Yeni stoanın tarixi Roma imperiyası dövrü ilə bağlı olmuşdur. Bu məktəbinin ən görkəmli nümayəndələri Seneka, Epiktetus, Markus Aurelius və Sisero olmuşdurlar.
Lusius Anneus Seneka Roma stoaçılarının ən görkəmli nümayəndələrindən biri, həm də tanınmış dövlət xadimi idi. İspaniyanın Kordova şəhərində anadan olmuş, kiçik yaşlarında ailəsi ilə birlikdə Romaya köçmüşdür. Orada stoa məktəbinin filosoflarından dərs almış, Posidoniusun ardıcıllarından biri olmuşdur.
Roma imperatorları Kaliqula və Klaudiusun dönəmində Seneka bir müddət təqiblərə məruz qalmış, Korsika adasına sürgün edilmişdir. Ancaq sonra Roma imperatoru olacaq Neronun anası kiçik Aqrippinanın dəstəyini qazanaraq onun oğlunun (Neronun) müəllimi olmuşdur.
İmperator Nero hakimiyyətə gəldikdən sonra Seneka Roma imperiyasında ən yüksək dövlət vəzifələri tutmuş, dövlət siyasətinin istiqamətlərini təyin etmişdir. Miladi 59-cu ildə Nero öz anası Aqrippinaya qarşı suiqəsd hazırlayaraq onu qətlə yetirmişdir. O, bu suiqəstdə Senekanı da dolayı olaraq iştirak etməyə məcbur etmişdir. Bundan sonra onun Nero ilə münasibətləri korlanmışdır. 65-ci ildə isə Seneka Neroya qarşı baş tutmayan sui-qəsddə iştirak etməsində ittiham edilmiş və intihar edərək öz həyatına son qoymuşdur.
Seneka “Lusiliusa ünvanlanan əxlaqi məktublar”, “Helviyaya təsəlli”, “Təbiətin araşdırılması” (lat. Naturales quaestiones), “Xeyirli işlər haqqında” (lat. De beneficiis), “Qəzəb haqqında” (lat. De Ira), “Həyatın qısa olması haqqında” (lat. De Brevitate Vitae), “Mənəvi sakitlik haqqında” (lat. De tranquillitate animi), “Müdrikin dayanıqlı olması haqqında”, “Xoşbəxt həyat haqqında” (lat. De vita beata) kimi bir çox əsərlərin yazarı olmuşdur.
Senekanın dövründə bütün Roma imperiyasını və xüsusi ilə imperator sarayını istibdad, haqsızlıq və əxlaqsızlıq dalğası bürümüşdü. Bu şəraitdə fəaliyyət göstərən Seneka da tam mənada təmiz və vicdanla dolu həyat sürməmişdi. Onun fəlsəfi fikirləri ilə yaşadığı həyat arasında böyük uçurum var idi. Məsələn, yüksək əxlaqı və yoxsulluğu təbliğ edən Seneka, müxtəlif (hətta qanundan kənar) yollarla var-dövlət əldə etmişdi və həddən artıq varlanmışdı. Ancaq əsərlərində o, zənginlikdən çəkinməyi məsləhət edirdi, onun mənəviyyata xələl gətirdiyi haqqında söhbət açırdı.
“Xoşbəxt həyat haqqında” kitabının XVIII bölümündə öz həyat tərzi ilə fəlsəfəsinin ziddiyyət təşkil etməsi haqqında söhbət açan Seneka deyirdi ki, keçmişdə yaşayan filosofların (o cümlədən Platonun, Epikürün, Zenonun və başqalarının) fikirləri heç də onların həyat tərzini əks etdirmirdi. Onlar xeyirli həyatın nə olduğunu nəzəri olaraq izah edirdilər. Bu da o demək deyil idi ki, özləri buna riayət edirdilər və yazdıqları kimi yaşayırdılar. Senekanın fikrincə gerçək həyatla mənəvi yönəlmələr fərqli ola bilər.
Həmin kitabın XXIII bölümündə isə varlı təbəqədən olan Seneka filosoflara maddi zənginlikdən uzaq olmaq şərtini qoyanlara qarşı çıxış edirdi. Onun fikrincə filosof (müdrik insan) o şərtlə varlana bilər ki, onun əldə etdiyi şeylər heç kəsdən zorla alınmasın, qana bulaşmasın və ədalətsizliklə kirlənməsin .
Həyatının sonunda təqiblərə məruz qalmış Seneka “mənim üçün fəlsəfə yetər...” deyərək, imperator Neroya bütün var-dövlətinin alınması haqqında müraciət etmişdir .
