Manna dövləti
Manna dövləti e.ə. IX əsrdə Urmiya gölü ətrafında meydana gəlmişdir. Mannanın adı ilk dəfə e.ə. 843-cü ildə Assuriya hökmdarı III Salmanasarın kitabəsində çəkilir. Mannanın ən qüdrətli hökmdarı Iranzu olmuşdur. Iranzu:
E. ə. 715-ci ildə II Sarqon tərəfindən qiyamçı Dayaukku və I Rusa məğlub edildi. Bu qələbədən istifadə edən Manna Urartu tərəfindən işğal edilmiş torpaqlarını geri qaytardı. II Sarqon e. ə. 714-cü ildə Manna, Midiya və başqa ərazilərə yürüşə çıxdı. Yürüşün əsas məqsədləri:
Dövlət idarəçiliyi-Manna dövlətini qeyri-məhdud hakimiyyətə malik olan hökmdar idarə edirdi. Manna mərkəzləşmiş quldar dövlət idi və ölkənin vilayətləri canişinlər tərəfindən idarə olunurdu. Mannada dövlətin idarə olunmasında “ağsaqqallar şurası” da mühüm yer tuturdu. Lakin “ağsaqqallar şurası” hökmdardan asılı idi.
Manna mədəniyyətinə aiddir:
- Mərkəzləşmə siyasəti aparırdı;
- Urartunun işğal etdiyi Manna torpaqlarını geri qaytardı;
- Manna vilayətlərini mərkəzi hakimiyyətə tabe etdi;
- Ölkədə canişinlik sistemi yaratdı;
- Assuriya ilə müttəfiqlik əlaqələri qurdu;
- Şuandahul və Durdukka şəhərlərinin əhalisinin üsyanını Assuriyanın köməyi ilə yatırdı (e.ə. 719-cu il);
- Mannanın şimal sərhədlərini Araz çayına qədər genişlən-dirdi;
- Mana dövlətini Urmiya gölü hövzəsində qüdrətli dövlətə çevirdi;
- İzirtu şəhəri Mannanın paytaxtına çevirdi;
E. ə. 715-ci ildə II Sarqon tərəfindən qiyamçı Dayaukku və I Rusa məğlub edildi. Bu qələbədən istifadə edən Manna Urartu tərəfindən işğal edilmiş torpaqlarını geri qaytardı. II Sarqon e. ə. 714-cü ildə Manna, Midiya və başqa ərazilərə yürüşə çıxdı. Yürüşün əsas məqsədləri:
- Mannanı tamamilə Urartu təcavüzündən xilas etmək;
- Mannada Assuriyanın mövqeyini gücləndirmək;
- Mannadan Assuriya xəzinəsinə göndərilən xəracın vaxtlı — vaxtında gəlməsini təmin etmək.
Dövlət idarəçiliyi-Manna dövlətini qeyri-məhdud hakimiyyətə malik olan hökmdar idarə edirdi. Manna mərkəzləşmiş quldar dövlət idi və ölkənin vilayətləri canişinlər tərəfindən idarə olunurdu. Mannada dövlətin idarə olunmasında “ağsaqqallar şurası” da mühüm yer tuturdu. Lakin “ağsaqqallar şurası” hökmdardan asılı idi.
Manna mədəniyyətinə aiddir:
- Həsənlidə tapılmış “qızıl cam” (camın üzərində günəş, ay və külək-yağış allahları təsvir edilmişdi);
- Ziviyədə tapılan və üzərində heroqlif yazılar olan gümüş sini;
- Qrifonlar (qrifon-şir bədənli, qartal qanadlı şir və ya qartal başlı əfsanəvi heyvan);
- Sfinks (sfinks — şir bədənli, insan başlı əfsanəvi varlıq);
- Heroqlif yazılardan istifadə;
- Ritonlar (gümüş qədəh);
- Yazılı abidə (II Sarqonun şərəfinə qoyulmuş).
1 şərh