Kayzen

Ümumiyyətlə, incəsənətdə kiməsə nəyisə sübut etmək qəliz məsələdir. 
Üstün tutma – incəsənətdə əsl qiymətləndirmə şkalası məhz budur. 
Məncə, bunu “həyatımdakı növbəti hadisə” ideal şəkildə əks etdirir. Belə bir bəstəkar var – Keyc. Onun fortepiano üçün yazlmış bir pyesi var, adı da “İntizar”. Bu, belə ifa olunur: pianoçu səhnəyə çıxır, fortepianonun arxasında əyləşir, amma klavişlərə toxunmur, əlində isə saniyəölçən cihaz olur, o, bu şəkildə düz üç dəqiqə qırx dörd saniyə oturur. Sonra ayağa qalxıb baş əyir və pərdə arxasına keçir. Bax belə bir pyes. Belə bir musiqi. Konservatoriyada oxuduğum gənc vaxtlarımda şəhərimizə bir dəfə məşhur bir pianoçu gəlmişdi, mən də qrup yoldaşım Arseni Plotkinlə konsertə getdim. Konsertin təxminən ortalarında Şopenin noktürnü ilə Hindemitin pyesi arasında Keycin “İntizar”ı elan olunur. Piaoçu səhnəyə çıxıb alətin arxasında oturur… Hələ də oturur… Bir dəqiqə keçir, iki dəqiqə keçir, üçüncü dəqiqədə tamaşaçılar anlayırlar ki, anlaşılmazlıq baş verməyib, pianoçu notları unutmayıb, ağlını da itirməyib, sadəcə, bu, belə bir musiqidir. Həmin Arseni mənim dizimə vurub, vəcdə gəlmiş halda pıçıldayır: “Paşka Yeqorov bu parçanı bundan yaxşı çalırdı ha!”
Ona görə də, incəsənətdə, əsasən də ədəbiyyatda siz “Paşka Yeqorovun” sizdən yaxşı “ifa” etmədiyini heç kəsə sübut edə bilməyəcəksiniz.
Ardı →

Bu hadisə bütün vücuduma yağ kimi yayılır. Səbəbini bilmirəm, amma həmin hadisə ən xırda detallarına qədər gözümün önündədir. Onu tez-tez xatırlayıram, hər dəfəsində də yaddaşımın dərinliyindən daha çox detal üzə çıxır, xatırlama özü ilə maraqlı və xoşagələn bir həzz gətirir.

Səhər tezdən idi. Şərqdəki dağlar göy və qara rənglərə çalır, onların arxasından gələn azacıq rənglənmiş işıq dağların başına toxunan yerində əvvəl açıq qırmızıya, sonra daha soyuq rənglərə çalır, boz rəngə boyanır və yuxarıya doğru getdikcə tündləşirdi. Lap yuxarıda isə, Qərb tərəfdə gecə ilə qovuşurdu. 

Həm də soyuq idi, kəsici şaxta deyildi, amma mən əllərimi tez-tez ovuşdurmalı və ciblərimin lap dərinliyinə salmalı, kürəyimi əyməli və ayaqlarımı yerə döyəcləməli olurdum. Vadinin aşağısında, mənim dayandığım yerdə, torpaq sübh çağının açıq bənövşəyi, boz rənglərinə boyanmışdı. Mən kənd yolu ilə gedib irəlidə torpaqdan azacıq açıq boz rəngli bir çadır gördüm. Çadırın yanındakı köhnə paslı dəmirdən olan qaz sobasında yanan odunların narıncı alovu ətrafa yayılırdı. Yerə yaxın quraşdırılmış bacadan boz tüstü qırıq-qırıq şəkildə çıxırdı, onun ərtafa yayılıb yoxa çıxması xeyli çəkirdi. 
Ardı →

“Servantes” oteli başqalarının bəyənməyəcəyi yarıqaranlığı, sakitliyi, boşluğu ilə xoşuna gəlmişdi. Təsadüfi yol yoldaşı gəmidə ona bu oteli təriflədi və dedi ki, o, şəhərin mərkəzində yerləşir. Və budur, artıq Montovideoda, Petrone özünə düz ikinci mərtəbənin holluna çıxan vannalı otaq götürdü. 