Senekanın fəlsəfəsi əsasən əxlaqi xarakter daşıyırdı. Yüksək əxlaqa malik olan insan şəxsiyyəti onun düşüncələrinin mərkəzində idi. İnsanın düşüncəli olması, başqaları ilə ünsiyyət bağlaması bacarığı onu bütün təbiət üzərində yüksəltmişdir. Cəmiyyət isə təbiətin qurduğu bir qurumdur. O müxtəlif insanların toplumudur. Beləliklə, insanın vətəni bütün dünyadır.
Senekaya görə insanlar bir-birinə ziyan yetirməməlidirlər. Hər bir insan başqa insanlara qayğı göstərməli, onları öz yaxınları kimi sevməli, onlara qarşı rəhmli olmalıdır. Hətta kölələrə qarşı da rəhmli və ədalətli olmaq lazımdır.
Yenə Senekaya görə Ruh tanrının hissəciyidir. Ona görə ruh üçün bir yerin sakini olmaq yetərli olmur, ona genişlik gərəkdir. Ruhu geniş olan insan üçün bütün dünya, hətta kainat vətəndir. Həm də o bədənin qısa yaşamı ilə kifayətlənmirdi. Məqam çatdıqda ruh bədəni tərk edərək tanrılarla qovuşur. Ölümdən qorxmaq olmaz, çünki bizə ölüm kimi görsənən şey əslində başlanan əbədi həyatdır, onu tezləşdirmək lazımdır. Əslində hər bir insan ana bətnindən də çıxmaq istəmir, oradan o zorla çıxır. Ancaq o çıxış ona yeni həyat verir.

Xeyrə yönələn insan dünyanı dəyişə bilməsə də, öz ruhunu yüksəldə bilər. Bunun da sonu olaraq o taleyin bütün sınaqlarından keçərək özünü təbiət qanunlarının axarına atmaq imkanındadır (9, 270). Çevrəmizdə olanlar çox vaxt bizim hökmümüzdə olmur, biz olayların axarını dəyişə bilmirik. Ancaq biz dünyada və çevrəmizdə baş verən olaylara təsir edə bilməsək və buna gücümüz çatmasa da, özümüzün üzərində işləməliyik, özümüzü düzəltməliyik. Buna bizim gücümüz çata bilər. Çünki, bizim ruhumuzun sahibi özümüzük. Hətta insan başqa adamın tam olaraq köləsi ola bilməz. Kölənin yiyəsi onun ruhunun deyil, yalnız bədəninin sahibi ola bilər. Ruhun sahibi isə kölənin özüdür.

Senekanın əxlaqi fikirləri sonralar daha da inkişaf etdirilib, ortaəsr dövrünün fəlsəfəsi və ilahiyyatına təsir etmişdir. Məsələn, xristian Kilsə xadimləri və düşünürləri Senekanın əxlaqi təlimini çox yüksək dəyərləndirirdilər. Məşhur xristian kilsə xadimi Tertullian Senekanı Xristianlığa çox yaxın olan bir şəxs adlandırmışdı. Başqa ilahiyyatçı Laktantius deyirdi ki, heç bir xristian Tanrı haqqında Senekadan daha doğru danışa bilməz.
Daha sonra Senekanın xristian olmasını sübuta yetirmək cəhdləri də olmuşdur. Hətta, onun həvari Paulusla 78 məktublaşması da tapılmışdı. Bu məktublar haqqında kilsə müqəddəsi Auqustinus Aurelius79 da yazmışdı. Ancaq sonra bilinmişdir ki, bu məktublar saxta imiş.
Senekanın əxlaqi fikirləri təktanrılı ibrahimi dinlərin (Xristianlığın və İslamın) bir çox müddəalarına yaxınlaşır. Ona görə F. Engels onu “Xristianlığın dayısı” adlandırmışdır.
Senekanın əxlaqi fikirləri ilə onun tale haqqında təlimi əlaqədədir. O hesab edirdi ki, təbiətdə zərurət (tale) hökm sürür. Bütün baş verən olaylar ona tabedir. Bu həm də təbiətin qanunudur. Taledən qaçıb gizlənmək olmur. Taleyə tabe olmayanı o məcbur etdirərək özünə tabe etdirir. O elə bir təbii qanundur ki, onu hətta tanrılar və ya onlara edilən dualar belə dəyişə bilməz. Nə olmalıdırsa, o da olacaqdır. Bu cür fikirlər fatalizm adlanır.
Tale kortəbii fəaliyyət göstərmir, onun məqsədyönlülüyü bir düzəni vardır, o hər şeyi əhatə edir. Beləliklə, Senekanın fəlsəfəsində tale tanrılaşır və hər şeyə hökmranlıq edir. Onu heç nə dəyişə bilməz. Buna görə həyatın hər bir çətinliyinə və bədbəxtliyə qarşı dözümlü olmaq lazımdır. Burada Seneka təbiətə də tabe olmaqdan söhbət açmışdır. İnsan yalnız təbiətə tabe olaraq xeyrə çata bilər. Əxlaqlı insan təbiət qanunlarına və taleyə tabe olmalıdır.
