Maarif. Məktəb və mədrəsələr. Yazı. Erkən orta əsrlərdə türk xalqları müxtəlif yazı növlərindən istifadə etmişlər. Bu isə türklərdə məktəb və mədrəsələrin olduğunu göstərir. Məscid yanında təşkil edilmiş məktəblər, mədrəsələrdən fərqli olaraq ib­tidai təhsil verirdi. Mərkəzi Asiyadakı Səmərqənd, Buxara, Xarəzm, Mərv şəhərlərində mədrəsələr var idi.
Orxon-Yenisey abidələri türk xalqlarına məxsus yazdı mənbədir. Bu abidənin adı ilk dəfə XII əsr tarixçisi Əlaəddin Ata Məlikin «Cüveyni-tarixi-cahangüşə» əsərində çəkilir. Orxon-Yenisey abidələrinin mövcudluğu uzun müddət Avropa ölkələrində və Rusiyada məlum olmamışdı. Onları ilk dəfə XVIII əsrin əvvəllərində Rusiya ilə İsveç arasında baş vermiş müharibədə Poltava döyüşündə əsir düşmüş İsveç zabiti Filipp Starlenberq üzə çıxarmışdı. 0,13 il Sibirdə Tobol əyalətində yaşamış, həmin ərazinin keçmiş xalqları haqqında materiallar toplamış, həm də Orxon-Yenisey abidələrinin üzünü çıxarmış və vətənində dərc etdirmişdi.

Ardı →

Hər bir fərd kimi hər bir millətin də tarixi bir missiyası var. Türklərin tarixi missiyası dünyaya bir düzən, bir ədalət gətirməkdir.İnsan yaranandan düşmənçiliklə qarşılaşıb. Bu düşmən ilk öncə Şеytan idisə, daha sonra Şеytana qardaş Qabil qoşuldu. Qabil qardaşı Habili öldürdü. Bеləliklə fərqlilik yarandı. Fərqlilik köləlik, köləlik quldarlıq, quldarlıq isə arsızlıq, əxlaqsızlıq yaratdı.Qorxu və inamsızlıqla yola çıxan İnsan yеni düşüncə və idarəçilik formaları icad еtdi. İnsanlar bir-birini öldürərək, kölə еdərək və nəhayət, biri ağa, biri qul olana qədər çarpışaraq vuruşdu, üst İnsan, orta İnsan, alt İnsan formalaşdırdı.

Ardı →

Uyğurlar haqqında tez-tez də olmasa dünya mətbuatında yazılır, əsasən Çində yaşayan bu türk xalqının problemləri dilə gətirilir.
Uyğur dili Altay dilləri ailəsinə aiddir. Çin mənbələrində müxtəlif şəkillərdə rast gəlinən «uyğur» adının mənası 974-cü ilə aid çin dilində bir əsərdə «şahin sürətilə dolaşan və hücum edən» kimi göstərilib. Ancaq türk tarixçilər bunun doğru olmadığını, uyğur adının «uy» (əqrəba, müttəfiq) və «gur» ifadələrinin birləşməsindən yarandığını deyirlər. Bu baxımdan tarixdə ortaya çıxan «on uyğur» adının «on müttəfiq» mənasında işlədilməsi ehtimalına üstünlük verilir. Bəzi mənbələrdə isə «uyğur» kəlməsi «təqib edən, izləyən» kimi göstərilir. Uyğurların məskunlaşdıqları ölkələr sırasında Türkiyə, Özbəkistan, Türkmənistan, Pakistan, Səudiyyə Ərəbistanı, Rusiya, Çin və başqalarının adı çəkilir. Uyğurların əksəriyyəti isə Çində yaşayır.

Ardı →

Həsrət Rüstəmov: «Krım tatarlarının bir xalq kimi məhv etmək planı var idi»
Azər Həsrət: «Artıq dünya yenidən Kırımı tanıyır»

II dünya müharibəsindən sonra SSRİ rəhbəri Stalin Krım türklərinin müharibə dövründə almanlarla əməkdaşlıq etdiyini iddia edərək sürgünə göndərilmələrini əmr etdi.
Əmr 18 May 1944-cü ildə Krım türklərinə çatdırıldı. İki saat içərisində, evlərindən heç bir əşya almadan, olduqları kəndin, qəsəbənin, şəhərin meydanında toplanmaları əmr edildi. Evini tərk etmək istəməyənlər zorla aparıldı. Müqavimət göstərənlər qundaq zərbələri ilə dərhal elə orada öldürüldü. Qışqırıqlarla inləyən səmanın qaranlığını deşməyə çalışan günəş, qana bələnmiş Krım torpaqlarına ilk işıqlarını göndərəndə 423,1 min nəfərdən ibarət olan Krım Türkləri heyvan daşınmasında istifadə edilən qatarlar vasitəsi ilə sürgünə göndərildilər.
Vaqonlara doldurulanların 57 min nəfəri 0-5 yaş arası uşaq, 68 mini isə 60 yaşdan yuxarı yaşlı insanlar idi.

