Hər iki dildə əlamət və keyfiyyətin dərəcəsini bildirməsi məqsədilə sifətlər müxtəlif şəkildə dəyişə bilər. Buna sifətin dərəcələri deyilir (степени сравнения прилагательных). Rus dilində yalnız keyfiyyət sifətlərinin dərəcəsi vardır və bunlar üçdür: adi dərəcə (положительная степень); müqayisə dərəcəsi (сравнительная степень) və bir  də çoxaltma, üstünlük və ya şiddətləndirmə dərəcəsi (превосходная степень).
Adi dərəcədə sifətlər yalnız keyfiyyətin (əlamətin) adını bildirirlər: «adi dərəcə» başqa sözlə «sıfır dərəcə» də adlana bilər. Çünki sifətin digər dərəcələri onunla müqayisədə aşkar edilir. Sifətin müqayisə dərəcəsi bir əşyaya məxsus keyfiyyətin başqa əşyadakı keyfiyyət dərəcəsinin az və ya çoxluğu ilə müqayisəsini bildirir. Məsələn:
Волга длиннее Днепра;
Запах фиалки слабее запаха ландыша (inciçiçəyi).
Ardı →

Bildiyiniz kimi, Azərbaycan dilində saylarla isimlər arasındakı sintaktik əlaqə yanaşmadır. Bundan fərqli olaraq rus dilində sayların bəzi növləri (sıra saylarının hamısı, miqdar saylarının bəziləri) isimlərlə uzlaşır (əlbəttə, söhbət adlıq haldan gedir). Digər qrup saylardan (məsələn, два, три, четыре) sonra isimlərin yiyəlik halı tələb olunur, пять və ondan sonra gələn saylar isimlərin yiyəlik halının cəmi ilə işlənir (məsələn: пять—сорок—сто учеников, подруг, книг, парт və s).
Istər rus, istərsə Azərbaycan dilində saylar əsasən əşyanın miqdarını və sırasını bildirir. Lakin kəsr və toplu saylar da vardır. Məna və qrammatik xüsusiyyətlərinə görə saylar dörd yerə bölünür:
1) miqdar (один, два, тысяча, миллион, миллиард, сто, сорокvə s.);
2) sıra (первый, второй, сотый, сороковой, шестой və s);
3) toplu (двое, четверо, семеро, трое, шестеро və s);Onların sayı cəmi doqquzdur—от двое до десятеро).
4) kəsr saylar (две девятых, одна четвёртая və s).
Ardı →

Rus dilindəki müstəqil nitq hissələrindən biri də saydır.
Saylarda (имя числительное) çoxlu «qohum» sözlər vardır. Məsələn, один (един) miqdar sayından müxtəlif nitq hissələrinə aid olan 30-a qədər söz yaranmışdır: isimlər (одиночка, одиночество, единство, объединение və s), sifətlər (одинаковый, одинарный, одиночный, единичный, единственный və s), fellər (соединять, объединять, воссоединять və s), zərflər (одинажды, воедино) və hətta bağlayıcılardan da bəziləri (однако) dediklərimizə misal ola bilər.

Полтора (bir yarım) sayı qədim пол втора, yəni birincidən sonra ikincinin yarısı mənasını verir. Полтора sayı hallara görə dəyişərkən a sonluğu ilə qurtarır.
Ardı →

Bundan əvvəlki dərsdən məlumdur ki, önlüklər və ya önşəkilçilər (приставки) əsasən fellərin yaranmasında böyük rol oynayırlar. Rus dilində aşağıdakı enşəkilçilər vardır (mötərizədə önşəkilçilərin variantları verilmişdir): без, в (во), вз (взо, воз), вы, до, за, из (изо), меж (между), на, над, наи, низ (низо), о (об, обо), от (ото), пере, пре, пред (предо), под (подо), при, про, роз (раз, разо), с (со, су), у, через (чрез).

