«Karfagen» Finikiya dilində «yeni şəhər» deməkdir. Şimali Afrikada quldar şəhər dövləti olan Karfagen şəhəri dənizə uzanmış daşlı burun üzərində yerləşmişdi, coğrafi mövqeyi əlverişli idi. Dəniz ticarəti aparırdı. Şəhər ətrafındakı münbit torpaqlar quldarlara məxsus idi. Şimali Afrikanın bir hissəsi, İspaniyanın cənubu, Aralıq dənizinin bir sıra adaları Karfagenə tabe idi. E.ə. III əsrdə Karfagen və Roma Siciliya adasını ələ keçirməyə çalışırdı. Bu hər iki dövlət arasında müharibəyə səbəb oldu. Romalılar karfagenliləri «pun» adlandırdıqlarına görə bu müharibəyə Pun müharibəsi deyilir. E.ə. 264-146-cı illərdə fasilələrlə üç pun müharibəsi olmuşdu.

Ardı →

Avropanın cənubunda Aralıq dənizinə doğru uzanan Appennin yarımadasını qədim dövrlərdən yunanlar İtaliya adladırmışlar ki, tərcümədə «Buzovlar ölkəsi» deməkdir. Yarımada İoniya, Tirren və Adriatik dənizləri iləəhatə olunur, Italiyaya Siciliya, Sardiniya və Korsika kimi böyük adalar da buraya daxil edilir. 
Romanın hərbi demokratiya və padşahlıq dövrü sinfi cəmiyyətə xas amillərin meydana gəlməsi ilə xarakterizə olunur. Bununla bərabər, nəsli quruluşun qalıqları da uzun müddət davam etmişdi ki, bu özünü xalq yığıncağı vasitəsilə idarəçilikdəəks etdiridi.  Romada 300 qədim nəslin olduğu məlumdur. Hər 10 nəsil bir kuriyada birləşirdi. 10 kuriya isə bir tribanı (tayfanı) təşkil edirdi. Beləliklə, Romada 3 triba olmuşdu ki, hər triba bir tayfanı təşkil edirdi. 300 qəbilə (üç tayfa ittifaqı) Roma xalqını (populus Romanus) təşkil edirdi. Romanın idarəçiliyi xalq yığıncağı (komissiyalar), senat və reks (padşah) tərəfindən həyata keçirilirdi ki, ən qədim Romada bu üç hakimiyyət orqanı mövcud idi. Romalılar hələ qədim dövrlərdən bütün mühüm işləri xalq yığıncaqlarında (comitia) həll edirdilər. Senatda əvvəlcədən baxılan məsələlər rəsmən xalq yığıncağında qəbul olunurdu.
Romada quldarlıq münasibətlərinin və dövlətin yaranması nəticəsində tədricən keçmiş qəbilə quruluşuna əsaslanan idarə sistemi də öz formasını dəyişərək dövlət hakimiyyətini idarə sisteminə çevrilmişdi.

Ardı →

E.Ə. II-I ƏSRLƏRDƏ ROMADA QULDARLIĞIN İNKİŞAFI

Romalılar əmək alətlərini iki yerə bölürdülər: canlı və cansız alətlər. Canlı alətləri isə iki qrupa ayırırdılar: danışan və danışmayan alətlər. Danışan alətlər dedikdə qullar nəzərdə tutulurdu.

Roma ordusunun əyalətlərdən qarət etdiyi sərvətlər Roma quldarlarının əlinə keçirdi. Quldarlar bu vəsaitlə bağlar və üzümlüklər salır, mal-qara sürüləri saxlayır, şəhərlərdə emalatxanalar açır, iri gəmilər inşa edirdilər. Roma imperiyasının hər yerində qul bazarı var idi. Ən böyük qul bazarı Egey dənizindəki Delos adasında idi. Qullardan təsərrüfatın bütün sahələrində: daş karxanalarında, mədənlərdə, tikintilərdə, ev işlərində, gəmiçilikdə istifadə olunurdu. İtaliyada kənd təsərrüfatında quldan daha çox istifadə edirdilər. İş qabiliyyətini itirmiş qullar kimsəsiz adalara atılır və orada acından ölürdülər.

Ardı →

Plebeylərin qələbəsi. Respublika yaranandan sonra da plebeylər hüquqsuz qaldılar. Onlar patrisilərlə bərabər hüquqa malik olmaq üçün e.ə. V-III əsrlərdə mübarizə aparırdılar. Patrisilər onlara icma torpaqlarından istifadə etməyə, dövlət idarə işlərində iştirak etməyə imkan vermirdi. Buna cavab olaraq, plebeylər orduda xidmətdən imtina etmək, Romadan çıxıb yeni şəhərlər salmaqla və s. ilə hədələyirdilər.

