhkəmələrə sövq edilmələri səbəbiylə gerçək sıxlığı tam olaraq bilinməsə də min adamdan altısında rast gəlindiyi müəyyən olunmuşdur. Tutulan dükan oğrularının % 5-25`ində müəyyən olunmuşdur.

Lima Sindromu: Lima sindromu Stokolm sindromunun tam əsirlikdə güclü tərəfin zəif tərəfə simpatiyasıdır. Səbəbkar hadisə Limada(Peru) MRTA (Tupac Amaru İnqilabi Hərəkatın)-nın14 üzvünün yüzlərlə (içlərində diplomatlar, hərbçilər, dövlət işçiləri, həmçinin gələcək Peru prezidenti və mövcud prezidentin anası da olan) yığıncaq iştirakçısını əsir alması hadisəsi ilə bağlıdır.(17dekabr-22 aprel 1997)

Daha sonra əsirləri xilas edərkən dəstə üzvlərinin xilas etmə işlərinin lazımsızlığını göstərən reaksiyaları sindromun tərifini verir.  Bir neçə aylıq müzakirələr   və öldürülən birindən başqa digərləri azadlığa buraxılır.

Diogen sindromu: Məşhur yunan filosofu, şərab çəlləyində yaşamışdı və nihilizm və animalizm ideyalarını yaşa(y/d)ırdı. Əhvalata görə, Makedoniyalı İsgəndər ondan nə istədiyini soruşanda günəşin qabağından çəkilməyini cavabını verir.

Diogen sindromu daha çox sahibsizlik, özünə laqeyd münasibət hiss etmə hallarını təcəssüm etdirir. Daha çox yaşlı insanlarda müşahidə olunur. Diogenin səfil həyatı yaşayır, təmizliyinə necə riayət etməsi haqqında heç bir məlumat yoxdur.

Çoxumuz sakitləşmək və yaxud əksinə, gümrahlıq əldə etmək üçün, hətta depressiyadan azad olmaq məqsədilə də musiqiyə qulaq asırıq.

Musiqinin neyrokimyəvi üstünlükləri ondadır ki, o immun sisteminin gücünü artırır, həyəcanı azaldır və əhval-ruhiyyəyə təsir göstərir. Bu qənaətə MakGill universitetdəki kanadalı psixoloqlar gəlib. Onlar əmindir ki, musiqiyə daha diqqətli olmaq və onu müalicə məqsədləri ilə istifadə etmək lazımdır.

Təhlil müəllifləri Mona Liza Çanda və Daniel Levitin qeyd edir ki, musiqi bəzi xəstəxanalarda səhhətin gücləndirilməsi, xəstələrin halının yaxşılaşdırılması, həmçinin ağrı hissinin azaldılması üçün istifadə olunur.

Bunu həkimlər intuitiv anlayır, lakin, bu günə qədər həmin bu elmi təsdiqini tapmamışdır.

Yaradıcı düşüncənin idarə edilməyən bir proses olduğu düşünülsə də, əslində bu, xüsusi qanunauyğunluğa tabedir. Massaçusetsin Texnologiya İnstitutunun nevrologiya sahəsi üzrə fəlsəfə doktoru Elis Flaerti bizim kreativliyimizin nə zaman daha yüksək olduğu barədə danışıb.

• Beyin yüksək miqdarda dofamin istehsal edir. Buna fiziki hərəkətlər, həzin musiqi dinləmək və əlbəttə ki, isti duş təsir edir.
   
• Biz dincələn zaman beyin heç bir ağır işlə məşğul olmur və bizim öz dərinliyimizə dalaraq, ən gözlənilməz qərar qəbul etmək imkanımız yaranır. Bəzən bu yuxu zamanı və ya alkoqolun təsiri altında olur.

Evli cütlüklər və subaylar eyni ailə statusuna malik insanlarla ünsiyyətdə olmağa üstünlük verir. Bu ona görə baş verir ki, insanlar öz həyat tərzlərinin ən yaxşı olduğunu düşünməyi çox sevir. Bu, əsasən onların öz ailə vəziyyətinin yaxın zamanda dəyişməyəcəyini düşündükləri üçün olur.

Bu faktor bizim onlara əvvəllər necə münasibət göstərdiyimizdən asılı olmayaraq, digər insanlarla olan münasibətlərimizə təsir göstərir. Məsələn, cəmiyyətdə belə bir tendensiya var ki, işə götürənlər özlərilə eyni ailə statusuna malik insanları daha həvəslə işə qəbul edir.

Əgər insan hansısa sosial çərçivədə ilişib qalıbsa, bu, ona həmin sistemi daima rasionallaşdırmağa və təsdiq etməyə imkan yaradır. Müəyyən bir sual verildikdə biz “Bəli, mənim üçün belə yaxşıdır” deməkdən çəkinərək, daha uzun cavablarla vəziyyəti başa salmağa çalışırıq. Əslində isə, bu, qapalı bir çevrədir – biz nə qədər çox müzakirə ediriksə, özümüzü həmin şeyə daha çox inandırırıq. Bu həm evli, həm də subay insanlara aiddir.

Bu fikir sorğulardan birinin nəticəsində təsdiqlənib. İnsanlara hər hansı bir qeyri-müəyyən cütlük haqqında danışaraq, onların hansı ailə statusunda daha xoşbəxt ola biləcəkləri haqda soruşublar. Çox hallarda insanlar öz ailə statuslarının adını çəkib.

Alimlər indi bunu digər sahələrdə də öyrənməyə çalışırlar. Məsələn, ailə statusunun yaşayış yeri və karyera seçiminə təsiri kimi.

İnsan tanımadığı bir insanlar ilk dəfə qarşılaşanda, qarşıdakı insana daha çox insan kimi baxmır. Eynilə heyvanlardakı kimi bioloji diqqətlə baxıb «mən onu yeyəcəm, yoxsa o məni yeyəcək?” kimi bir instinktiv sualla cavab axtardığımızı heç düşünmüsünüzmü?

İlk 7 saniyə ərzində gözümüz qarşımızdakı insanı tutub-tutmayacağına baxır, beynimiz isə buna qərar verir. Bu şüurlu sürətdə gedən bir prosses deyil, qeyri-şüuri olaraq, çox zaman da biz fərqində olmadan reallaşır. Bu zaman ortaya belə bir sual çıxır: „Bəlkə biz 2 saat söhbət edəsi olduq. 7 saniyəni heç 2 saatla müqayisə etmək olarmı?”

Burada maraqlı bir məqam var. İlk saniyələrdə müsahibimizin “yaxşı və ya pis” olmasına qərar veririk. Əgər qərarımız „pis”dirsə, ondan sonra saatlarla söhbət etsək də, beynimiz qarşımızdakı insanda “pis”ləri axtarmaqla məşğul olacaq və mütləq bir çox şey tapacaqdır.

Bəli, ilk təəssürat 7 saniyədə yaranır. 7 saniyəyə hədəfinizə çata bilərsinizmi? Əgər müsahibinizə yaxşı təsir etməyi bacarsanız, bu sizdə alınacaq. İlk təəssüratdan çox şey asılıdır. Əgər, ilk təəssüratınız yaxşı alınmasa, ikinci bir şansınızın yaranması çox çətindir. İlk baxışdan qaneedici təəssürat yarada bilsəniz, müsahibiniz sizi və təcrübələrinizi ciddi qəbul edəcək və sizə diqqət yetirəcəkdir.