Bu önşəkilçilərin əksəriyyətinin əsas mənası istiqamət bildirməkdir. (входить-выходить; подходить, заходить); önlüklərin bəziləri müxtəlif məkan münasibətləri də göstərir (подводный, надземный). Без (бес) önlüyü söz kökü ilə ifadə olunmuş bir şeyin iştirak etməməsini, olmamasını bildirir (бездарный, бесплатный, беспощадный). Keçən dərsimizdə qeyd etmişdik ki, müstəsna hallarda önlüklər xalis qrammatik məna kəsb edir və söz formalarının əmələ gəlməsində istifadə olunur.
Ardı →

Bu məqalədə sizin diqqətinizi rus dilini öyrənməyinizlə əlaqədar olaraq, bəzi mühüm məsələlərə cəlb etmək istəyirəm.
Birincisi, ь və ъ hərflərini düzgün işlətmir və həmin hərflərin olduğu sözləri düzgün tələffüz etmirlər. Məsələn: шью yerinə шју (bəzən dəшију), съел əvəzinə sel və ya, siyеl, syеl işlədirlər və s. Ikincisi, sözlərin hansında ь və hansında ъ yazmaqda çətinlik çəkirlər. Misal üçün, подъезд sözünü подезд, подијезд kimi yazırlar.
Ardı →

Qeyd etmişdik ki, rus dilindəki bütün isimlər üç cinsdən birinə aid olur. Bu dərsimizdə müxtəlif cinslərə aid olan isimlərin başqa nitq hissələri ilə əlaqəsindən danışacağıq.
I. Əşyanın əlamət və keyfiyyətini bildirən sözlər—sifətlər (имена прилагательные) isimlərlə, cinsə, tək-cəmə və hala görə uzlaşır. Başqa sözlə desək, sifətin cinsi, tək-cəmi və hansı halda işlədilməsi onunla əlaqələndirilən isimdən asılıdır. Belə ki, kişi cinsi isimləri ilə söz birləşməsi təşkil edən ifadələr adlıq halın təkində ый, ий, ой sonluqları qəbul edir və какой? sualına cavab verirlər: Məsələn: красный карандаш; большой успех; весенний день. Sifətlər hallara görə dəyişərkən də kişi cinsli isimlərlə uzlaşma əlaqəsində olur. Misal üçün, чудесный летний вечер (им. пад.); чудесного летного вечера (род. пад.); дучесным летным вечером (творит, пад.) və s.
Ardı →

Rusca mürəkkəb sözlərin yazılışı bəzən çətinlik doğurur. Əvvəla qeyd etmək lazımdır ki, mürəkkəb sözlər (сложные слова) rus dilində о və е birləşdirici saitlərin köməyi ilə, bəzən isə onlarsız əmələ gəlir. Məsələn; водовоз, пулемёт, Ленинград, трёхметровое (расстояние) və s. Bundan başqa mürəkkəb ixtisarlar (сложносокращенные слова) sözlərin baş hərflərindən və ya başlanğıc səslərindən düzələ bilər. Məsələn: МИД (Министерство Иностранных Дел), СССР və s Mürəkkəb ixtisarlar sözlərin müəyyən hissələrinin köməyilə əmələ gələ bilir. Məsələn: профком, облисполком və s.

Mürəkkəb sözlərin yazılış qaydaları aşağıdakılardır
Defislə yazılanlar bunlardır:
Ardı →

Təsirlik halın günahı nədir? (О «вине» винительного падежа)

Yəqin ki, sizi heç vaxt belə bir sual düşündürməyib: nə üçün təsirlik hal (винительный падеж) məhz başqa cür deyil, yalnız bu adla adlanıb? Amma bu haqda düşünməyə dəyər.

Вина (təqsir, günah) sözünün mənasını təsirlik halın «amplua»sı (rolu) ilə müqayisə etsək, görərik ki, günahla, təqsirlə bu sözün heç bir əlaqəsi yoxdur. Bəs onda bu halın öz adı ilə qalan beş haldan seçilməsi nə ilə əlaqədardır? Doğrudan da, sözlərin rusca hallanmasında hər hal (падеж) tərkibi ilə kəsb etdiyi mənaya uyğun gəlir. Məsələn: adlıq hal (именительный падеж) sadəcə olaraq nəyisə və ya kiminsə adını çəkir; yiyəlik yal (родительный падеж) hər şeydən əvvəl mənsubiyyət bildirir; yönlük hal (дательный падеж) istiqaməti müəyyənləşdirir. Rus dilindən предложный падеж (Azərbaycan dilihdə ona çox zaman yiyəlik hal müqabil gəlir) həmişə predloqla işləndiyi üçün belə adlanmışdır.