E.ə. V əsrin əvvəllərində plebeylər onların hüquqlarını müdafiə edən tribunların seçilməsinə nail oldular. Tribun senatın və konsulun plebeylərin mənafeyinə zidd olan istənilən qanunu ləğv edə bilərdi. Onun «veto», yəni «qadağan edirəm» deməsi kifayət idi. Romada xalq tribununu öldürmək ən ağır cinayət sayılırdı. E.ə. III əsrin əvvəllərində plebeylər qələbə qazanıb Romanın tam hüquqlu vətəndaşı oldular. Onlar yüksək vəzifə tutmaq, icma torpaqlarından istifadə etmək hüquqlarına malik. oldular. Hər bir Roma vətəndaşı dövlət vəzifələrinə seçilə bilərdi, lakin vəzifə üçün heç bir haqq verilmədiyinə görə vəzifəyə ancaq varlılar seçilirdi. Roma quldarlar və aristokratlar respublikası idi.

Ardı →

Yuli Sezar və onun Romada hakimiyyəti zəbt etməsi. Spartak üsyanı yatırıldıqdan sonra Romada hakimiyyət uğrunda mübarizə gücləndi. Mübarizə, əsasən, sərkərdələr Krass, Pompey və Yuli Sezar arasında gedirdi. Konsulluq müddəti bitdikdən sonra Yuli Sezar Qalliya əyalətinə canişin təyin edildi. Qalların müqavimətini qıran Sezar bütün Qalliyanı tabe etdi. Bundan sonra o, həm də Romada hakimiyyəti ələ keçirmək fikrinə düşdü. E.ə. 49-cu ildə Sezarın qoşunları Roma üzərinə hərəkət etdi. Sezarı ya Roma üzərində hakimiyyət, ya da rüsvayçı qətl gözləyirdi. O, «Püşk atılmışdır!» deyib, irəlilədi. Sezara qarşı hərəkət edən senat qoşunlarına Pompey başçılıq edirdi. Sezar o qədər cəld hərəkət etdi ki, Pompey müdafiəni təşkil edə bilmədi. Sezarın qoşunları müqavimətə rast gəlmədən Romanı və bütün İtaliyanı tutdu.
Davamı →

Eramızdan əvvəl 40-cı ildə iki yeniyetmə Romanın məşhur kahinlərindən olan Teaqanın yanına gəlir. Yeniyetmələrdən biri öz qoroskopunu öyrənmək istəyir. Məşhur astroloq ikinci yeniyetəmənin də qoroskopuna baxmaq istəyini dilə gətirirkən yeniyetmə etiraz edir. Buna baxmayaraq dostunun israrı ilə doğum tarixini astroloqa söyləyir.  Teaqan yeniyetmənin qoroskopuna baxdıqdan sonra onun qarşısında diz çökür…
Yeniyetmələrdən bir Romanın ilk imperatoru Qay Oktavian Avqust, digəri isə onun uşaqlıq dostu Mark Aqrippa idi…
Hər halda əfsanədə belə deyilir…

Ardı →

Qladiatorlar – Qədim Romada döyüşçülər olmuşdur. Bu döyüşçülər bir – biri ilə və ya heyvanlarla,  xüsusi səhnədə, tamaşaçıları əyləndirmək üçün döyüşərdilər.

Qladiator oyunları insan qurban verilən dövrlərdə etruskların dəfn  mərasimi adətindən götürülmüşdür. Vaxt ötdükcə bu adət formasını dəyişmişdir. Belə sonralar ölümə məhkum olunanları dərhal öldürmürdülər. Onları məzar kənarında döyüşdürürdülər. Zəif həlak olurdu, güclü sağ qalırdı.

Romalılar bu qəddar döyüşə ilk dəfə eramızdan əvvəl 264-cü ildə “Öküz meydanı” deyilən yerdə rast gəlmişlər. Bu döyüş romalılara qeyri-adi bir təsir bağışlamışdır. Döyüş romalıların böyük marağına səbəb olduğundan romalılar bu döyüşü öz Roma səlnamələrinə yazmışlar.