Başqa stoaçılar kimi Seneka dünyanın və çevrənin qavranılmasında sensualizmə (duyğuçuluğa) üstünlük verirdi. O hesab edirdi ki, çevrədə olan şeylər insanın duyğu orqanlarına təsir edir və bunun nəticəsində də dərk etmə prosesi baş verir. Düşüncə isə duyğuların verdiyi bilikləri emal edərək nəticələr ortaya qoyur.

Senekanın fizikası Heraklit fəlsəfəsinin müddəalarını təkrar edir. Hər şeyin əsasında duran od ilk maddədir. O təmizliyin rəmzi olaraq göylərdədir. Aşağı qatlara enərək od getdikcə bərkiyir, yerə çatdıqda isə daşlara dönür. Tanrıların və insan ruhlarının da cisimləri vardır. Ruh göylərdə olan təmiz odun hissəciyidir və ona doğru yönəlmək istəyir. Müdrik insanda bu proses surətlə baş verir və o ən yüksək mənəvi məqamlara çatır; ancaq belə insanlar az olur.
Senekanın tanrı haqqında fikirləri ziddiyyətli olmuşdur. O həm od, həm yaradıcı, həm sevgi ilə dolu Atadır. Onun siması yoxdur, o sadəcə “İlk başlanğıcdır”. Fatalizm (taleçilik) Senekanı həm də panteizmə gətirir. Onun fəlsəfəsində Tanrı ilə təbiət eyniləşir. Tanrı hər şeyi bir məqsədə yönəldən qüvvədir. Bu kimi baxışlar ibrahimi (təktanrılı) dinlərdəki Tanrı təsəvvürlərindən fərqlidir. Senekanın tanrısı təbiətdən yadlaşan dünyanı odda yandırır.
Bundan başqa Senekanın dünyagörüşündə mistik məqamlara da rast gəlmək mümkündür. Məsələn o hesab edirdi ki, insan həyatı ulduzlardan asılıdır. O həm də falçılığı fəlsəfi baxımdan əsaslandırmağa çalışırdı.
Roma stoaçılarının daha bir tanınmış yunandilli nümayəndəsi Epiktetus  olmuşdur. O, Senekanın öyrəncisi idi. Öncə kölə olmuş, sonra azadlığa buraxılmışdır. Epiktetus 94-cü ildə Epir adasının Nikopol şəhərində öz fəlsəfi məktəbini yaratmışdır. Onun mühazirələrini dostu olan Arrianus qələmə almışdır.
Epiktetusun fikrincə təbiətin dərk edilməsi prosesi üç mərhələlidir. Birincidə insan öz bilməməzliyini, cahilliyini dərk edir. İkincidə o elmlərlə, nəzəri təlimlərlə məşğul olur, xeyirlə şəri bir-birindən fərqləndirir. Sonuncu mərhələ isə müdriklikdir, o mərhələdə müdrik insan bütün insanlığın öndəri (müəllimi) olur.
Başqa stoaçı filosoflar kimi Epiktetusun fəlsəfəsi də üç hissəyə (toposa) bölünür; bunlar fizika, etika və məntiqdir. Birinci topos insan təbiətini, onun hüdudlarını, eləcə də arzu və istəklərinin qanunauyğunluğunu təyin edir. İkinci toposda insanın düzgün davranışı, tərbiyəsi və əxlaqı məsələlərinə baxılır. Üçüncü topos isə insanın yanılmaması, düzgün mülahizələr irəli sürməsi, düşüncəsinin iti olması kimi problemlərə həsr edilmişdir. Toposların hamısının ümumi məqsədi isə insana xoşbəxtlik yolunu göstərməkdir.
Epiktetus hesab edirdi ki, dünya vahid substansiyadan yaranıb və onda dövr etmə qanunu hökm sürür. Hər bir şey vaxtı çatdıqda məhv olur, onun yerini başqa şey tutur. Ölüm isə şeylərin ilkin elementlərə parçalanması prosesidir.

Epiktetus taleyin hökmranlığını, eləcə də tanrıların çoxluğunu etiraf edirdi, onların vasitəsi ilə dünyanın təbiətini və hərəkətini izah etməyə çalışırdı. Dünyanın qavranılması məsələlərində isə o, duyğuçu (sensualist) kimi çıxış edirdi.
