Kayzen

Türk dilində sözün sonunda cingiltili samitlərdən «b», «c», «d», «g» işlədilmir. Onların yerinə həmin samitlərin kar qarşılıqları «p», "ç", «t», «k» işlədilir. Alınma sözlər də əsasən bu qanuna tabedir. Məs.:
dolap; ağaç; kitap; ilaç; sokak; balık; dört; dert; çelik (polad), soluk (nəfəs).
Haqqında bəhs edilən cingiltili samitlərin karlaşması dilimizdə də var, lakin Azərbaycan dilində bu, orfoepik hadisədir, yəni yalnız tələffüzlə bağlıdır. Türk dilində isə orfoepik hadisə olmaqla yanaşı, həm də orfoqrafiyada öz əksini tapır. Müqayisə et:
balıq — balık — balık; kitab — kitap — kitap
ağac — ağaç — ağaç; dörd — dört — dört.

Ardı →

a) «l» samiti qalın saitlərlə heca qurduqda, qalın tələffüz edilir:

lahana — kələm	balık — balıq
abla — böyük bacım	almak — almaq, götürmək
soluk — nəfəs	bal — bal
kılıç — qılınc	olay — hadisə
dal — budaq

Ardı →

Türk dilində k, g, l samitlərindən hər biri iki danışıq səsinə malikdir. Bu samitlər qalın saitlərlə heca qurduqda qalın, incə saitlərlə heca qurduqda incə tələffüz edilir. Hə­min samitləri ayrı-ayrılıqda nəzərdən keçirək.

1. «K» SAMİTİ

a) «k» samiti qalın saitlərlə heca qurduqda qalın tələffüz edilir:

akıl — ağıl	tarak — daraq
ok — ox	Ocak — Yanvar
bakmak — baxmaq	kale — qala, qapı
kol — qol	konak — ev, malikanə
konuk — qonaq	kapı — qapı

Ardı →

Türk dilində «yumuşaq qe» samiti adı verilən bu hərfin spesifik xüsusiyyətləri aşağıdakılardır:
1. "ğ" samiti sözün başında işlənmir.
2. "ğ" samiti incə saitlərlə heca qurduqda Azərbaycan dilindəki «y» səsi kimi tələffüz edilir:

iğne — iynə
öğretmen — müəllim
öğrenci — şagird, tələbə
eğilmek — əyilmək
eğlenmek — əylənmək
eğitim — təlim-tərbiyə
iğde — iydə

Ardı →

a) «g» samiti qalın saitlərlə heca qurduqda Azərbaycan dilindəki «q» səsini verir:

garson — ofisiant, xidmətçi

gurbet — qürbət

gar — vağzal

agregat — aqreqat

gazete — qəzet

ırgat — muzdur

gonca — qönçə

gala — ilk tamaşa

 

galiba — ehtimal ki

Ardı →

Türk dilində 21 samit var. Bu samitlərdən üçü — g, k, l iki danışıq səsinə malikdir, "ğ" samiti isə spesifikdir. Digər samitlərin tələffüzü Azərbaycan dilindəki samitlərin tələffüzü ilə eynidir. Yadda saxlamaq lazımdır ki, hər iki dildə samitlərin əsas xüsusiyyəti onların küylü olmasıdır. Lakin türk dilində kar samitlərin işlənmə sahəsi daha genişdir. Bunun başlıca səbəblərini belə izah etmək olar.
1. Azərbaycan dilində «q» cingiltili samiti ilə başlayan sözlərin əksəriyyəti türk dilində kar «k» samiti ilə işlənir.
qalın — kalın
qadın — kadın
qış — kış
qoyun — koyun
quş — kuş
qazan — kazan
qar — kar
qulaq — kulak
quzu — kuzu

Ardı →

Qoşasamitli sözlərin yazılışı və tələffüzü
Qoşasamitli sözlər iki növə bölünür:1) Eynicinsli qoşasamitli sözlər. 2) Müxtəlifcinsli qoşasamitli sözlər.
Eynicinsli qoşasamitli sözlər özləri də iki qrupa bölünür: kar samitlərin qoşalığı və cingiltili samitlərin qoşalığı.
Kar samitlərdən qoşa kk, pp və tt samitləri ilə yazılan sözlərdə ikinci kar samit onun cingiltili qarşılığı kimi tələffüz olunur. Məs:hətta [hətda], əlbəttə [əlbətdə], guppultu [gupbultu] və s.
Kar samitlərdən qoşa ff, ss samitlərinin işləndiyi sözlərdə tələffüzdə heç bir fərq yaranmır. Məs: tələffüz [tələffüz].
Qoşa qq samitləri ilə yazılan sözlərdə birincisi kar qarşılığı kimi tələffüz olunur.

Ardı →

Sonu qoşa samitlə bitən təkhecali sözlər
Dilimizdə bəzi təkhecalı sözlər var ki, sonu iki samitlə bitir.
Belə sozlər iki növə bölünür: 1.Eynicinsli qoşasamitli təkhecalı sözlər. 2.Müxtəlifcinsli qoşasamitli təkhecalı sözlər.
Eynicinsli qoşasamitli təkhecalı sözlər əsasən ərəb mənşəli sözlərdir. Məs: haqq, sirr, sədd, fənn, xətt, hədd, zidd, həzz, həll, rədd, hiss, küll və s. Belə sözlərə samitlə başlayan şəkilçi qoşulduqda son samit düşür. Məs: hədsiz, haqlı, sirli və s.

Ardı →

Səs tellərinin iştirakına görə samit səslər iki növə bölünür: kar, cingiltili.
1) Kar samitlərin yaranmasında səs telləri iştirak etmir və ona görə də təkcə küydən ibarət olur.
Dilimizdə 11 kar samit var: [ç], [f], [h], [x], [k], [p], [s], [ş], [t], [k`], [x`]. Son iki səsin hərfi işarəsi yoxdur.
2) Cingiltili samitlərin yaranmasında səs telləri iştirak etdiyi üçün küylə yanaşı avaz da olur.
Cingiltili saitlərin sayı 14-dür: [b], [j], [d], [g], [ğ], [c], [q], [l], [m], [n], [r], [v], [y], [z].

Ardı →

Fonetika nəyi öyrənir?
Yazılı və şifahi nitq müəyyən vahidlərdən ibarətdir- səslər, hərflər, sözlər, cümlələr və s. Fonetikada öyrənilən səslər və hərflər ən kiçik vahidlərdir. Ümumilikdə fonetika danışıq səslərini öyrənir. Ahəng qanunu, heca, vurğu, səsartımı və səsdüşümü fonetikanın mövzuları sırasına daxildir.
Tələffüz zamanı ifadə etdiyimiz səslər danışıq səsləri adlanır.Danışıq səslərinin yaranmasında dodaqlar, dil və səs telləri fəal iştirak edir.Danışıq səsləri şifahi nitqin vahidləridir.Yazılı nitqdə isə bu, hərflərlə öz əksini tapır. Səslər hərflərdən müəyyən cəhətlərə görə fərqlənir:
Səslər tələffüz olunur və eşidilir.
Hərflər yazılır və oxunur(görünür).
Səsləri hərflərdən fərqləndirmək üçün transkripsiyadan istifadə olunur: [ ]
Tələffüz etdiyimiz səslər oxşar və fərqli cəhətlərinə görə iki qrupa bölünür: 1) sait səslər 2) samit səslər
Davamı →