İkinci dünya müharibəsində SSRİ-nin qələbəsi Mərkəzi, Cənub-Şərqi Avropa və Asiya ölkələrində sovetpərəst qüvvələrin canlanmasına səbəb oldu. Sovet ordularının faşistlərdən azad etdiyi Bolqarıstan, Macarıstan, Polşa, Rumıniya, Çexoslovakiya, Şərqi Almaniyada, SSRİ-nin dayaq durduğu Albaniyada, Yuqoslaviyada, Vyetnamda, Çində, Şimali Koreyada, bir neçə vaxt əvvəl Monqolustanda xalq demokratiyası inqilabları baş verdi. Onlarda tədricən kommunistlər hakimiyyətə gəldilər. Bu da həmin ölkələrdə xalq təsərrüfatının yüksək dərəcədə mərkəzləşdirilməsi və zora arxalanan partiya-dövlət bürokratiyasının yaradılması ilə səciyyələnən Stalin modelli siyasi, sosial-iqtisadi dəyişikliklərin həyata keçirilməsi ilə nəticələndi.
Ardı →

ABŞ ikinci dünya müharibəsindən hərbi, siyasi və iqtisadi cəhətdən ən güclü ölkə kimi çıxdı. 1945-ci ilin aprelin 12-də F.D.Ruzvelt vəfat etdikdən sonra ABŞ-da prezident vəzifəsini vitse-prezident Harri Trumen icra etməyə başladı. Trumen iqtisadi və sosial sahələrdə F.D.Ruzveltin “Yeni xətt” siyasətini davam etdirdi. 1944-1946-cı illərdə bir sıra qanunlar qəbul olundu. “Hüquqlar haqqında əsgər billi” qanununa əsasən ordu sıralarından tərxis edilənlərə təhsil və mənzil tikmək üçün kredit almağa, bizneslə məşğul olmağa imkan yaradan xeyli imtiyazlar verildi. Minimum əmək haqqının artırılması, sosial müdafiə sisteminin genişləndirilməsi və ucuz mənzillər tikilməsi proqramı qəbul edildi. ABŞ-da “firavanlıq dövləti” yarandı. Müharibədən sonra sosial və əmək münasibətləri də kəskinləşdi. Bu, öz təzahürünü 1947-ci ildə Konqresdə çoxluq təşkil edən respublikaçıların təkidi ilə qəbul olunmuş Taft-Xartli qanununda tapdı. Bu qanun həmkarlar ittifaqlarının fəaliyyətini və əmək münasibətlərini tənzimləyirdi. Müharibədən sonra ABŞ xarici siyasətdə “zor işlətmək”, “müharibə həddində müvazinət”, “total qarşıdurma” doktrinaları irəli sürdü. Trumen doktrinası və Marşall planı təklif olundu. Trumen doktrinası Yunanıstan və Türkiyədə sovet təsirinin güclənməsi əleyhinə çevrilmişdi. Marşall planı isə Avropadakı müttəfiqlərinə müharibə dövründə dağılmış iqtisadiyyatını bərpa etməsinə kömək üçün nəzərdə tutulmuşdu.

Ardı →

Böyük Britaniya müharibədən qalib çıxsa da, onun xarici borcu 7 dəfə artmışdı. Bir sıra müstəmləkələrini itirmiş, qalanlarında isə milli-azadlıq hərəkatı genişlənməkdə idi. 1945-ci ildə keçirilən parlament seçkilərində qalib gələn Leyboristlər partiyası Klement Ettlinin başçılığı ilə hökumət təşkil etdilər. Hökumət Hindistan, Seylon, Birma, Fələstin və İordaniyaya istiqlaliyyət verməyə məcbur oldu. 1951-ci ilin parlament seçkilərində mühafizəkarlar qalib gəldilər. Çörçill yenidən baş nazir oldu. Mühafizəkarlar sosial təminat və tibbi xidmət sahələrinə toxunmadılar. Poladtökmə sənayesini və nəqliyyatı yenidən öz keçmiş sahiblərinə qaytardılar. Böyük Britaniya Sudan, Malayya Federasiyası, Qızıl Sahil (Qana), Kipr və Nigeriyaya istiqlaliyyət verdi.