Epiktetusun fikrincə insan təbiətdə və cəmiyyətdə gedən prosesləri dəyişə bilməz; yalnız həmin proseslərə öz münasibətini bildirib, onlardan mənəvi cəhətdən azad ola bilər. Ona görə də, insan bədəninə deyil, ruhuna qayğı göstərməlidir. O maddi deyil, ruhun zənginliyinə can atmalıdır. İnsanın əsl mahiyyəti isə onun düşüncəsindədir.                                                                                                                                                                                                                                                                  
Ən yüksək xoşbəxtlik insanın təbiətə və tanrıların qanunlarına uyğun həyat sürməsindədir. Epiktetusun fikrincə bütün insanlar tanrı oğulları və qızlarıdır; bu səbəbdən onların hamısı dünya vətəndaşı olaraq bərabər haqq və hüquqa sahibdirlər.
İlahi tale qarşısında insanlar dözümlü olmalıdırlar. Əgər onlar yoxsulluq, xəstəlik, bədbəxtlik içində yaşayırlarsa onda bu çətinliklərdən qurtulmaq üçün çarpışmalıdırlar. Ancaq, bu da bir müsbət sonluğa gətirmirsə, onda insan öz taleyi ilə barışıb, həmin çətinliklərə bir xeyir kimi baxmalıdır. Epiktetus həm də hesab edirdi ki, şərə qarşı mübarizə etmək deyil, ona qarşı davam gətirmək lazımdır. Hətta, döyülən adam ona qarşı zor işlədəni sevməli, müqavimət  göstərməkdən çəkinməlidir. Epiktetusun bu kimi fikirləri sonralar Xristianlıq və İslamın bir çox təriqətlərinin təlimində də təkrar edilmişdir. Bilindiyi kimi bu dinlərdə də buna bənzər bir sıra etik prinsipləri vardır.
Roma stoaçılığının daha bir görkəmli nümayəndəsi Markus Aurelius Antoninusdur. O, həm də m. 161 — 180 illərdə Roma imperatoru olmuşdur. Bununla belə, Markus Aurelius həyatı boyu müxtəlif elmlər və fəlsəfə ilə də məşğul olmuş və bir filosof kimi tanınmışdır.
Markus Aureliusun dövründə Romada artıq bütün sahələri əhatə edən tənəzzül dövrü başlamışdır. Siyasi-iqtisadi və sosial böhranlar onun fəlsəfi fikrinə təsir etmişdir. Onun fəlsəfəsində pessimist düşüncələr, dünyanın keçici və mənasız olması kimi fikirlərə tez-tez rast gəlinir. Buna görə Markus Aurelius taleyə tabe olmağa, ona qarşı çıxış etməməyə çağırırdı. Bütün bu fikirlər onun “Özün-özünlə təklikdə” kitabında söylənmişdir.
Markus Aurelius hesab edir ki, dünyada hər şey bir düzənə (nizama) tabedir. Eyni zamanda, tanrılaşdırılmış Yüksək ədalət də vardır. O hər şeyin əsasıdır, hər şey ondan yaranır və ona qayıdır. Həmçinin dünya əqli və tale də tanrılaşdırılmışdır. Dünyada hər şey tanrı düzəninə və məqsədinə tabedir. Markus Aureliusun fikrincə dünya yetkindir. Bu dünyada baş verən hər bir şər isə tanrının dünya üçün cızdığı plana uyğundur. Şəri dünya düzəni baxımından dəyərləndirəndə o təbii bir şeyə çevrilir. Şərin Tanrının hökmü ilə yaranıb-yaranmaması problemi sonralar ortaəsr xristian və müsəlman ilahiyyatı və fəlsəfəsinin əsas problemlərindən birinə çevrilmişdir.
Xeyir isə ilahi iradəyə və təbiət qanunlarına uyğun olan bir ahəngdir. Xeyir həm də insanın özü-özü, öz təbiəti ilə razılığı və mənəvi ucalığıdır (11, 55). Ona görə də, insan təbii düzənə uyğun həyat sürməlidir. Həmin düzəni pozduqda o, ədalətsizliyə yol verir, təbiətə və cəmiyyətə qarşı üsyan edir (11, 49-50). Markus Aurelius dövlət qanunlarını da təbii qanunlara aid etmiş, onlara tabe olmağı hər bir insan üçün vacib bilmişdir.
Markus Aureliusun fəlsəfəsində dünya hər zaman dəyişən bir varlıqdır. Onun üzərində olan hər bir şey məhv olaraq bir durumdan başqasına keçir. Beləliklə, dünyada hər şey dövr etməkdədir. İnsan həyatını təbiət qanunlarına uyğunlaşdırmalı, sonda isə başı uca və ləyaqətlə dünyanı tərk etməlidir.