Bəs вина sözü ilə винительный надеж arasında ümumi bir şey varmı? Bunlar arasında səhv əlaqə yoxdurmu? Bu barədə M. Fasmerin tərtib etdiyi «Rus dilinin etimoloji lüğəti»ndə (Moskva, «Prosveşenie» nəşriyyatı, 1964-cü il, 1-çi cild, səh. 316) məlumat verilmişdir. Lüğətdə göstərilir ki, винительный падеж latın dilindən, ona isə yunan dilindən keçmədir, mənası—«hərəkətin nəticəsini bildirən hal» (падеж, обозначающий результат действия) deməkdir. M. Fasmerin fikrincə, bu birləşmənin latın dilindən tərcüməsi rus dilinə yanlış verilmişdir: винительный, т. e падеж обвинения». винительный падеж birləşməsi ilk dəfə olaraq hələ L. Zizaniyanın qrammatikasında özünə yer tapmışdır və виновный падеж kimi də işlənə bilirdi. Bəs bu birləşmə neçə əmələ gəlmişdir? Виновный падеж birləşməsi əvvəlcə виновное падение kimi işlənib, sonralar падение sözü падеж ilə əvəz olunub. Вина sözünə gəldikdə isə, demək lazımdır ki, bu söz qədim slavyan və qədim rus dillərində, müasir mənada başqa səbəb (причина) mənasında da işlədilirdi.

Nəticə etibarilə deyə bilərik: винительный падеж terminin yaranmasında dil səhvi olmamışdır. həmin birləşmənin meydana gəlməsi tərcüməçinin səhvi yox, onun tərcümə zamanı seçdiyi sözün o vaxtkı mənasının indi olmamasıdır.
Davamı →

Rusca düzgün danışmağın vacib şərtlərindən biri sözlərin (hallanan isimlərin, sifətlərin, sayların, əvəzliklərin) tələb olunan şəkildə, yəni halda işlədilməsidir. Bildiyiniz kimi, Azərbaycan dilindən fərqli olaraq rus dilində üç tip hallanma, habelə xüsusi hallanan sözlər vardır.

Sözləri hallara görə dəyişdirərkən ən çox çətinlik adlıq halla təsirlik halın (əsasən, ikinci hallanmada) işlədilməsində müşahidə olunur və bu düzgün nitqə maneçilik törədir. Məsələn, belə deyilməlidir: Мама видит сыna. Bu cümlədəki сына ismi təsirlik halda işlənib (видит кого?— сына). Əgər desək: Мама видит сын—bu düzgün olmaz. Lakin qədim rus dilində belə demək mümkün olurmuş. Baxmayaraq ki, bu sözlər müxtəlif hallardadır (мама-adlıq halda, сын təsirlik halında), formaları eynidir. Müasir rus dilində də elə cümlələr, ifadələr var ki, onlarda da iki söz müxtəlif hallarda olur, lakin formaca biri digərindən fərqlənmir. Məsələn: Мать видит дочь. Весло (авар, күрәк) задело платье.
Bütün bunlar qarmaqarışıqlıq yaradır. Ona görə də kişi cinsli isimlər canlı əşyaları bildirirsə, bu halda təsirlik halın şəkilçisi (sonluğu) yerlik halla eyni olur. Biz belə deməliyik: Я вижу человека (друга, брата, Сабира, Вагифа). Брат встретил гостя. Он видел коня və s.

Belə bir sual meydana çıxır: bəs, axı yiyəlik hal da, təsirlik hal kimi, canlı əşyalar bildirdikdə кого? sualına cavab verir. Indi haradan bilək ki, söz (isim) hansı haldadır? Eyni formada işlənmiş canlı kişi cinsli sözlərin yiyəlik və təsirlik hallarını qarışdırmamaq üçün aşağıdakıları bilmək lazımdır:
Yiyəlik halda кого? sualına нет sözü (inkarlıq mənasında) əlavə etsək cavabında yiyəlik halın (родительный падеж) forması olaçaqdır. Məsələn: нет кого?—человека, друга, брата, коня;
təsirlik hal isə кого? что? suallarına cavab verir və adından bəlli olduğu kimi, bir qayda olaraq, təsirli fellərdən sonra işlənir. Müqayisə edək: нет кого?—человека, коня, друга, брата (yiyəlik hal—родительный падеж); вижу кого? встретил кого?—человека, коня, друга, брата, солдата, товорища və s. (təsirlik hal—винительный падеж).
мать любит дочь və ya дочь любит мать; весло задело платье və ya платье задело весло tipli cümlələrlə, ifadələrlə əlaqədar belə qayda mövcuddur; birinci söz (isim) adlıq haldadır—mübtədadır, ikinci isim isə—təsirlik haldadır; cümlə üzvlərinə görə tamamlıqdır (vasitəsiz).
Rus dilində elə sözlər vardır ki, onlar canlı əşyaların adlarını bildirsələr də, həmin isimləri qrammatik cəhətdən canlı kateqoriyaya aid etmək heç də həmişə düzgün olmur. Məsələn: утопленник (suda batmış, boğulmuş adam), удавленник (özünü asmış, boğulmuş adam) canlı isimlərə aid edilirsə, труп (meyit, çənazə, nəş, çəsəd, çəmdək, leş) sözü cansız isimdir. Урод (eybəcər, çirkin, kifir, bədheybət) və птенец (quş balası, ətcəbala) sözləri də canlı isimlərdir. Lakin толпа (yığın, dəstə, izdiham, güruh, camaat, xalq), молодёжь, молодняк (çavan heyvanlar; cavan meşə; cavanlar, cavan kadrlar), стадо (sürü, naxır), стая (sürü, dəstə, qatar) cansız isimlər kimi işlədilməklə что? sualına cavab verirlər.
Davamı →