Sabahısı gün Arabat bölgəsində bir kənddə 150 Türkün unudulduğu aydın oldu. Xəbər Stalinə çatdırılanda əmr verdi: «Bunların işini 24 saat içərisində bitirin!»

Ardı →

Qısa müddətdə  60 min nəfərə yaxın türk Kritdən Anadoluya köçürüldü. Onlardan 12-15 min nəfərini ingilislər köhnə, artıq ömrünü başa vuran gəmilərə doldurmuşdular. Həmin gəmilər uzun yola tab gətirə bilməyərək  yolda batdı. Nəticədə, türklər ingilislər və yunanların bu qeyri-insani cinayətinin qurbanı oldular. 15 min nəfərə yaxın türk, qadın, uşaq, qoca dənizdə bataraq məhv oldu. Beləliklə, Qərbin Osmanlıya və İslam dünyası üzərinə yunanların əli ilə düzənlədiyi xaçlı yürüşü nəticəsində Krit türklərdən təmizləndi və bu, bəşər tarixində qara ləkə kimi qaldı.

Ardı →

Mustafa Kamal Atatürk: “Milli həyatımızda yeddidən yetmişə, hamımızın bilməsi vacib olan zəfər günlərimiz olmaqla bərabər, ağrısını dünya durduqca içimizdən çıxara və unuda bilməyəcəyimiz milli fəlakət günlərimiz də var… 1877-ci il Rusiya ilə müharibədən sonra böyük köçlər… Türkün Avropadan kökünü kəsmək məqsədi ilə xortlayan xaçlı zehniyyətinin təsiri altında türklərə qarşı həyata keçirilən kütləvi qətliamlar… 1912-ci il Balkan savaşları və türklərə rəva görülən zülmlər… Tarixin bu acı mirasları hər türkün qəlbində qalmalı, unudulmamalı və əbədiyyətə qədər yadda saxlanmalıdır. Millətimizin qəlbində intiqam hissi olmalıdır. Bu hansısa bir intiqam deyil, onun həyatına, yaşamasına, rifahına düşmən olanların xain əməllərinin qarşısını alacaq, onu təcrid edəcək bir intiqam olmalıdır”. Yunanların vəhşiliyini əks etdirən bəzi faktlara diqqəti cəlb etmək istəyirik. Bunlardan biri türklərin yunanlar tərəfindən kütləvi şəkildə qətlə yetirildiyi Tripoliçe qəsəbəsi ilə bağlıdır. Tanınmış tarixçi Allison Filips yazır: “Tripoliçe qəsəbəsində yunanlar 3 gün 3 gecə türkləri qırdılar. Onlardan bəziləri qaçmağa çalışırdılar. Ancaq yunanlar qətliamdan sağ qalanları ələ keçirdilər. Onların sayı 2000 nəfər idi. 2000 nəfərin hamısını yaxın dağlardakı dərələrə apardılar. Burada onları qoyun kimi bir-bir kəsdilər”.

Ardı →

Mora üsyanı haqqında tarixi sənədlər əsasında kitab yazaraq, onu 1861-ci ildə çap etdirən Georq  Finlay baş verənləri belə təsvir edir: “Yunanlar dinc  sakinlərə, qadınlara, uşaqlara, qocalara rəhm etmədən amansızcasına öldürür və bundan peşmanlıq hissi keçirmirdilər. Hətta indinin özündə (1850-1859-cu illər nəzərdə tutulur) yaşlı yunanlar öldürülən türklərin üzərinə yığılan daş qalaqlarını göstərərək qəhrəmanlıqlarından danışırlar.

Osmanlını yıxmaq və onu tarixin səhnəsindən silmək istəyən Avropa dövlətləri bu məsələdə türklər üçün olduqca həssas olan bir etnik qrupu — yunanları seçmişdilər. Digər tərəfdən də, yunanlara Avropada böyük bir rəğbət vardı və bu müstəvidə onları Osmanlı əleyhinə qaldırmaq ciddi problem kimi də görünmürdü. Buna paralel olaraq, əsrlərlə Osmanlının himayəsi altında əmin-amanlıq içində yaşamalarına baxmayaraq, yunanlarda onların dillərinə, dinlərinə hörmət edən dövlətə qarşı bir naşükürlük və kin vardı. Osmanlını parçalamaq istəyən Avropa dövlətləri də məhz yunanların türklərə qarşı bu kin və nifrətini körükləməyə başladılar. Həmin dövrdə müxtəlif yollarla yunanlar yaşayan ərazilərə Avropanın müxtəlif dövlətlərindən, o cümlədən Fransa və İngiltərədən yüzlərlə casus göndərilmişdi. Onların arasında Morada türklərə qarşı qətliamlarda iştirak edən tanınmış şair Bayron da var idi. Casusların çoxu qısa müddətdə yunan dilini mükəmməl öyrənərək onların arasında tanınmaz olmuşdu. Yunanları Osmanlı əleyhinə üsyana qaldıran da məhz bu casuslar oldu. Üsyanın mərkəzi isə bugünkü Yunanıstanın cənubundakı Mora yarımadası seçilmişdi. 1821-ci ildə Morada başlanan üsyan siqnalını bölgədəki yunan baş yepiskopu verdi. O, kilsədəki bir mərasimdə: “Xristianlara hüzur, türklərə ölüm” şüarını irəli sürərək, yunanları üsyana səslədi. Bunun ardınca minlərlə yunan silaha sarılaraq bölgədəki xarici ölkə casuslarının təhriki ilə əllərinə keçən türkləri qətlə yetirməyə başladı.