Ən tanınmış Roma filosoflarından biri Markus Tullius Sisero (lat. Marcus Tullius Cicero, m. ö. 106 — 45) olmuşdur. O, Larisalı Filon və Askelonlu Antioxus kimi yunan və roma filosoflarının mühazirələrinin dinləyicisi olmuş, dərin fəlsəfi düşüncəyə malik insan kimi bir çox elmlərin bilicisi kimi tanınmışdır.

Romada vətəndaş müharibəsi dövründə Qaius Yulius Sezar (lat. Gaius Iulius Caesar) hakimiyyətə gəldikdən sonra Sisero dövlət işlərindən uzaqlaşmış, fəlsəfi yaradıcılıqla məşğul olmuş, kitablar yazmışdır. Ancaq, Sezarın öldürülməsindən sonra Romada yenidən vətəndaş savaşı başlamışdır. O zaman Oktavianus və Antonius hakimiyyətə iddialı idilər. Ona görə də, Sisero yenidən siyasətə qarışmışdır. O hesab edirdi ki, Sezardan sonra Romada respublikanı bərpa etmək mümkün olacaqdır. Ancaq, o zaman imperatorluq iddiasında olan Antonius hakimiyyəti ələ almağa cəhd etmişdir. Bu məqsədlə o, müvəqqəti olaraq başqa iddiaçılar olan Lepidus və Oktavianusla birləşmişdir. İmperatorluğu rədd edən Sisero isə Antoniusa qarşı çıxış etmişdir. Respublikaçılar vətəndaş savaşında yeniləndən sonra Sisero “xalq düşməni” elan olunaraq qəsd nəticəsində Antoniusun qatilləri tərəfindən öldürülmüşdür.

Sisero öz əsərlərində ilk dəfə latın dilində fəlsəfi terminologiya yaratmışdır. Eyni zamanda o, keçmişdə yaşayan alimlərdən və filosoflardan xəbər vermiş, onların fikirlərini qələmə almışdır. Buna görə də, sonralar Siseronun əsərləri aristotelsonrası fəlsəfəsinin çox dəyərli qaynağı kimi də istifadə edilmişdir. Bununla belə o, əsərlərində təkcə keçmişdə yaşayan filosofların fikirlərini verməklə kifayətlənməmiş,    öz fəlsəfəsini və
dünyagörüşünü ortaya qoymuşdur. Ancaq, onun orijinal fəlsəfi fikirləri olmamışdır. Bir çox tədqiqatçılar onun fəlsəfəsinin müxtəlif məktəblərin təlimlərinin qarışığından (eklektikadan) ibarət olduğunu və onu stoa məktəbinin fəlsəfəsinə yaxın olan fikirləri ifadə etdiyinə görə stoaçı hesab edirlər.
Siseronun «Natiqlik haqqında» (lat. De oratore) kimi ilk əsərləri natiqlik və bəlağət sənətinə həsr olunmuşdur. Daha sonra “Dövlət haqqında” (lat. De republica) və “Qanunlar haqqında”( lat. De legibus) kitablarında ictimai və siyasi problemlərə münasibət bildirən Sisero Roma imperiyasının hakimiyyət dairələrinin məmuru kimi çıxış etmişdir. Onun fikrincə ən məqsədəuyğun hakimiyyət monarxiya, aristokratiya və demokratiya elementlərinin qarışığından ibarət olmalıdır. Buna politiya deyilir. Vətəndaşların dövlət quruculuğunda iştirak etməsi və öz iradələrini bildirməsi müdrik və alim insanların rəhbərliyi ilə bir ahəng təşkil etməlidir. Belə olarsa hər bir növ diktaturanın və istibdadın qarşısını almaq mümkündür.
Eyni zamanda, dövlətin məqsədi bütün əmlak növlərinin vətəndaşlar üçün açıq olması və onların təhlükəsizliyinin təmin edilməsindən ibarətdir. Qanun qarşısında bütün vətəndaşlar sorumlu olmalıdırlar. Qanunvericiliyin əsasında insanların maraqları deyil, təbii qanunlar və ədalət prinsipləri durmalıdır. Bütün insanların hissləri və yönəlmələri təbiətdəndir. Bunların əsasında insanın başqa insanlara qarşı sevgi duyğusu durur. Hansısa insanlar bunların qarşısını alıb öz istəklərini yeritməməlidirlər. Qanun insan təbiəti ilə uzlaşmalıdır.
Dövlət xalqın nailiyyətidir. Xalq isə insanların düzənsiz yığımı deyil, onların maraqlarının üst-üstə düşməsi və hüquq məsələlərində birliyə gəlməsi əsasında əldə olunan birlikdir.