Elə açarlar asılmış taxta lövhəyə baxarkən o başa düşdü ki, otel demək olar ki, boşdur. Qonaqlar onu cibinə qoymasın deyə hər bir açara böyük mis nömrə bərkidilmişdi. Lift hollda, jurnal köşkünün və telefon siyahısının yanında, onun qapısından bir neçə addımlıqda dayanırdı. İsti, az qala qaynar su gəlirdi və bu, az da olsa, boğanaqlığı və yarızülməti adama unutdururdu. Hərdən göyərçinin gəzişdiyi kiçik pəncərə qonşuluqdakı kinoteatrın damına açılırdı. Hamam otağında hava nisbətən təmiz, pəncərə daha böyük idi, lakin orada da baxışlar divara dirənirdi, otağın damı üzərindəki kiçicik göy parçası isə gərəksiz görünürdü. Mebel xoşuna gəldi – çoxlu yeşiklər, siyirmələr və xüsusən nadir olan çoxsaylı asılqan. 
Mehmanxana müdiri — hündür, arıq, keçəl – qızıl sağanaqlı eynək taxırdı və bütün uruqvaylılar kimi, bərkdən və cingiltili səslə danışırdı. O dedi ki, ikinci mərtəbədə çox sakitlikdir, yalnız bir, qonşu nömrə tutulub və otağın sakini olan qadın işdən gec qayıdır. Ertəsi gün Petrone həmin qadınla liftdə üz-üzə gəldi; o, qadını iri sikkə kimi əlində tutduğu nömrə açarından tanıdı. Portye hər ikisindən açarı alıb taxta lövhədən asdı, qadınla isə məktublar barədə danışdı. Petrone görə bildi ki, o, hələ cavandır, bütün yerli qadınlar kimi, çirkin və pis geyimdədir. 

O, təxmini hesabladı ki, mozaika təchizatçıları ilə müqavilə bağlanılması təxminən bir həftə çəkəcək. 
Ardı →

Sovet filmlərində çoxlu səs-küyün olduğuna fikir vermişdim. Radio bağırır, nəqliyyat danqıldıyır, uşaqlar ağlaşır, itlər hürür, sərçələr də cikkildəyirlər. Qəhrəmanların danışıqları yaxşı eşidilmir. Səs-küyə olan çox qəribə meyil var. 

Buna oxşar bir hissi mən Braytonun restoranlarında da hiss etmişəm. Səs-küy harada lap çoxdur, camaat da orada toplaşır. Bəlkə, səs-küydə heç kim olmaq daha asandır? 

Hessenin Dostoyevski haqqında mülahizələri. 
Hesse hesab edir ki, bütün qaranlıq, şüursuz, qeyri-aydın və xaotik – Asiyadır. Əksinə, şüur, mədəniyyət, məsuliyyət, icazə olunanla qadağa arasındakı aydın sərhədlərə malik – Avropadır. Qısası, şüursuz – Asiyadır, yəni Şər. Bütünlüklə şüurlu olan – Avropadır, yəni Xeyir. 
Hesse keçən əsrin sadəlövh adamı idi. Onun heç ağlına da gəlmirdi ki, Şər tamamilə şüurlu ola bilər. Hətta prinsipial da ola bilər. 

Bütün ədəbiyyat üç sferadan ibarətdir:
1. Müəllifin ifadə etmək istədiyi.
2. Müəllifin ifadə etməyi bacardığı.
3. Müəllifin özü də bilmədən ifadə etdiyi. 
Üçüncü sfera ən maraqlısıdır. Məsələn, Henri Millerin yaradıcılığında ən cəlbedici – dramatikləşdirilmiş, əzab çəkmiş optimizmdir. 

Hekayəçi səs və eşitmə səviyyəsində fəaliyyət göstərir. Nasir – ürək, ağıl və qəlb səviyyəsində. Yazıçı – kosmik səviyyədə. 
Hekayəçi insanların necə yaşadığını deyir. Nasir – insanların necə yaşamalı oduğunu. Yazıçı – insanların nədən ötrü yaşadığını. 
Ardı →

Misirdə üç növ ot çox məşhurdur. Alfa adlanan bir otdan vaxtilə kəndir toxuyardılar, sonra həmin kəndirdən fironun yay qayıqlarını düzəldərkən istifadə edirdilər, qayıqların ayrı-ayrı hissələri mismarlarla deyil, məhz bu cür kəndirlərlə birləşdirilirdi. İkinci otu buxar tənbəki çubuğu olan nargiləyə doldurulardı. Üçüncü ot haqqında isə qədim əfsanədən danışılır. Məhz elə o da bizim yeni hekayəmizin predmeti olacaq. 

Atası Aşağı Volqaboyu yerləşən Qızıl Ordadan Qahirəyə gətirilmiş Əl Nasir Məhəmmədin vaxtında bir misirli xəlifə vardı. Həmin xəlifə həm öz sarayında, həm də bütün şəhərdə moloheya otundan hazırlanan ədviyyatdan istifadəni qadağan etmişdi. Rəvayətə görə bu xəlifənin gözəllər gözəli bir arvadı vardı və xəlifə onu çox sevirdi. Bir dəfə hərbi səfərdən döndükdən sonra xəlifə hiss etdi ki, arvadının sevgisi əvvəlki tək deyil. O, öz münəccimini yanına çağırdı və ondan məsləhət istədi. 
Ardı →

Namiq müəllim hərdən qadın nəvazişinin həsrətini çəkirdi. Bir az da çılpaq desəm, könlü qadın istəyirdi. Deyirdi ki, gərək kişinin bədəninin bütün üzvləri eyni vaxtda qocalsın. Əgər özünü kişi kimi fəal hiss edirsənsə, qoca görkəmin istəyini dilə gətirməyə mane olursa, bu dəhşətdir.

