Çox pis yaşayırıq, bundan betəri ola bilməz. Keçən həftə Xasinta xala öldü, şənbə günü isə — onu dəfn edəndən sonra hələ özümüzə gələ bilməmişdik — yağış başladı. Leysan yağış. Atam saçını yolurdu, çünki bütün arpamızı dal həyətdə qurumağa sərmişdik. Leysan qəfil başladı, arpanı yığışdıra bilmədik, bircə dən də götürə bilmədik. Gücümüz ancaq talvarın altına girib, göydən tökülən soyuq suyun bütün arpanı necə məhv elədiyinə baxmağa çatdı.

Üstəlik, dünən bacım Taçanın on iki yaşı tamam oldu, atam ona inək bağışladı, sonra bizə dedilər ki, atamın bacıma bağışladığı inəyi sel aparıb.

Çayın suyu üç gün bundan qabaq, alatoranlıqdan artmağa başlamışdı. Mən evdə yatmışdım, birdən uğultuya oyandım, əvvəl-əvvəl elə bildim dam üstümə uçur, adyalımı da qucaqlayıb bayıra qaçdım. Sonra başa düşdüm ki, bu, çayın səsiymiş, təzədən uzanıb yatdım.
Davamı →

XIX yüzilliyin sonlarından etibarən sütunları zəifləyən Osmanlı dövlətində türkçülüyün yaşadılması üçün ziyalı və mütəfəkkirlər geniş mübarizə aparırdılar. Bu prosesdə fəal iştirak edənlərdən biri də tatar türkü, görkəmli publisist və naşir Yusuf Akçuralı idi.

Yusuf Həsən bəy oğlu Akçuralı 1876-cı ildə Rusiyanın Simbirsk şəhərində dünyaya göz açır. İki yaşında atası vəfat edir. Bu itkindən sonra anası Bibi Qəmər Banu da ağır xəstələnir. Onun müalicəsi üçün ailə 1883-cü ildə İstanbula köçür. Bir müddət sonra Bibi Qəmər Banu dağıstanlı Osman bəylə ailə qurur. Osman bəy Yusufa doğma övladı kimi baxır, təlim-tərbiyəsi ilə yaxından məşğul olur.

Yusuf 1892-ci ildə orta təhsilini başa vurur, 1896-cı ilədək İstanbul Hərbiyyə Məktəbində oxuyur. Burada təhsil aldığı müddətdə yeni-yeni formalaşan türkçülük hərəkatları ilə maraqlanır, dövrün ideoloqlarının əsərlərini oxuyur. Onun ən çox təsirləndiyi isə tez-tez evlərində qonaq olduğu, əmisi qızı Zöhrənin həyat yoldaşı, Türk dünyasının məşhur şəxsiyyətlərindən İsmayıl bəy Qaspralı olur.
Davamı →

Əbül-Üla Gəncəvinin 55 yaşı olanda o saray himayəsindən məhrum qalmışdı və öz bəxtindən şikayət edərək yazırdı:

Mənim qəlbim su və alov kimi incə və güclü ikən
Nə üçün mən hər yaramazın qarşısında torpaq və yel kimi alçalıram.

...Bu bitməz ömrümdə müasirlərimdən
Bir nəfər tapmadım ki, onda həqiqət və vəfa olsun.

Bu şikayətlər tamamilə əsaslı idi, çünki şairə qorxunc zərbə endirənlərdən biri də onun ən yaxın şagirdi, saray qəsidəsinin böyük ustadı Əfzələddin Xaqani idi. Əbül-Ülanın təcrübəli gözləri Xaqanini çox tez seçmişdi. Onun nəzarəti altında bitirdiyi məktəb, Xaqanini tez bir zamanda sarayın mədh və tərif ustalarının ilk sırasına çəkmişdi. Ədəbi dilin bütün zənginliyini mənimsəməsi və yeni, lakin çox vaxt son dərəcə cürətli, bəzənsə yersiz, təşbeh və obrazlar yaratmaq cəsarəti Xaqanini saray şairləri üçün qorxunc bir rəqib etmişdi. Əbül-Üla texnika sahəsində onun üstünlüyünü bilə-bilə yenə də öz şagirdini saraya gətirmişdi. Xaqani dərhal gözə çarpmış, həm Məniçöhrün, həm də onun oğlu Axistanın yüksək iltifatına nail olmuşdu.
Davamı →

Ədəbiyyat, istəsək də, istəməsək də, həyata münasibətdə tənqidi mövqe tutur. Bu, birbaşa, ya da dolayısıyladır və daha çox dramlara aiddir. Əsl ədəbiyyat istəyiriksə, bu zaman sənətkarın istedadı heç bir məhdudiyyət tanımamalıdır. Onu, “qıcıqlandırıcı məsələ” olduğuna görə irqi mövzuda pyeslər yazmaqdan çəkindirmək olmaz. Bununla hesablaşmaq istəmiriksə, onda hələ sənət səviyyəsinə qalxmamışıq, həqiqi ədəbiyyata da layiq deyilik. 