«Akademiklərin təlimi» (lat. Academica) əsərində varlıq və idrak məsələlərinə münasibət bildirən Sisero şübhəçi (skeptik) mövqedən çıxış etmişdir. Əxlaqi və dini mövzular isə onun fəlsəfi əsərlərində əsas yerlərdən birini tutur. O hesab edirdi ki, ilkin ümumi anlayışlar məfhumu vardır. Onları insana təbiət verir və onlar həqiqidir. Bu ilkin ümumi anlayışlar tanrılar, ruhlar və qədərə inanc kimi şeylərdir.
Sisero əxlaqla bağlı məsələlərə özəl diqqət yetirmişdir. Bu barədə o, öz fikirlərini «Xeyir və şərin hüdudları barəsində» (lat. De finibus bonorum et malorum) əsərində yazmışdır. Xeyrin mahiyyəti problemi onun diqqət mərkəzində olmuşdur. Onun fikrincə Xeyir iradənin vasitəsi ilə bütün həyatın çətinliklərinə sinə gəlməkdir. Fəlsəfə bunu anlamağa yardım edir. İnsan ağıllı varlıqdır və onda tanrının ruhu vardır. Siseronun fikrincə hər bir fəlsəfi cərəyan son olaraq Xeyrin mahiyyətinin anlaşılmasına xidmət etməlidir. Belə olarsa o təlimlərin əsaslarını bir araya gətirmək, onları barışdırmaq və onlardan yararlanmaq yaxşı olardı. Siserona görə insanlar həyatlarını təbiətə uyğun olaraq yaşamalıdırlar.
«Tanrıların təbiəti haqqında» (lat. De natura deorum) və «Tale haqqında» (lat. De fato) əsərlərində Sisero tanrılara inanc, dinlərin mahiyyəti, tale və azadlıq, mövhumatlar kimi problemləri fəlsəfi baxımdan araşdırmış, ondan öncə yaşayan filosofların bu barədə fikirlərini açıqlamışdır. O, daha çox insan azadlığına üstünlük vermiş, mövhumatlara, ənənəvi dini baxışlara qarşı çıxmışdır. Onun din və tanrı haqqında baxışları və dünyagörüşü fəlsəfi düşüncəsinin əsasında qurulmuşdur.

Sisero yaradıcılığının ən uca zirvəsi «Tuskulan söhbətləri» (lat. Tusculanae disputationes) əsəri sayılır. Bu əsər Sezara qəsd edən Markus Brutusa həsr olunmuşdur və beş kitabdan ibarətdir: 1) “Ölümə qarşı biganə olmaq”, 2) “Ağrıdan qurtarmağın yolu”, 3) “Kədərdən təsəlli tapmaq”, 4) “Ehtiraslar haqqında”, 5) “Yetərli olan ərdəm haqqında”. Bu kitablarda Sisero çoxlu fəlsəfi və əxlaqi məsələlərə toxunmuşdur. Onun fikrincə fəlsəfi düşüncəyə yiyələnmək və müdriklik məqamına çatmaq həyatı məzmunla doldurur və bunlar qocalıq, ağrı, ölüm, itki kimi əzabları yüngülləşdirir.
Bu əsərdə ölüm qarşısında qorxu hissi haqqında söhbət açılır. Həm də burada ölümün şər olub-olmaması və insan ruhunun mahiyyəti haqqında düşünülür. Ölüm şər ola bilməz, çünki demək olmaz ki, ölülər bədbəxtdirlər. Şər kimi anlayış yalnız bu dünyada vardır. Burada Sisero ruhun ölməzliyini və ruhların bədənlə birlikdə öldüyünü iddia edənlərin fikirlərini verərək belə qərara gəlmişdir ki, hər iki halda ölümdən qorxmaq lazım deyildir. Çünki, ölməzliyin tərəfdarları haqlıdırlarsa, insanı ölümdən sonra həzzlərlə dolu gözəl həyat gözləyir; ruhun ölümünü iddia edənlər haqlıdırlarsa, onda ölümdən sonra heç bir şey olmayacaqdır. Bədənin ölümündən sonra ruhların əzabda olması haqqında inancları Sisero rədd etmişdir. Çünki belə olarsa, onda insanlar əbədi olaraq əzablar üçün yaradılmış olardılar, bu isə ədalətə uyğun deyildir. Ona görə də, Siseronun fikrincə bu kimi inanclar uydurmadır.
Bu əsərdə həm də iddia edilir ki, ağrı əzablı olsa da rüsvayçılıq və abırsızlıq qədər şər də deyildir. Buna görə də filosof gərək hər bir ağrıya və çətinliklərə qarşı dayanıqlı olsun, öz simasını itirməsin. Əzablar dözülməz olsa da müdrik həyatına son qoymaqla onlardan qurtulmalıdır.