«Bir səhər obaşdan kişi yanında yatan qadının hənirtisinə yuxudan ayılır. Qadın yataqdan durub vanna otağına keçir. Yarıyuxulu kişi mələfənin üzərində qadının bədən izlərini görür, hətta yataqda xoş ətir də duyur. Hava soyuq olduğundan ləzzətlə yorğana bürünüb ehtirasla qadını gözləməyə başlayır. Ancaq gözlədiyi gəlib çıxmır. Axırda kişi yerindən durub qadının dalınca gedir. Vanna otağında onu tapmır. İşığı sönmüş mətbəxdə də heç kəs yoxdur. Bəlkə qadın çölə çıxıb? Kişi əlini qapının dəstəyinə atanda yuxudan tam ayılır. Qapı içəridən bağlıdır. Axı, içəridə başqa kim ola bilərdi?! O ki, tək yaşayırdı.»

Bu əhvalatdakı Namiq müəllimdir. Qadınsız yaşayan kişinin belə illüziyaları olmalı idi.
Namiq müəllim yaşından artıq qocalsa da… Başımda onunla bağlı əhvalatlar sıraya düzülüb…

1980-ci ildə yazıçının «Gecələr uzanaydı» adlı fantastik hekayələr kitabı çıxandan iki-üç həftə sonra bir tələbə qız oxuduğu kitabın təsirilə onun iş yerinə zəng vurub müəlliflə görüşmək istədiyini bildirir. Onlar yazıçının iş yerinin qarşısına görüş təyin edirlər. Görüş yerində o, üzünü görmədiyi qızı uzaqdan tanıyır, çünki oxucunun əlində öz kitabını görübmüş. Müəllif qıza yaxınlaşıb salam verir. Qız ona yad adam kimi baxır.

Ardı →

Akutaqava Rünoske (1892-1927) — 1892-ci il iyulunda Yaponiyanın paytaxtı Tokio şəhərində anadan olmuşdur. 1915-ci ildə «Rasyamon darvazası» və «Burun» hekayələri işıq üzü görüb. 1920-1923-cü illərdə «Magiya möcüzələri», «Bisey necə inanırdı», «Bir qisasın tarixçəsi», «Susanoo-no-mikoto, „Susanoo-no-mikoto ahıl çağlarında“, „Tanrı Aqni“, „Qəribə hekayət“, „Xanım Rokunomiya“, 1924-1927-ci illərdə „Sanemonun cinayəti“, „Məktub parçası“, „Momotaro“, „At ayaqları“, „Ölümdən sonra“, „Karmen“, „Suadamları ölkəsində“, „Tanekonun kədəri“, „Yuxu“ və s. novellalar yazıb. Yazıçının 1927-ci ildə yazdığı „İlğım“ və „Dişli çarxlar“ hekayələrində və „Səfehin həyatı“ povestində özünə qəsd etmək meylləri aydın duyulur. Bu əsərlər müəllifin o vaxtkı psixi vəziyyətini hər şeydən yaxşı əks etdirir.
A.Rünoske 1927-ci il iyul ayının 24-də yüksək dozada yuxu dərmanı içərək özünə qəsd edib. 1935-ci ildə ədəbiyyat sahəsində Akutaqava Rünoske mükafatı yaradılmışdır.
Ən məşhur hekayələri: «Rasyomon darvazası» (1915), «Burun» (1916), «Cəhənnəm əzabları» (1918) və «Sıx meşədə» (1922).
1950-ci ildə Rünoskenin «Rasyomon darvazası» (1915) və «Sıx meşədə» (1922) hekayələri əsassında Akira Kurosavanın «Rasyomon» filmi ekrana çıxmışdır. 
Ardı →

