Kvant fizikası (Latınca: Quantum Physics) – kəşf edilənə qədər qəbul edilən ənənəvi Nyuton fizikasının təməli işığın zərrəcik yığını olduğuna söykənirdi. XIX əsr fizikaçılarından Ceyms Klerk Maksvell isə işığın dalğa davranışı göstərdiyini irəli sürdü. Kvant nəzəriyyəsi fizikanın bu ən böyük mübahisəsini uzlaşdırdı.

1905-ci ildə Albert Eynşteyn işığın kvantalara, yəni enerji porsiyalarına sahib olduğu iddiasını ortaya atdı. Bu enerji porsiyalarına foton adı verilirdi. Zərrəcik olaraq adlandırılsalar da fotonlar 1860-cı illərdə Ceyms Maksvellin iddia etdiyi kimi dalğa hərəkətinə bərabər şəkildə müşahidə edilə bilirdi. Bu səbəbdən işıq, dalğa və zərrəcik arasında keçid kimi idi. Ancaq bu vəziyyət, Nyuton fizikası baxımından olduqca böyük ziddiyyət kəsb edirdi.
Davamı →

İlk əvvəl «zaman nədir?» sualı ilə başlayaq. Klassik Fizika dili ilə cavab çox sadədir. Zaman Hadisələrin növbələşmə ardıcıllığıdır. Yəni deyəndə ki, mənim 19 yaşım var, doğulan andan etibarən indiki anınıza qədər keçən hadisələrin toplusunu demiş olursunuz. Günəş çıxır, batır və gün anlayışı ortaya çıxır. Saata görə indiki anımızın zamanını təyin edirik. Ancaq bunlar makrodünyada baş verən proseslərdir. İndi daha da dərinə enərək, mikrodünyada-subatomic səviyyədə bu işlər necə baş verir, ona nəzər salaq.

Bilirik ki, Albert Eynşteyn Nisbilik Nəzəriyyəsini elm dünyasına isbat etdikdən sonra, 3 ölçülü kainat modelinə 4-cü bir ölçü -zaman ölçüsünü gətirdi və artıq koordinat müstəvisində x,y,z və birdə t oxu təsvir olundu. Bildiyimiz kimi makrodünyada zaman irəliyə axır. Bu zaman məhfumu çox ciddi analizlərin başlangıcı olmuşdur. Belə ki, zaman hərəkətlə bağlıdır. Hərəkət varsa zamandan söhbət gedə bilər. Durğun və bütün sistemlərdən kənar cisim üçün zamandan söhbət gedə bilməz. Bir yerdəyişmə, ya da zamanı nəyəsə görə ölçə biləcəyimiz bir sistem olmalıdır. (Günəş, saat və s.).
Davamı →

Bu dəfəki, yazıda hər hansısa Kvant Fizikasına aid olan sahədən, kvant texnologiyasından, zərrəciklərdən, tənliklərdən deyil, təmamilə başqa mövzu olan Kvant Fizikasını necə öyrənməli mövzusuna toxunacam.

Kvant fizikası dedikdə, hamıda bir təşviş, qorxu, bir çoxlarında isə həyəcan yaranır. Bu təbii haldır. Çünki kvant fizikası ortaya çıxdığı andan bu ana qədər öz mükəmməliyini qoruyub saxlamışd və daha da təkmilləşərək bütün testlərdən uğurla çıxmışdır. Ancaq insanlarda qorxu oyandıran tərəfi isə, qarışıq və çətin görsənən riyazi düsturlardır. İnsanlar bu tənlikləri görəndə istər-istəməz təşvişə düşərək kvant fizikasından soyuyurlar. Ancaq məsələyə heç də elə yanaşmaq lazım deyil. Kvant fizikası əsrlər boyu inkişaf edərək, həm fəlsəfədə öz yerini tutub, həm də psixologiyada. Kvant düşüncə texnikası, Kvant fəlsəfəsi də kvant fizikası qədər özünü doğrultmuşdur.

İndi isə gələk Kvant Fizikasını öyrənməyin yollarına. İlk əvvəl seçmək lazımdır kvant fizikasının hansı tərəfini öyrənəcəksən. Konkret kvant mexanikası, riyazi formullarla sırf kvant fizikasının özünü, yoxsa sadəcə nəzəriyyələri və onun fəlsəfəsinimi?!
Davamı →

Əgər elmin, “Biz Nəyik?”,”Haraya gedirik?”, “Kainatın Mənası nədir?” kimi suallara cavab verməsini gözləyirsinizsə, məncə asan şəkildə suallara cavab yerinə, daha sirli cavablara yönələ bilərsiz. Mümkün olduqca daha çox şeyi tapmaq üçün araşdırmaq lazımdır.