Hər bir insanda təbiətdən verilmiş xeyir və ərdəm vardır. Onları inkişaf etdirərək xoşbəxt olmaq mümkündür. Ancaq, insan dünyaya gələn kimi şərlə əhatə olunur və onlar onun canına hopur. Hər şey ailədən başlayır, sonra cəmiyyətdə davam edir. Kütlələr, qohumlar, dostlar, fərqli mürşidlər və müəllimlər də insanda yanlışlıqları artırır. Beləliklə, təbiətdən yadlaşma baş verir. Belə bir təsəvvür yaranır ki, insan pul, şöhrət və hakimiyyəti əldə etmək üçün yaşamalıdır. Beləliklə, insan ərdəmlə deyil, şöhrətpərəstliyin arzusu ilə yaşayır. Xalq da bu hissləri dəstəkləyir. Hər bir bədbəxtliyin səbəbi də elə budur. Ona görə də, fəlsəfənin məqsədi ruhları tərbiyə etmək, onları təbii ərdəmə qaytarmaqdır.
Bədbəxtliklərdən qurtulmaq üçün fəlsəfəyə müraciət edilməlidir. Fəlsəfə insanı təbiətə qaytarır. Ancaq, o bir anda əldə edilmir. Fəlsəfəyə doğru uzun müddət gedilməlidir ki, o məqam gəlib çatasan. Bədbəxtlik hər insan üçün böyük əzabdır. Ancaq, müdrik insan onu daha yüngül keçirir, çünki o ona hazırlıqlı olur.
Siserona görə xoşbəxtliyə çatmağa ehtiraslar mane olur. Müdrik insan üzərində kədər hökmranlıq etməz. Kədərdən azad olmaq eyni zamanda qorxudan da azad olmaq deməkdir. Bundan başqa aşırı sevinc və istəklər vardır. Ancaq, kədər və qorxuya sinə gələn müdrik üçün onlardan yayınmaq daha asandır.
Xəsis, qəzəbli, həsəd aparan, vaxtını eyş-işrətlə keçirən, qorxaq, arvadbaz, acgöz kimi insanlar bədbəxtdirlər, çünki yanlış və təbiətə zidd olan ehtiraslar onlara güc gəlmişdir. Ehtiraslarını təmin edən və onların hökmü ilə davranan insanı heç nə sevindirə bilməz, çünki ehtirasların sonu yoxdur. Birini təmin edən kimi başqasını təmin etmək istəyi yaranır. Sağlam və varlı insan belə xoşbəxtliyin mahiyyətini bilmirsə, bütün maddi nemətləri əldə etmiş olsa belə bədbəxt həyat sürür. Çünki o, ruhun yüksəlişinə aparan yollarını aça bilməmişdir. Xoşbəxt insanın ruhu isə küləksiz havada bir dənizə bənzərdir ki, onu heç nə sakit durumdan çıxarda bilməz. Belə insan təbiətinə uyğun yaşayır, ehtiraslarını cilovlayır.
Hər şeyin əxlaqı var və hər şeyin yaxşısı əxlaqlı olanıdır. Ərdəmli və xoşbəxt insan hər şeyi əxlaqla edir. O, həyatını və davranışlarını elə qurur ki, heç nədən utanmasın, heç nəyə ehtiyacı olmasın və heç nədən qorxmasın. Onun elədiyi hər şey gözəl, yüngül və ürəklərə yatan tərzdə alınır.
Siseronun əxlaqi problemlərinin mərkəzində insanpərvərlik (humanizm) ideyası dururdu. Bunun da sonralar Avropada humanist fəlsəfələrin yaranmasında böyük təsiri olmuşdur. Ümumiyyətlə, onun fəlsəfi fikirləri Qərb fəlsəfəsinin inkişafında böyük rol oynamışdır.