İntonasiya və məqsədə görə cümlənin növləri

Məlum olduğu kimi, qrammatika iki bölmədən ibarətdir: morfologiya və sintaksis. Morfologiya müxtəlif nitq hissələrinə aid olan sözlərin əmələ gəlməsi üsulları, onların formaları (cins forması tək-cəm, hallanma, şəxs, ölçü, dəyişmə və s.) və bu formaların mənaları ilə məşğul olur; Sintaksisdə isə cümlədə sözlərin birləşməsi, cümlə üzvləri və onların ifadə üsulları, habelə cümlənin növləri öyrədilir.
Qrammatikanın hər iki bölməsi (morfologiya və sintaksis) bir-birilə sıx əlaqədardır, ona görə də sintaksisi öyrənərkən morfologiyanın qanun-qaydalarını mütləq xatırlamaq gərəkdir. Məqsəd və intonasiyaya görə cümləni dörd növə ayırırlar. hər iki dildə işlənən cümlələr bu dörd növdən birinə aid olur: nəqli cümlə (повествовательное предложение), sual cümləsi (вопросительное предложение), əmr cümləsi (побудительное предложение), nida cümləsi (восклицательное предложение). Deməli, nitqdə işlətdiyimiz cümlələrdə ya müəyyən bir şey, əşya, hadisə, əhvalat haqqında məlumat verilir, ya soruşulur, ya əmr edilir (buraya xahiş, nəsihət də daxildir), ya da ki, həmin cümlələrdə yüksək hiss-həyəcan ifadə edilir.

Nəqli cümlədə adından bəlli olduğu kimi, müəyyən bir hadisə, əşya, əhvalat, iş və sair haqqında nəql edilir, məlumat verilir. Məsələn:
Труд создал человека.
Переправы мы осуществляли только ночью.
С моря дул свежий ветер, было зябко.
Nəqli cümlənin sonunda nöqtə qoyulur. 

Sual məqsədi ilə işlədilən cümlələrə sual cümləsi deyilir. Məsələn:
Серебристая дорога, ты зовешь меня куда?
Что ты делал вчера в школе после уроков?
Кто знает этого человека? Sual cümləsinin sonunda sual işarəsi qoyulur.

Əmr cümlələrində əmr, xahiş, nəsihət, çağırış, arzu və s. bildirilir. Əmr cümlələrində adətən felin başqa şəkilləri də (xəbər, şərt və qeyri-müəyyən forma) istifadə edilə bilər. Bu növ cümlələrdə bəzən: давать, давайте, да, пусть və başqa ədatlar (hissəciklər) da işlədilir. Məsələn:
Заходите, мальчики, в класс.
Давайте, навсегда дружить!
Споемте, друзья, ведь завтра в поход уйдем в предрассветный туман!
Göründüyü kimi, deyiliş intonasiyalardan asılı olaraq əmr cümlələrinin sonunda nida işarəsi və ya nöqtə qoyulur.

Yüksək hiss, həyəcan, şadlıq, təəccüb, qorxu və s. ilə deyilən cümlələr nida cümlələridir. Məsələn:
Да здравствует мир на всем мире!
Знамя народное пусть от победы к победе ведет!
Да здраствует солнце, да скроется тьма!
Davamı →