Çaldıran döyüşü haqqında 11 mif
1-ci mif. Çaldıran döyüşü son dərəcə əhəmiyyətli döyüş olub.
Çaldıran döyüşünün tarixi əhəmiyyətinin şişirdilməsinin müxtəlif səbəbləri var. Orta əsrlərə dair mənbələrdə isə bunun tamamilə əksini görürük. O mənbələrdə Çaldıran döyüşünə dair məlumatlarda bu döyüşün elə bil əhəmiyyəti olduğu nəzərə çarpmır. Məsələn, İsgəndər bəy Münşi ət Türkmaninin «Tarixe-aləmarayi Abbasi» əsərində bu döyüş barədə cəmi bir epizod keçir. Orada qeyd olunur ki, Çaldıran döyüşündə qızılbaşlar müvəqqəti məğlubiyyətə uğrayaraq geriyə çəkildilər. Təhmasib Şah isə öz “Təzkirə”sində yazır ki, “Sultan Süleyman məni döyüşə təhrik edərkən mən həmişə o vaxt atamın yanında olan Durmuş xana lənət oxuyurdum. Çünki Durmuş xan atamı azsaylı ordu ilə döyüşə girməyə təhrik etmişdi”.
Hətta Şah İsmayıl özünün də Sultan Səlimə məktubunda deyir ki, “qoşunum az olduğundan mən müvəqqəti geri çəkildim”. Heç məğlub oldum da demir, deyir ki, geri çəkildim. Çaldıran döyüşünün bu qədər şişirdilməsinə, tarixşünaslıqda bu döyüşə əhəmiyyət verilməsinə daha çox ötən sərin 20-30-cu illərdən başlanılıb. O vaxt artıq Azərbaycan tarixşünaslığında Sovet-Rusiya metodologiyası oturmağa başlamışdı. Sual olunur: “Döyüşün nə vaxt əhəmiyyəti olur?” Döyüşün o vaxt əhəmiyyəti olur ki, həmin döyüşdən sonra ya həmin dövlət süqut edir, ya ərazi baxımından böyük bir ərazi itirir, və yaxud sülalə dəyişir. Biz Çaldıran döyüşündə bunun heç birini görmürük. Döyüşdən sonra Səfəvi hökmdarı yenə Şah İsmayıl idi, Azərbaycan torpaqlarının bütövlüyü qorunub saxlanmışdı. Osmanlı 1555-ci ilə kimi Səfəvilərdən ərazi ala bilməyib. Çaldıran döyüşü ilə Osmanlının Misir Məmlük sultanlığının apardığı döyüşləri müqayisə də etmək olmaz. Mifləri dağıdacaq başqa bir fakt. Çaldıran döyüşündən sonra Səfəvi ordusu bir neçə dəfə Osmanlı üzərində qələbə qazanıb.
Davamı →
Çaldıran döyüşünün tarixi əhəmiyyətinin şişirdilməsinin müxtəlif səbəbləri var. Orta əsrlərə dair mənbələrdə isə bunun tamamilə əksini görürük. O mənbələrdə Çaldıran döyüşünə dair məlumatlarda bu döyüşün elə bil əhəmiyyəti olduğu nəzərə çarpmır. Məsələn, İsgəndər bəy Münşi ət Türkmaninin «Tarixe-aləmarayi Abbasi» əsərində bu döyüş barədə cəmi bir epizod keçir. Orada qeyd olunur ki, Çaldıran döyüşündə qızılbaşlar müvəqqəti məğlubiyyətə uğrayaraq geriyə çəkildilər. Təhmasib Şah isə öz “Təzkirə”sində yazır ki, “Sultan Süleyman məni döyüşə təhrik edərkən mən həmişə o vaxt atamın yanında olan Durmuş xana lənət oxuyurdum. Çünki Durmuş xan atamı azsaylı ordu ilə döyüşə girməyə təhrik etmişdi”.