Ardı →

Müstəmləkə sisteminin dağılması ikinci dünya müharibəsındən sonra baş verən ən köklü dəyişikliklərdən idi. O, XX əsr tarixinin çox mühüm, mütərəqqi hadisəsi idi. Məhz bu dəyişiklik nəticəsində planetin yüz milyonlarla əhalisi öz inkişaf yolunu müəyyən etmək, milli özünüdərkə nail olmaq, dünya sivilizasiyasının nailiyyətlərindən bəhrələnmək imkanı qazandı. Müstəmləkəçilikdən azad olmuş ölkələr XX əsr tarixinə inkişaf etməkdə olan dövlətlər kimi daxil olmuşdular. Onlar inkişaf səviyyəsinə görə üç qrupa bölünürdülər:

Birinci, ən az inkişaf etmiş ölkələr. Bu qrupa Tropik Afrikanın Ekvator Qvineyası, Efiopiya, Çad, Toqo, Tanzaniya, Somali, Qərbi Saxara; Asiyanın Kampuciya, Laos; Latın Amerikasının Taiti, Qvatemala, Qviana, Honduras və b. ölkələri daxil idilər. Onların təsərrüfat quruluşunda əsas yeri aqrar bölmə tuturdu. O, təsərrüfatın 80-90 faizini təşkil edirdi. Onlar məhsulla və xammalla öz daxili tələbatlarını ödəyə bilmirdilər.

Ardı →

1944-1946-cı illəri əhatə edən bu dövr həmin ölkələrin tarixinə “xalq demokratiyası” mərhələsi kimi daxil olmuşdur. Hakimiyyət başında qalan kommunist partiyaları 1948-1949-cu illərdə Mərkəzi və Cənub-Şərqi Avropada sosializm qurmaq xəttini həyata keçirməyə başladılar. Nümunə üçün isə SSRİ əsas götürüldü. Macarıstan, Rumınıya, Yuqoslaviya və Albaniyada çoxpartiyalılıq ləğv olundu. ADR, Polşa, Çexoslovakiya, Bolqarıstanda isə partiyalar kommunistlərin başçılıq etdiyi koalisiya və cəbhələrin bir hissəsinə çevrilərək siyasi müstəqilliklərini itirdilər. Bazar iqtisadiyyatı Mərkəzləşmiş planlı iqtisadiyyatla əvəz edilirdi. Xüsusi mülkiyyət sürətlə ləğv olunur, sahibkarlar və fərdi kəndlilər sıradan çıxarılırdı. Sosialist yenidənqurmaları nəticəsində bu ölkələrdə totalitar siyasi rejim, totalitar sosializm cəmiyyəti təşəkkül tapdı. Buna görə də həmin dövlətlər totalitar sosializm ölkələri adlandırılırdılar.

Ardı →

1917-ci il Oktyabr çevrilişindən sonra Rusiyada vətəndaş qarşıdurması yeni mərhələyə qədəm qoydu. Hakimiyyətə gəlmiş bolşeviklərlə — qırmızılarla devrilmiş qüvvələr – ağlar arasında mübarizə başlandı. Sovet hökumətinin nəzarət etdiyi ərazilərdə də narazı qüvvələr bolşeviklərə qarşı ağ terrora keçdilər.

Bolşeviklər düşmənlərinin ağ terroruna qarşı qırmızı terror elan etdilər. RSFSR XKS 1918-ci il sentyabrın əvvəllərində qırmızı terror barədə dekret qəbul etdi. Sovet dövləti vətəndaş müharibəsi dövründə hərbi kommunizm siyasətini tətbiq etdi. Bu siyasətə görə bütün istehsal sahələri dövlətin əlində mərkəzləşdirildi; istehsal və bölgü üzərində möhkəm nəzarət qoyulurdu; kəndlilərdən ərzaq sapalağı alınırdı. Bu siyasət bolşeviklərin vətəndaş müharibəsində qələbə çalmasına çox kömək etdi. 1918-1920-ci illərdə baş vermiş hərbi müdaxilə və vətəndaş müharibəsi bolşeviklərin qələbəsi ilə başa çatdı.