İnsanlar mənə “Fizikanın ən son, dəqiq qanunlarını tapmağa mı çalışırsınız?” deyə suallar ünvanlayırlar. Xeyr, sadəcə mən dünya haqqında daha çox şeyi anlamağa çalışıram və sonda hə rşeyi açıqlaya bilən tək bir qanuna əlimiz çatsa, onu kəşf etmək çox gözəl olar. Əgər milyonlarca qatı olan soğan kimi bir şey çıxarsa və bununla məşğul olmaqdan yorulsaq və sıxılsaqda, əlimizdə olan budur. Amma hansı şəkildə olursa olsun, təbiət orada və olduğu şəkliylə ortaya çıxacaqdır.
Davamı →

Bir çoxumuz maddənin üç halının olduğunu bilirik. Buna ən yaxşı nümunə  sudur. Su normal halda maye, donanda buz, yəni bərk, isinəndə də buxar, yəni qaz halına keçir. Bir maddənin molekul quruluşunu itirmədən qazandığı dəyişiklik maddənin üç fərqli halıdır. Ancaq bu xüsusiyyət hər maddəyə xas deyil. Məsələn, barıtı qızdırsaq, o, qaz halına çevrilməz. Barıt partlayar və tamamilə başqa molekul olar. Şüşə isə soyudulsa, bərk maddə xüsusiyyəti qazanmaz, yalnız sərtləşər.

Şüşəni bərk zənn etməyimizin səbəbi isə olduqca sərt olmasıdır. Qədim dövrlərdən qalmış şüşə stəkan və vazaların alt hissələrində qalın şüşə layın meydana gəlməsinin səbəbi şüşənin gözlə görünməyən miqdarda daima aşağıya doğru axmasıdır.

Ardı →

Bütün kainat və bədənimiz çox böyük sürətlə hərəkət edən molekullardan meydana gəlib. Boşluqda hərəkət edən molekulların sürəti saniyədə 1000 metri keçir. Bu, tapançadan atılan güllənin sürətinə bərabərdir. Hal-hazırda oturduğunuz otaqdakı molekulların sürəti isə saniyədə 500 metrdir. Bu halda üzümüzə, gözlərimizə, bir sözlə bütün bədənimizə böyük sürətlə fasiləsiz olaraq dəyən daimi molekul bombardmanı ilə qarşı-qarşıyayıq. Normal şərtlərdə bu bombardman bizə  ağrı verməlidir. Çünki aparılan hesablamalar göstərir ki, molekulların, məsələn, yalnız gözümüzə dəyməsi ilə 1 kq-lıq kütlənin ağırlığına ekvivalent qüvvə yaratdığını göstərir. Buna baxmayaraq biz heç bir şey hiss etmədən gündəlik həyatımıza davam edirik. Hətta ətrafımızdakı molekulların bu sürətli hərəkətindən xəbərimiz belə yoxdur. Çünki Allah bizi bu şərtlərə uyğun mükəmməl xüsusiyyətlərlə yaratmışdır.

 Molekulların bədənimizə çarpdığını niyə hiss etmirik?

Bunun cavabı bədənimizin yaradılış möcüzəsində gizlənib. Çünki beynimizə ağrı siqnallarını göndərən sinirlərimiz atmosfer təzyiqinin bədənimizdə meydana gətirdiyi dəyişikliyi, başqa sözlə, molekulların bədənimizə çarpması ilə yaranan təzyiqi siqnala çevirmirlər. Sinir hüceyrələri yalnız kəskin təzyiq dəyişikliyində beyinə siqnal göndərirlər.

Ardı →

Fosfor nə üçün həyati əhəmiyyətə malik elementdir?

Fosfor bədəndə harada və necə tədarük edilir?

Fosfor çatışmazlığına qarşı hansı tədbirlər görülür?                        

XX-XXI əsrlərdə neft həm böyük enerji mənbəyi idi, həm də sənaye üçün lazımlı çoxlu sayda məmulatın xammalını təşkil edirdi. Odur ki, bu dəyərli maddənin əldə edilməsi üçün müxtəlif sistemlər icad edildi. Yüzlərlə elm adamı və mühəndis neftin harada ola biləcəyinə və olduğu yerdən necə çıxarılacağına dair fəaliyyətlər həyata keçirdilər. Nəzəri məlumatlar praktikada tətbiq olundu. Bu yolla neft texniki alətlər köməyi ilə yerin altından çıxarıldı. Neftin emalı üçün müxtəlif zavodlar tikildi. Daşınması üçün xüsusi tankerlər və neft kəmərləri çəkildi. Bunlar dəyərli təbii sərvətdən faydalanmaq üçün lazım olan işlər idi.