    1. Stoaçılığın hansı tarixi mərhələləri olmuşdur və onların ümumi səciyəsi nədədir?
    2. Zenonun və onun ardıcıllarının etik fəlsəfəsinin məzmunu nə olmuşdur?
    3. Hrisippusun stoaçılığın tarixində rolu nə olmuş, o hansı məsələlərə önəm vermişdir?
    4. Hrisippusun məntiq nəzəriyyəsinin əsasında hansı müddəalar durmuşdur?
    5. Kleantes hansı fəlsəfi fikirlərlə çıxış etmişdir?
    6. Stoaçıların məntiq nəzəriyyəsinin əsas müddəaları nədən ibarətdir?
    7. Stoa fəlsəfəsində dünyanın insan tərəfindən dərk edilməsi necə baş verir?
    8. Yanlış təsəvvürlər necə yaranır?
    9. Katalepsis nədir?
    10. Stoa fəlsəfəsində “Loqos” nədir?
    11.  Stoaçıların fizikası və tanrılar haqqında təsəvvürləri necə olmuşdur?
    12. Stoaçılar ruh haqqında nə düşünürdülər?
    13. Stoaçıların taleyə və əxlaqa münasibətləri necə olmuşdur?
    14.  Orta stoaçılar qədim stoaçılardan nə ilə fərqlənirdilər?
    15. Panetiusun fəlsəfi fikirlərinin ümumi məzmunu nədən ibarət idi?
    16. Posidonius dünya, tanrı, ruh, tale, insan və əxlaq haqqında hansı fikirlərlə çıxış etmişdir?
    17. Senekanın fəlsəfəsi ilə həyat tərzi arasındakı ziddiyyətli məqamlar nə ilə izah edilir?
    18. Senekanın etik təliminin əsasları hansılar idi?
    19. Senekanın əxlaqi fəlsəfəsi ilə xristian ilahiyyatının hansı bənzər cəhətləri vardır?
    20. Seneka tale haqqında nə düşünürdü?
    21. Senekaya görə insan çevrəni necə dərk edir?
    22. Senekanın tanrı və dünya quruluşu haqqında fikirləri necə olub?
    23. Epiktetusun əxlaqi fikirləri hansı müddəalardan ibarət idi?
    24. Epiktetus fəlsəfəni neçə hissəyə bölürdü?
    25. Epiktetusun tanrı, tale və insan həyatının məqsədi haqqında fikirləri necə olmuşdur?
    26.  Markus Aureliusun əxlaq fəlsəfəsinin əsas müddəaları nədən ibarət olmuşdur?
    27. Siseronun fəlsəfənin inkişafında nə kimi rolu olmuşdur, onun əsərlərinin fəlsəfə tarixində əhəmiyyəti nədədir?
    28. Siseronun siyasi fikirləri nədən ibarət olmuşdur?
    29. Siseronun əxlaqa dair fikirləri hansı kitabında açıqlanmışdır?
    30. Sisero ehtiraslar, ölüm və ağrı haqqında nə düşünmüşdür?
    31. Sisero fəlsəfənin əhəmiyyəti haqqında hansı fikirlər irəli sürmüşdür?
    32. Sisero tanrılarla bağlı məsələlərə hansı əsərində toxunmuşdur?

Ədəbiyyat:

    1. Diogenes Laertius. Lives and Opinions of Eminent Philosophers / Translated by C. D. Yonge. London: Georg Bell & Sons, 1915.
    2. Cicero. Tusculan disputations / Translated by Andrew P. Peabody. Boston: Little, Brown, and Company, 1886.
    3. Hamm U. Dictionary of Early Christian Literature. New York: The Crossroad Publishing Company, 2000.
    4. Marcus Tullius Cicero. On the Nature of the Gods / Translated by F. Brooks. London: Methuen, 1896.
    5. Posidonius // Encyclopedia Britannica Eleventh Edition, 1911.
    6. Асмус В.Ф. Античная философия. М.: Высшая школа, 1976.
    7. Беседы Эпиктета. М.: Ладомир, 1997.
    8. Корнелий Тацит. Сочинения в двух томах. Том I. // Анналы. Малые произведения / Перевод А. С. Бобовича. М.: Ладомир, 1993.
    9. Луций Анней Сенека. Нравственные письма к Луцилию / Перевод С. А. Ошерова. М.: Наука, 1977.
    10. Маковельский А. О. Мораль Эпиктета. Казань: Типо-литография императорского университета, 1912.
    11. Марк Аврелий Антонин. Размышления / Перевод А. В. Добровольского. Л.: Наука, 1985.
    12. Маркс К. и Энгельс Ф. Сочинения. Изд. 2. Т.19. М.: Государственное издательство политической литературы, 1955-1981.
    13. О государстве // Цицерон М.Т. Диалоги: О государстве — о законах / Перевод В. О. Горенштейна. М.: Наука, 1966.
    14. О Законах // Марк Туллий Цицерон. Диалоги / Перевод В. О. Горенштейна. М., Научно-издательский центр «Ладомир» — «Наука», 1994.
    15. Об обязанностях // Марк Туллий Цицерон. О старости. О дружбе. Об обязанностях / Перевод В. О. Горенштейна. М.: Наука, 1993.
    16. Посидоний// Москва. Философская Энциклопедия. В 5-х т. М.: Советская энциклопедия. 1960—1970.
    17. Сенека. О счастливой жизни / Перевод С. Ц. Янушевского // Древнеримские мыслители. Свидетельства. Тексты. Фрагменты. Киев, 1958.
    18. Хрисипп // Новейший философский словарь. Сост. Грицанов А. А. Минск, 1998.