Dünyada 200-dək jurnalistin qatili tapılmayıb; qara siyahıya İraq başçılıq edir...

Dünyada jurnalist qətilərinin sayı ilbəil artır. Faktlar göstərir ki, son 10 ildə jurnalistika dünyada artıq ən təhlükəli peşəyə çevrilib. Həmçinin zamanla Azərbaycanda da əfsus ki, jurnalist qətlləri baş verib. “Monitor" jurnalının baş redaktoru Elmar Hüseynov da daxil, ölkədə indiyədək 10 jurnalist öldürülüb. Dünya üzrə qətlə yetirilən jurnalistlərin sayı, qətlin səbəbləri və hansı şəraitdə həyata keçirilməsi ilə bağlı araşdırma aparıb sizi də bu araşdırma ilətanışetmək istədim.

 Ölkəmizdə 10 jurnalist qətlə yetirilib

Qarabağ döyüşlərinin şiddətli vaxtlarında erməni silahlı qüvvələri tərəfindən Alı Mustafayev, Osman Mirzəyev, dövlət televiziyasının operatoru Fəxrəddin Şahbazov, Salatın Əsgərova, telereportyor Çingiz Mustafayev, “Azərbaycan müəllimi” jurnalında çalışmış Kazımağa Kərimov həlak olub. 1995-ci ildə Adil Bünyadov Bakının mərkəzində “OMON”la hüquq- mühafizə orqanları arasında baş verən atışmada, Fərhad Kərimov isə Çeçenistanda xidməti vəzifəsini yerinə yetirərkən həlak olub. F.Kərimov “Röyters” və “Assoşieyted press”in telereportyorluğuna qədər yüksəlib. 

ABŞ-ın radio verilişləri haqqında 1927-ci il tarixli Federal Qanunu radioyayımı təşkilatlarının missiyasını «cəmiyyətin çıxarlarına, onun tələbat və ya ehtiyaclarına» xidmət kimi müəyyənləşdirir. Bu təməl məqsəd ABŞ-da yayıma lisenziya verilərkən həlledici müddəalardan biri kimi indi də qüvvədə qalıb. Bir çox telestansiyalardan ötrü televiziya xəbərlərinin hazırlanması və ötürülməsi onların gündəlik fəaliyyətinin başlıca funksiyasıdır. Televiziya xəbərləri informasiya istehlakçılarının müxtəlif və plüralist auditoriyasına -sizin tamaşaçılara yönəlməlidir. Bir telereportyor kimi sizin vəzifəniz öz dinləyicilərinizə məntiqli və faydalı informasiya çatdırmaqdır. Bu informasiya aşağıdakı tələblərə cavab verməlidir:

— birincisi, həmin informasiya ona görə gərəkli sayılmalıdır ki, onu eşidənlər özünü yaxşıca məlumatlandırılmış hiss etsinlər;
— ikincisi, o informasiya seyrçilərin istəklərinə uyğun gəlməlidir.

«Kamera həm görüntünü, həm də səsi yazan qara yeşik deyil. Kamera — tarixçə danışmaq qurğusudur». Con Premak, Boston televiziya studiyasının baş operatoru

1. TARİXÇƏLƏRİN AÇIQLANMASI

Əslinə qalanda, hər bir adam videokameradan (qara yeşikdən) istifadə etməyi, görüntü və səs yazmağı öyrənə bilər. Ancaq haqqında söz açacağınız tarixçəni başqalarına göstərərkən videokameradan faydalanmaq üçün texniki üsullara yiyələnməli, bacarıqlı və diqqətli olmalısınız.Praktik vəsaitin öncəki bölmələrində sizi reportyor işinin bəzi incəlikləri ilə tanış etdik. İndi videoçəkilişin bəzi yönlərini nəzərdən keçirək.
Videokameranın funksiyası görüntü və səsin yazılmasıdır. Ancaq elə yazılmasıdır ki, seyrçilər özlərini olay yerində hiss etsinlər.
Yüksək səviyyəli operatorlar olayı o qədər ustalıqla çəkə bilirlər ki, hətta bu olayın şahidləri orda diqqətlərindən qaçan önəmli epizodlar görürlər.

Lentə alınmış müsahibələrdən yalnız zəruri hallarda istifadə ödilir. Telereportajda istifadə olunan müsahibələr iki funksiyanı gerçəkləşdirə bilər:
— keyfiyyət funksiyasını. Bu zaman müsahibə seyrçini müəyyən fikir, mülahizə konkret baxışla tanış edir, müsahibə verən adamın bəzi daxili özəlliklərini, xarakter cizgilərini açıqlamağa imkan yaradır;
— kəmiyyət funksiyasını. Bu zaman müsahibənin gedişində olayı təsvir edən və ya dəqiqləşdirən bəzi konkret fakt və informasiyalar aydınlaşdırılır.