“Neftçilər” metrosunun çıxışında — işdən evə getdiyim yolun üstündəki avtobus dayanacağında həmişə beş-altı fahişə durur. Daha doğrusu, dayanacaqda yox, körpünün altında. Körpünün altı elə dayanacağa bitişikdir. Metrodan çıxıb dayanacağa gedənlər mütləq müştəri gözləyən bu qadınların yanından keçməlidir. Artıq istifadə müddəti çoxdan bitdiyi açıq-aşkar hiss olunan bu “qədim peşə” sahiblərinin azı 35 yaşı olar. Aralarında daha yaşlıları da var.
Hər gün cavan oğlanların, orta yaşlı kişilərin, lap elə ağsaqqal “dayday”ların onlarla söhbətə girişməsini seyr edə-edə marşrut gözləyirik. Kişilərin arasında fahişələrə həm “ciddi”, həm də qeyri-ciddi niyyətlə yaxınlaşan var. Yəni ki, ciddi-ciddi qiymət danışıb saunaya, ya da harasa başqa yerə gedirlər. Ancaq cibində pulu olmayanlar elə-belə, sadəcə məzələnirlər.
O gün də beləydi. Yaxınlığımda durmuş iki qızın söhbətindən məlum oldu ki, fahişələrlə söhbətə girişən oğlanlardan biri bunların tanışıdır.
Ardı →

Zamanın ən önəmli cəhəti odur ki, o, tamamilə nisbidir. Ümumi düşüncəyə görə, xatirələrə dalmaq ən çox suda boğulan adama xasdır. Yaxud bir nəfər əlcəklərini çıxara-çıxara bir qadınla olan münasibətlərini bir anın içində xatırlaya bilir. 
Trisdeylin öz subay ev-eşiyində masanın yanında dayanaraq etdiyi də məhz elə bu idi. Masanın üstündə qırmızı saxsı dibçəkdə qeyri-adi görünüşlü yaşıl bitki vardı. Həmin bitki kaktusun növlərindən biriydi, onun uzun, buynuzcuqlu yarpaqlarını lap azacıq meh də əsdirirdi, həmin yarpaqlar sanki insana əl uzadır, özlərinə tərəf səsləyirdilər. 

Trisdeylin dostu – gəlinin qardaşı bir az aralıda dayanıb tək içdiyi üçün deyinirdi. İkisi də frakda idilər. Sinələrindəki ulduzabənzər rozetkalar otağın qaranlığında parlayırdılar. 
Əlcəklərinin düymələrini aça-aça Trisdeylin ağlından son bir neçə saatın xəfif xatirəsi keçməyə başladı. Ona elə gəldi ki, kilsədə verilən messa zamanı hər tərəfi bəzəyən çiçəklərin ətri burnundan, minlərlə gözəl səslərin incə uğultusu, geyimlərin xışıltısı, ən çox da sözləri sanki bir-birinə calayan keşişin uzun-uzadı nitqi qulaqlarından hələ də çəkilməyib. 
Ardı →

Ksera Proskurnayanın rus mətbuatında geniş rezonans doğuran bu yazısı sizlər üçün də maraqlı olacaq. 
Dünya ədəbiyyatına “Usta və Marqarita” kimi möhtəşəm bir əsər bəxş etmiş Mixail Bulqakovun görünməyən tərəflərindən danışılır. O, kim idi? Yazıçı, həkim, cadugər, peyğəmbər, yoxsa… narkoman? Bu yazını oxuyun və Bulqakovun kim olduğunu özünüz müəyyənləşdirin. 
Mixail Bulqakov Stalinə ünvanladığı məktubda belə yazırdı:“Mən ilahi qüvvəyə inanan yazıçıyam. Dünyanın insanlar tərəfindən deyil, görünməz qüvvələr tərəfindən idarə olunduğuna əminəm. Yəqin ki, mənimlə razılaşarsınız ki, dünya yalnız insanın ümidinə qalsaydı, bizə qədər gəlib sağ çıxmaz, lap çoxdan məhv edilmiş olardı. ”
İ. Stalin bu cümlələrin altından qırmızı qələmlə xətt çəkərək dərkənarda yazır:“Keşiş ruhunu abırlı yazıçı geyimi altında gizlədən yoldaş M. Bulqakovla dərindən və ciddi şəkildə maraqlanmalı.”
Bu dərkənardan sonra Bulqakovun sağ qalma şansı sıfıra bərabər idi. Görəsən bolşeviklərin qırğınlarından onu saxlayan elə inandığı ilahi qüvvəydimi?
Söhbətə başlamazdan əvvəl onu deməliyəm ki, doğrudan –doğruya bu yazıçının əsərlərində baş açılmaz sehrlə örtülüb və əlbəttə ki, sonadək gilzi qalası sirlər, tapmacavari məqamlar yetərincədir.
Bu sirli-sehrli olaylar onun şəxsi həyatında da vaxt-bivaxt özünü büruzə verirdi. Onu əhatə edən insanların isə bu olayları qorxu ilə izləməkdən başqa əllərindən bir iş gəlmirdi. Onları qınamaq da düz deyil. Axı bu izaholunmaz təzahürləri nəyə əsaslanaraq hara yoza bilərdilər ki?!
Ardı →