Ardı →

Tarixin lap qədim zamanlarından başlayaraq türklər gündoğandan günbatana kimi uzanan böyük bir ərazidə at oynatmış, onlarla imperiyalar qurmuş və ən yenilməz sərkərdələri önlərində baş əyməyə məcbur etmişlər. Eramızdan min il əvvəl başlayan yeni ərazilər fəthi ilə gündoğana və günbatana köç edən türklər getdikləri hər yerdə qəhrəmanlıqları, ədalətləri ilə milyonların sevgisini qazanmışlar. Bu baxımdan türk tarixi bir köç tarixidir desək, səhv etmərik. Bugünki Avrasiyanın da sivil  xəritəsinin formalaşdırılmasında türklər önəmli rol oynamışlar. Amma sonradan, belə demək mümkünsə, tale türklərdən üz döndərdi və onlar bir vaxtlar sevgi və məhəbbətlə rəftar etdikləri xalqlar tərəfindən sonsuz zülmlərə məruz qaldılar. Halbuki, Osmanlı imperiyası həmin xalqları ədalətlə idarə etmiş, bir nəfər belə qeyri-müsəlmanın zərrə boyda da olsa, haqqının tapdalanmasına imkan verməmişdi. Lakin 17-ci yüzilliyin sonlarına yaxın Osmanlının müxtəlif səbəblər üzündən zəifləməsi, xüsusi ilə Vyana ətrafındakı məğlubiyyət (1683) türklər üçün yeni fəlakətlərin başlanmsı demək oldu.

Ardı →

Göytürklər İmperiyası — Orta Asiya və Çin ərazisində qurulan türk dövləti. Göytürklər Göktanrıya inanırdılar. Buna görə özlərinə «Göytürk» adını götürmüşdülər. Tarixdə «Türk» adından istifadə edən ilk Türk dövlətidir. Göytürk Xaqanlığı 552-ci ildən 745-ci ilə qədər mövcud olmuşdur. Çinin Sien-pi mənşəli Şimal Zhou, Şimal Qi, Susu və Tang xanədanları ilə uzun müddət döyüşmüşdülər. Qardaş çəkişmələri, vətəndaş müharibələri və çinlilər ilə olan uzun döyüşlər dövlətin yıxılmasına gətirib çıxarmışdır. Türklər tərəfindən qurulmuş olan bu Xaqanlıq Asiya tarixində müəyyən izlər qoymuşdur.
Dövlətin ilk öndəri Bumun Xaqandır. Bumun Xaqanın qardaşı İstəyi Yabgu ölkənin qərb qanadını idarə edirdi. Göytürklər qonşuları olan Çin, Sasani və Bizans İmperatorluğu ilə əlaqələr qurmuşdular. Şərq Göytürk Xaqanlığı 630-cu ildə, Qərb Göytürk Xaqanlığı isə 659-cu ildə Çin hakimiyyəti altına girdilər.
Davamı →

Teymurun Mavəraənnəhri idarə etməsi. XIV əsrin sonu-XV əsrin əvvəllərində şimalda Dərbənd keçidi, Volqa və İrtış çaylarından başlayaraq cənubda İran körfəzinədək, şərqdə Qobi səhrasının hüdudları və Qanq çayı sahillərindən qərbdə Balkan yarımadasınadək geniş bir ərazini  əhatə edən qüdrətli bir türk dövləti-Teymur imperatorluğu meydana gəldi. Bu dövlətin tərkibinə Mavəraənnəhr, Xorasan, Pəncab, İran, Azərbaycan və Cənubi Qafqaz torpaqları daxil idi. Teymur imperatorluğunun yaradıcısı Əmir Teymur (1370-1405) olmuşdur. O, mənşəcə Cağatay ulusunun türkləşmiş Barlas tayfasının Gürgan qoluna mənsub idi.  Hərbi işi öyrənmək üçün Səmərqənd və Bəlx hakimi Əmir Qazanın yanına gedən Teymur tez bir zamanda onun hörmətini qazanmışdı.
Teymur 1356-cı ildə Əmir Qazanın Xorasan yürüşündə fərqləndiyinə görə qiymətli hədiyyələrlə mükafatlandırıldı. Əmir  Qazandan sonra hakimiyyət oğlu Hüseynə keçdi. Əmir Hüseyn düşmənləri ilə mübarizə aparmaq üçün Teymurla ittifaqa girdi.
Davamı →