Hətta Şah İsmayıl özünün də Sultan Səlimə məktubunda deyir ki, “qoşunum az olduğundan mən müvəqqəti geri çəkildim”. Heç məğlub oldum da demir, deyir ki, geri çəkildim. Çaldıran döyüşünün bu qədər şişirdilməsinə, tarixşünaslıqda bu döyüşə əhəmiyyət verilməsinə daha çox ötən sərin 20-30-cu illərdən başlanılıb. O vaxt artıq Azərbaycan tarixşünaslığında Sovet-Rusiya metodologiyası oturmağa başlamışdı. Sual olunur: “Döyüşün nə vaxt əhəmiyyəti olur?” Döyüşün o vaxt əhəmiyyəti olur ki, həmin döyüşdən sonra ya həmin dövlət süqut edir, ya ərazi baxımından böyük bir ərazi itirir, və yaxud sülalə dəyişir. Biz Çaldıran döyüşündə bunun heç birini görmürük. Döyüşdən sonra Səfəvi hökmdarı yenə Şah İsmayıl idi, Azərbaycan torpaqlarının bütövlüyü qorunub saxlanmışdı. Osmanlı 1555-ci ilə kimi Səfəvilərdən ərazi ala bilməyib. Çaldıran döyüşü ilə Osmanlının Misir Məmlük sultanlığının apardığı döyüşləri müqayisə də etmək olmaz. Mifləri dağıdacaq başqa bir fakt. Çaldıran döyüşündən sonra Səfəvi ordusu bir neçə dəfə Osmanlı üzərində qələbə qazanıb.
Davamı →
Əziz Vətəndaşlarım!
1990-cı il yanvar ayının 20-də mənfur düşmənlərimizin ərazi bütövlüyümüzü pozmaq cəhdlərinə, keçmiş SSRİ rəhbərliyinin Azərbaycanla bağlı apardığı qərəzli siyasətə, yerli rəhbərliyin xalqımızın mənafeyinə zidd mövqedə durmasına qarşı etiraz əlaməti olaraq küçələrə çıxmış dinc əhaliyə divan tutmaq məqsədilə Bakıya və respublikanın digər rayonlarına sovet hərbi hissələri yeridildi. Dinc əhalinin kütləvi etiraz aksiyalarının ağır hərbi texnikanın köməyi ilə vəhşicəsinə dağıdılması təkcə süquta uğramaqda olan sovet siyasi sisteminin qorunması cəhdi kimi deyil, həm də azərbaycanlıların tarixi torpaqlarından sıxışdırılıb çıxarılması ilə bağlı Çar Rusiyasının əsrlərlə apardığı mənfur siyasətin yeni şəraitdə davamı idi.
İrəvanın Qala ilə Təpəbaşı massivləri arasında yerləşən Köhnə şəhər adlanan hissəsindəki məscidlərdən biri Şəhər və yaxud Zal xan məscidi adlanırdı. Şəhər məscidi həcmcə Göy məsciddən nisbətən kiçik olsa da, çox gözəl olmuşdur. H.Linçin verdiyi məlumata görə, Şəhər camisinin üzərində ərəb əlifbası ilə türk dilində məscidin hicri tarixi ilə 1098-ci ildə tikildiyi – yəni miladi təqvimi ilə 1687-ci ildə inşa edildiyi yazılmışdır. Belə anlaşılır ki, Şəhər məscidi 1679-cu il zəlzələsindən sonra inşa edilmişdir. Həmin dövrdə İrəvan bəylərbəyliyinin hakimi olan Zal xan şəhərdəki tikililərin bərpası üçün xeyli əmək sərf etmişdi. Onun dövründə inşa edilən məscidlərdən birini əhali Zal xan məscidi, yaxud isə Şəhər məscidi adlandırmışdır. Xarici görünüşünə görə Göy məscidə bənzəyən Zal xan məscidinin də dincəlmək üçün həyəti, sərin bağçası olmuşdur. Tədqiqatçıların verdikləri məlumata görə, Zal xan, yaxud Şəhər məscidi İrəvan şəhərinin mərkəzindəki hazırda Respublika meydanı adlanan ərazidə olmuşdur. 1928-ci ildə Şəhər məscidinin böyük zalı sökülərək onun yerində “Yerevan” hoteli inşa edilmişdir. 1999-cu ildə rekonstruksiya edildikdən sonra həmin hotel hazırda “Golden Tulip Hotel Yerevan” adlanır. Azərbaycan Respublikası Dövlət Arxivində saxlanılan 1949-cu ilə aid bir arxiv sənədində Zal xan məscidinin sərgi zalı kimi istifadə edildiyi göstərilmişdir.