Yadetmə mərasimləri və qladiator oyunları arasındakı əlaqələr heç zaman unudulmamış, bu oyunlar — “dəfnetmə oyunları” adı ilə yaddaşlarda uzun müddət qalmışdır. Bu oyunlar rəsmi olaraq – “mumus” (öhdəlik, borc)- yəni “yaşayanların vəfat etmişlər qarşısında bir borcu”- ənənəsinə çevrilmişdir.
Ardı →

Qladiator latın sözü “qladius” sözündən götürülüb və qılınc adlanır. Qədim Romada bir-birlərinə, vəhşi heyvanlara qarşı vuruşdurmaq üçün hazırlanan daha çevik, güclü qullara deyilirdi.
Qladiatorların döyüşü öz başlanğıcını qədim etruskların dəfn mərasimlərindən götürüb. Romalılar etruskların milli adət-ənənələrinin bir qoluna əsaslanaraq döyüş növünü yaradıblar. Qədim Yunan tarixçisi Tit Livinin yazdığına görə, qladiatorların ilkin döyüşü bizim eradan əvvəl 264-cü ildə Romada Brut Perenin dəfnində olub. Romalılar bu oyunu ―Ahirət oyunları adlandırırdılar. Rəsmi adı ―munus, yəni ―borc, ölənlərin qarşısında dirilərin borcu. Zaman keçdikcə, etruskların ənənəsi burada da davam etdirildi. Nəhayət, b.e.ə. I əsrdə əyləncəli və tərbiyələndirici əhəmiyyətə malik tamaşaya çevrildi.
Davamı →

Qədim Roma rəvayətə əsaslanaraq b.e.ə.754\753 yaradılmışdı, sonralar Apennin yarmadasını b.e.ə. III əsrdə –  Aralıq dənizinin sahillərində dövlət və buə razı Qərb və şimali-şərq Avropanın bir hissəsi kiçik Asiya, Şimali Afrika sahilləri, Suriya, Fələstini əhatə etmişdi. Roma tarixi əsas etibarı ilə 3 mərhələyə bölünür:

1. Çar dövrü (754\753-510-509 b.e.ə.)
2. Respublika (510-509-30 b.e.ə.)
3. İmperiya (30 b.e.ə  — 476.b.ə.) Bu mərhələdə üç əsas qism: prinsipat (30 – b.e.ə. – 193 b.e.) böhran (193- 284) və dominat (284-476).

İlk dövrdə əhalinin bir hissəsinin tam hüquqa malik olanlar patrisiyalılardır, əhalinin qalan hissəsi- plebey adlanırdılar. Patrisiyalılar və plebeylər arasında olan fərq və mülki və sosial qeyri- bərabərlik nəticəsində yeni forma sosial münasibətlərdə yaranmışdı – klientela. Xalq toplantıları (yıgıncaqlar) kuriya1 əsasında aparılırdı, və onlarda yalnız patrisiyalar iştirak edə bilərdilər. Rəvayətə görə ilk dəfə Romul tərəfindən senat yaradılmışdı.
Davamı →

İtaliyanın işğalı Romanı Aralıq dənizi regionunun qüdrətli dövlətinə çevirmişdi. Romanın beynəlxalq əlaqələrində Misir, Suriya, Parfiya və Karfagen mühüm yer tuturdu. Karfagen şəhəri ilə iqtisadi əlaqələr hələ e.ə. IV əsrdən başlamışdı. Siciliya, Sardiniya və Korsikanı tutduqdan sonra Karfagen tacirləri tez-tez Romaya gəlirdilər. Onların gəmiləri Romanın başqa ölkələrlə ticarətində də iştirak edir, Romaya Karfagen tacirləri xəz, gön, fil sümüyü, meyvə, şərab, ağac məmulatı, şüşə, güzgü, boya, əlvan parçalar və s. gətirir, Romadan isə mal­qara, taxıl, duz, yağ, zeytun yağı və s. aparırdılar. E.ə. 273-cü ildə Misir padşahı Ptolomey Romaya elçi göndərərək “İttifaq və dostluq” yaratmağı təklif etmiş, Roma da cavabında oraya nümayəndəlik göndərmişdi.
İtaliyanın işğalının başa çatması, Kapuya, Tarent, Neapol, Brundiziya və s. liman şəhərlərinin tutulması romalılarının dəniz ticarətinin genişləndirməsinə şərait yaratmışdı. Romalılar öz müttəfiqlərinə və tabe edilmiş şəhərlərə bilavasitə xarici ölkələrlə iqtisadi əlaqə saxlamağı qadağan etmişdilər. Xarici əlaqələrin saxlanılması Roma dövlətinə məxsus idi.

Ardı →