Neftin cəmiyyətin həyatındakı roluna bənzər çox dəyərli xammal hüceyrələrimizin içində yerləşir. Bu xammal fosfordur. Hüceyrədə fosforun olması, xaric edilməsi, hüceyrəyə daşınması, emalı və tədarükü üçün heyranedici sistemlər yaradılıb. Bu sistemlərdən hər biri canlıların həyatı üçün vacibdir. Bu sistemlərdən biri olmazsa, canlılar ölər.

Ardı →

1.Diffuziya-bir maddə molekullarının digər maddə molekulları arasına nüfuzetmə hadisəsidir.

2.Broun hərəkəti-mayelərdə (və ya qazlarda) asılı halda olan kiçik yad hissəciklərin nizamsız hərəkətidir.

3.Nyutonun I qanunu-Cismə başqa cisimlər təsir etmirsə və ya ona edilən təsirlər bir0birini tarazlaşdırırsa, o sükunət və ya düzxətli bərabərsürətli hərəkət halını saxlayır.

4.Nyutonun II qanunu-Cismin hərəkət təcili ona təsir edən qüvvə ilə düz, cismin kütləsi ilə tərs mütənasibdir.

5.Nyutonun III qanunu-İxtiyari iki cismin qarşılıqlı təsir qüvvələri qiymətcə bərabər, istiqamətcə əksdir.

6.Huk qanunu-Elastik deformasiyalarda yaranan elastiklik qüvvəsi cismin uzanması ilə düz mütənasibdir.

7.Paskal qanunu-Qapalə qabdakı maye və qazlar xaricdən göstərilən təzyiqi dəyişmədən bütün istiqamətlərə bərabər ötürür.

8.Arximed qanunu-Arximed qüvvəsi mayeyə batırılmış cismin sıxışdırdığı mayenin çəkisinə bərabərdir.

9.Bernulli qanunu-Boruda axan qazın (və ya mayenin) təzyiqi onun axın sürəyi kiçik olan kəsiklərdə böyük, axın sürəti böyük olan kəsiklərdə isə kiçik olur.

10.Ümumdünya qravitasiya (cazibə) qanunu-İstənilən iki maddi nöqtə bir-birini kütlələri hasili ilə düz, aralarındakı məsafənin kvadratı ilə tərs mütənasib olan qüvvə ilə cəzb edir.

Davamı →

Klassik mexanikanın əsas qanunlarını İsaak Nyuton (1642 –  1727 ) vermişdir.
Hər hansı bir cisim, ona başqa cisim təsir edənə qədər öz sükunət və ya düzxətli bərabərsürətli hərəkət halını saxlayır.
Cisimlərin bu xassəsinə onların ətaləti deyilir.  Müxtəlif cisimlərin ətaləti də müxtəlif olur. Cisim ətalətini xarakterizə edən fiziki kəmiyyət onun kütləsidir. Ona görə də “kütlə ətalər ölçüsüdür” deyirlər. Kütlə anlayışı ən mürəkkəb, ən mühüm anlayışlardan biridir. Nyutona görə kütlə — materiyanın sıxlığı və həcmini birlikdə ifadə edən ölçüsüdür.
1-ci qanundakı “və ya” sözünün mənası vardır. Bu sözlə düzxətli hərəkətlə sükunət arasıdakı fərqin olmadığı göstərilmişdir. Cisimlərin ətaləti ilə onların kütlələri arasındakı ətaləti belə bir sadə təcrübə ilə nümayiş etdirmək olar.
Ardı →

C.Maksvelin elektromaqnit nəzəriyyəsi (19-cu əsrin 60-cı illərində irəli sürülmüşdür) elektrik və maqnit hadisələrinin əsas qanunlarının ümumiləşdirilməsi kimi zamanında mövcud olmuş eksperimentlərin nəticələrini izah etməklə yanaşı, yeni hadisələri də öncədən xəbər vermişdir. (Məsələn, elektromaqnit dalğalarının məkanda sonlu sürətlə yayılan, dəyişkən elektromaqnit sahəsinin varlığını öncədən söyləmişdir. Sonradan sübut olundu ki, vakumda sərbəst elektromaqnit sahəsinin yayılma sürəti işıq sürətinə bərabərdir).
İşığın elektromaqnit nəzəriyyəsinə görə işıq elektromaqnit dalğalarından ibarətdir. Elektromaqnit dalğalarını ilk dəfə alman fiziki Hers (1857-1891) aşkar etdi. O elektromaqnit dalğalarının Maksvel nəzəriyyəsi ilə tam izah olunduğunu təcrübi olaraq sübut etdi, əsaslandırdı, 1895-ci ildə rus fiziki və elektrotexniki A.S.Papov elektromaqnit dalğalarının praktikada tətbiqinə nail olaraq dünyada ilk dəfə hers vibratorundan dalğa qaynağı kimi istifadə edərək, radioqəbuledici cihaz hazırladı.

Ardı →