Ardı →

Yer kürəsinin ən böyük dövlətinin — Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqının dağılması XX əsrin sonlarında bəşər tarixinin ən mühüm hadisələrindən biri idi. Çox yüksək sənaye istehsalı sürətinə, güclü iqtisadiyyata, ABŞ-ın hərbi-texniki potensialı ilə uğurla rəqabət aparan nəhəng hərbi-sənaye kompleksinə malik olan SSRİ kimi nəhəng imperiya dövləti niyə dağıldı?
SSRİ-nin dağılması ilə bağlı hadisələr müasir tədqiqatçılar tərəfındən olduqca ziddiyyətli şəkildə qiymətləndirilir. Eyni zamanda, artıq bu gün bizim keçilmiş yolu ətraflı şəkildə təhlil etmək, o zaman gözlərimiz qarşısında, bizim fəal, yaxud passiv iştirakımızla sürətlə inkişaf edən proseslərə aid müxtəlif nəzər-nöqtələrini müqayisə etmək imkanımız var.

Ardı →

İflas mərhələsi. DSS-nin dağılması onun əsas dayağı olan SSRİ-də sosializmin aşınması və iflası prosesindən başlamışdı. Bu proses M.Qorbaçovun «yenidənqurma» siyasəti şəraitində başlandı.
80-ci illərin ikinci yarısında SSRİ-də baş verən proseslər Mərkəzi və Cənub-Şərqi Avropanın sosialist ölkələrində də öz əks-sədasını verdi. Hətta Polşada və Macarıstanda bu proseslər SSRİ-dən əvvəl başlamışdı. 1989-cu ildə Polşada kommunistlərin 40 ildən çox sürən hökmranlığına son qoyulmuşdu. 1991-ci ildə ümumi səsvermə yolu ilə «Həmrəylik» təşkilatının liderlərindən biri olan Lex Valensa prezident seçildi. Polşa bazar iqtisadiyyatı yolu ilə inkişaf etməyə başladı.
Ardı →

Dünya sosializm birliyində SSRİ müstəsna rol oynamışdı. O, sosializmin bir ölkə hüdudlarından çıxaraq dünya sisteminə çevrilməsində, onun ayaq tutmasında və möhkəmlənməsində əsil mənada dayaq olmuşdu. Bu da kommunistlərin dünya kommunist inqilabı konsepsiyasına uyğun gəlirdi. Müharibədən çox zəif çıxmış, maddi və mənəvi sərvətləri dağıdılmış SSRİ Cənub-Şərqi Avropa və Asiya ölkələrinə hərtərəfli yardım etmiş, onların qərbin nüfuz dairəsinə çevrilməsinə imkan verməmişdi. SSRİ-nin 1943-cü ilin dekabrında Çexoslovakiya ilə, 1945-ci ilin aprelində Yuqoslaviya və Polşa ilə, 1946-ci ilin fevralında Monqolustanla, 1948-ci ilin fevralında Rumıniya və Macarıstanla, 1948-ci ilin martında Bolqarıstanla, 1950-ci ilin fevralında Çinlə dostluq, əməkdaşlıq və qarşılıqlı yardım barədə imzaladığı müqavilələr onların sosializm yolu ilə getməsi üçün qarant rolunu oynamışdılar.
Ardı →

Müstəmləkə sisteminin süqutu.İkinci Dünya müharibəsindən sonra müstəmləkə problemi ən aktual məsələlərdən biri idi. Hətta, 1945-ci ildə İngiltərə, SSRİ və ABŞ hökumət başçılarının razılığı ilə San-Fransisko konfransının gündəliyinə müstəmləkə problemi barədə xüsusi məsələ salındı. Konfransın təsis etdiyi BMT-nin nizamnaməsinə müstəmləkə xalqlarının "özünüidarə və müstəqillik" əldə etməsi ideyası daxil edildi.
Demokratik qüvvələrin müharibədə qələbəsi və müstəmləkə probleminin ən vacib beynəlxalq məsələyə çevrilməsi müstəmləkə və asdı ölkələrdə milli-azadlıq hərəkatına yeni vüsət verdi.
Ardı →