Təcili xəbərləri çəkərkən operativlik həlledici amil sayılır. Operativ çəkiliş tələb edən olay yerində, adətən, nə reportyorun, nə də operatorun məsləhətləşməyə vaxtı çox qalmır. Reportyor komandası bütün faktları əhatə etmək üçün tez və müstəqil fəaliyyət köstərməlidir.
Bu cür olaylardan material hazırlayanlara məsləhətlərimizi diqqətinizə yetiririk. Bu mənada öncədən hər hansı sərt qayda təklif etmək çətindir, ancaq tövsiyələrimizdən faydalanan və sıx əməkdaşlıq şəraitində çalışan reportyor və operator dar macalda yaxşı süjet çəkə bilərlər..Belə süjetdə mətnlə görüntünün uyarlığı da lazımi səviyyədə olacaq. Məsləhətlərimizə əməl edən reportyor, operator (və montajçı) işlərini maksimum çevik və səmərəli təşkil edə bilərlər.

Olayların izi ilə getməyə məcbur olduğunuz operativ reportajdan fərqli olaraq "öz" süjetinizi hazırlarkən nə demək istədiyinizi, xəbərlə görüntünü necə uzlaşdıracağınızı əvvəlcədən planlaşdıra bilərsiniz.
Öz süjetiniz müxtəlif tipli ola bilər. Bir yandan, bu süjet nisbətən dərindən işlənmiş operativ reportaj ola bilər və bu zaman çatdırılacaq material dərinlik və perspektiv qazana bilər. O biri yandan, həmin süjet hər hansı adam və ya layihə haqqında reportaj ola bilər. Bu reportaj hər hansı zaman öhdəliyi kötürmür və lazım gəldikdə müəyyən fundamentallıq vermək üçün proqrama salına bilir.
"Öz" süjetinizi işlərkən hazırlıq məsələləri operativ süjetə hazırlıqdan daha çox önəm daşıyır. Bu zaman olaya impulsiv münasibətə, yaxud tezcə olayın həlledici anını tapmağa gərək yoxdur. Sakitcə informasiya axtarışlarını planlaşdıra və materialı ən yaxşı şəkildə təqdim etmək üçün çəkiliş planını hazırlaya bilərsiniz.

Çağdaş yüngül avadanlığı olan teleşirkətlərin çoxu olay yerində işi reportyor komandasının gücüylə görür. Bu komanda iki nəfərdən — reportyor və operatordan ibarət olur. Bəzi teleşirkətlər hər iki funksiyanı gerçəkləşdirən bir adamın xidmətindən faydalanır.

2.1. REPORTYOR LİDERDİR

İkinəfərlik komanda çalışanda ondan çıxış eləmək vacibdir ki, komandanın hər iki üzvü jurnalistdir. Ancaq efirdə göstərilən materialın dəqiqlik və dürüstlüyünə görə bütün cavabdehliyi reportyor daşıdığından məhz reportyor komandanın lideri funksiyasını yerinə yetirir.

6.1.MƏŞQ-GƏZİŞMƏ

Müsahibə aparmağa hazırlaşarkən, bir neçə dəqiqə ayırıb, müsahibəverənlə məhrəm söhbətə girişin və onu çəkilişə kökləyin.Adamların çoxu üçün bütövlükdə müsahibəyə hazırlıq prosesi — işığın qurulması, mikrofonun sazlanması və s. özü-özlüyündə qeyri-adi və maraqlıdır. Sizin vəzifə — bu prosesi pozmadan və məqsəddən diqqətinizi yayındırmadan müsahibəverəni «dilləndirməyə» çalışmaqdır. Siz bir növ buzu sındırmalısınız.
Təcrübəsiz adamlardan müsahibə götürəndə, unutmayın ki, onlar çox vaxt özlərini necə aparmağı bilmirlər. Deməli, bir neçə peşəkar məsləhətiniz yerinə düşər və onlar suallarınıza utanıb çəkinmədən, həm də inamla cavab vermək şansı qazanar.
İşıq və mikrofonlar quraşdırılarkən müsahibəverənlə ümumi söhbətlər aparın, onunla şəxsi ünsiyyət yaratmağa çalışın ki, müsahibə zamanı bütün diqqəti kamerada və s. texnikada yox, sizdə olsun. Ancaq bunu yadda saxlayın ki, məşqlərdə məqsəd idmançının qızışmasıdır, alışıb-yanması deyil. Adamların heç də hamısı eyni mətni bir neçə dəfə inandırıcı şəkildə təkrarlaya bilmir.