Uşaqlarına “yox” demək bu gün bir çox valideynlər üçün ümumi problemdir. Yox deməyin mənfi nəticələrə gətirib çıxaracağından qorxan və bəzən necə davranacağını bilməyən valideynlərlə rastlaşırıq.

Bununla belə, valideynlik nə uşağın hər dediyinə “yox” demək, nə də onun hər dediyinə “hə” demək deyil. Valideynlik müsbət motivasiya elementlərindən istifadə etməklə uşağı nizam-intizam qaydaları çərçivəsində böyütmək bacarığıdır. Müsbət motivasiya və mənfi motivasiya çox vacibdir. Çünki bu, ümumiyyətlə ölkəmizdə tətbiq olunan mənfi motivasiyadır.

Təkcə uşaqlara deyil, biz böyüklərin də bir-birimizə münasibəti həmişə mənfi motivasiya yönümlü olur. Əlimizdə olan müsbət cəhətləri, nailiyyətləri, istedadları deyil, bacarmadıqlarımızı, çox yaxşı olmadığımız sahələri önə çəkirik. Biz uşaqlarımıza da bu cür münasibət qurduğumuz zaman uşaqlarla ünsiyyətimizdə anlaşılmazlıqlar olur və sağlam ünsiyyət qura bilmirik. Çünki uşaqlar bizi dinləmir.

Əvvəlcə onu vurğulamaq lazımdır ki, uşaqlara “yox” deməklə pis valideyn olmayacaqsınız. Uşaqlar öz sərhədlərini bilməlidirlər. Böyümə mərhələlərində onlara harada dayanacaqlarını və sərhədlərini zaman-zaman xatırlatmaq lazımdır, çünki sosiallaşma mərhələsində uşaqların yaşadıqları əsl sıxıntı bu nöqtədə ortaya çıxır. Onlar tələbkardırlar, hər şeyi istəyə bilərlər, hər şeyi əsaslandıra bilərlər. Ancaq onlara verdiyiniz hərtərəfli rahatlıq xoşbəxtlikdən daha çox bədbəxtlik gətirir.

İstədiyini asanlıqla əldə etməyə öyrəşmiş uşağın özünü motivasiya etməkdə, istəklərini gecikdirməkdə, gözləməkdə, başqa insanlara və onların hüquqlarına hörmət etməkdə problemlər yaşadığı görülür. Çünki çöldə həyat belə deyil.
Sosial həyatda onların istədiyi hər şeyi etməyə hazır olan fərdlər, dostlar, işəgötürənlər, iş yoldaşları yoxdur. O, hər şeydə səy göstərməli, buna layiq olmalı olacaq.
Bu, valideyn olaraq uşağa aşılamalı olduğunuz əsas xüsusiyyətdir. Öz ayaqları üzərində dayanmaq bacarığı.

İlk növbədə uşaqlara “yox” dediyiniz sahələri düzgün müəyyən etmək lazımdır. Nəyə “yox” deyirsinizsə, o, məntiqli səbəbə əsaslanmalıdır.
Nəyə “yox” desəniz, o bir daha “hə” olmamalıdır, ona görə də “yox” deməzdən əvvəl bu sözü doğru yerdə istifadə etdiyinizə əmin olmalısınız.
Uzun müddət inandırmağa çalışmaq və uzun izahatlar vermək uşağın qərarınızın dəyişəcəyini düşünməsinə səbəb olur. Qəzəblənmədən sakit və izahlı bir “yox” həmişə daha təsirli olur.
Qaydalar heç vaxt müzakirə edilməməlidir. Danışıqlar nəticəsində bəli və yox anlayışları dəyişdirilərsə, siz bir daha heç vaxt nizam-intizam sizin əlinizdə olmayacaq və vəziyyət həmişə münaqişəyə çevriləcək.
Unutmayın ki, siz böyüklərsiniz, son qərar mərkəzisiniz və biz böyüklər qaydaları təyin edirik.

Sırf “yox” dediyiniz üçün uşağınızın sizi yormasına və ya gözünüzün önündə şou göstərməsinə icazə verməyin. İstənilən münasibət və reaksiya halında onunla söhbət edin və məntiqli, əsaslı səbəblər gətirərək verdiyiniz qərarın müzakirəyə qapalı olduğunu ona deyin.
Təbii ki, uşaqlar zaman-zaman istədiklərini əldə etmək üçün hər cür səy göstərəcəklər, əsas odur ki, sizin sabit valideynlik münasibətiniz olsun.

Bundan əlavə, uşaqlara “yox” deməyi öyrətmək də var. Bu ikisi əslində bir-birindən ayrılmaz əhəmiyyətli və əlaqəlidir. Sosiallaşma ilə yanaşı, uşaqlar özlərinə “yox” deməyi və özləri də “yox” deməyi öyrənirlər. Biz valideynlər uşaqları bu məsələdə çaşdırırıq. Uşaqların kimə, nə vaxt və hansı vəziyyətdə “yox” deməli olduğunu dəqiq deyə bilmərik. 

Bunun əslində çox aydın izahı var. Uşaqlarınıza, xüsusən də dostları ilə münasibətlərində istəmədikləri bir şeyi edən və ya onları etməyə məcbur edən və ya məcbur etməyə çalışan dostlarına və böyüklərinə “yox” deməkdən çəkinməmələrini söyləməlisiniz.

Bu həm də son illərdə gündəmdə olan təhlükələrin qarşısının alınması üçün atılan addımdır. Çünki çox təəssüflər olsun ki, biz artıq ancaq tanımadığı adamlar tərəfindən deyil, həmçinin ailə daxilində, bizə  tanış olan insanlar tərəfindən istismara məruz qalırıq.

Son aylar gündəmə gələn təqib, zorakılıq və bu kimi xoşagəlməz hadisələrin demək olar ki, hamısı ailəyə yaxın şəxslər tərəfindən törədilir.

Unutmayın ki, doğru yerdə istifadə edilən “yox” ilk andan bir çox problemi aradan qaldıracaq.*