Köhnə formalardan, köhnə dildən yoruldum. Son üç gündə yetərincə sadə bir şey üzərində düşünürəm – biz daha dərinə getməliyik, dili özünün ilkin, çılpaq şəklində axtarmalıyıq – Konrad da, Coys da buna bəzən nail olur. Bu dil nisbətən sadədir, amma heyrətamiz təəssürat oyadır. Nəsrin binasını daş-daş ucaltmaq lazımdır. 
Davamı →

-Üçüncü hissə-
Axşamdır .Balaca, kiçik odamızda oturmuşuq .  Çay istəyirəm .Ayişə qalxıb mənə çay hazırlayır.Onun odada o baş, bu başa gəzməsi, mənə çay dəmləməsi çox xoşuma gəlir. Çay içirik
-Çox dadlı çaydır. Demək belə… sən çay da dəmləyə bilirsən .Yemək necə ,Ayişə? Bişirə bilirsənmi?
-Bilirəm .
-Nə məsəla ?
-Sürhüllü ...
-Səhər mənə bişirərsən .
-İndi bişirim .
Acsanmı? (Təzə yemək yemişdik .Şəhərdən hazır yemək alıb gətirirdim)
-Yox ...-başını bulayır .
-Onda səhər bişirərsən .
-Yaxşı ...
Son vaxtlar çox mehriban olub...
 
… Yağış damlaları pəncərəyə çırpılır,təəccüblənirik .Hələbdə yağış çox az,- təsadüfən yağır.
Ayişə cəld pəncərəni açır .
-Çox gözəldir..Havadan torpaq qoxusu gəlir- havanı ciyərlərinə çəkir.-
Çox sevirəm yağışı .Yağış yağanda elə bilirəm səsim hər yana çatır, hamı məni eşidir.
İstəyirəm bacılarım bilsin ki, daha ağlamıram, səbirliyəm .Və onları çox sevirəm .
-Nə gözəl ...Bəs məni?- Söhbətdən istifadə edirəm .Bayaqdan ona necə yaxınlaşacağımı götür –qoy edirdim.-Məni sevmirsən?
 Belini qucaqlayıram .Əlimdən çıxmaq istəyir .Bacarmır...Onu özümə tərəf sıxıram… Hardasa çaylar axıb daşır, göylər guruldayır.İçim nur və sevinclə dolur.O- mənim günəşim zərif vücudu ilə qollarım arasında xumarlanır.
...        ...               ...
 Hələbdə kiçik bir dükan açdım ,-keçimimi saxlamaq üçün. Arada bir yerlilərimə də rast gəlirəm, onlar Şamaxıda olduğu kimi yenə də mənə çox hörmətlə yanaşır, seyid deyirlər...
 İlk vaxtlar ruhumda qəribə bir təbəlüat əmələ gəlmişdi, saatlarla oturur gözümü bir nöqtəyə dikir, həyatımı, ömrümdən keçən günləri götür-qoy edirdim. Nədən gəldim bu dünyaya, nədən Nəimi ilə rastlaşdım, qəlbimdə qopan fırtınalar nə üçün idi əcəba? Məni küləyin ağzında üçan bir yarpaq kimi havaya sovurub bu qərib diyara, uzaq şəhərə atmaq üçünmü? Əcəba bu tale idi, yoxsa ...
 Nə üçün ruhuma qida verən o misilsiz  gözəlliklər, o vətən, o doğma insanlar birdən-birə belə əlçatmaz oldu. Niyə o yerlərə bir də dönmək şansım yoxdur.Nədən sözlə ifadəsi mümkün olmayan vətən həsrəti yaşayıram,  əsən yellərdə belə vətənin ətrini arayıram?
 Nədən hər gecə yuxuma nənəm girir?
Şamaxıda, -dağların qoynunda  müqəddəs hisslərə dalmaq asan idi, orada insanın Allah olduğunu düşünmək və sübut etmək mənə zövq verirdi ustadımın nurani sifəti, nənəmin, qohumların, qonşuların, ümumiyyətlə Şamaxı əhlinin  aşıb -daşan xeyirxahlığı, müridlərin şövqlə parlayan gözləri “Sən həqiqəti söyləyirsən” deyə pıçıldayırdı.
 Orada insan həyatının misilsiz sakitliyi, piştaxta arxasında oturan alverçinin hallalığı, yay aylarında teyranı satan çərçinin nurlu qəlbi, bir ulaq yükü teyranısını gülə  -gülə pay vermək səxavəti- bütün bunlar mənə insan haqqında elə xoşluqla düşünməyə imkan verirdi ki...Sanki hər yerdə bərəkət, gözəllik qaynayırdı. Və ətrafında belə insanlar yaşayarkən Yaradanın seçilmişi, sevimlisi olduğunu düşünmək çox xoş idi ...Nə isə...
 
İnsan çox qəribə məxluqdu, ram edilməz məxluqdu.Yaşadığım qısa həyatımda bu qənaətə gəlmişdim ki,ona nə isə təlqin etmək elə də asan deyil .İnsanın içində bir civə, bir ruh var ki, gələcək həyatı ondan asılıdır.Adamın içində nəyəsə meyl o civədə kodlaşıb.
 Məsəla: mən… hürufiliyi bilməyəndə, ustadım onu mənə təlqin etməyəndə belə onun kökləri mənim içimdə var idi. Əslində hürufilik elə ilk dünyanı tanıma, duyma anından başlayır.İnsanın dünyanı, təbiəti  duyma anı...İnsan- böyük təfəkkürə, düşüncəyə malik insan həyatda kor-koranə, düşüncəsiz yaşamır, o hər şeyi dərk edərək, duyaraq, düşünərək yaşayır.Tədricən yetkinləşir və təfəkkürü sanki bu dünyaya sığmır.Daha genişliyə, irəliyə can atır, təbiəti, gözəllikləri sevir, həm də daha çox öyrənməyə calışır.”Mən nə üçün yaranmışam?”- düşünür, qanında, canında ətraf aləmlə səsləşən, ətraf aləmə can atan bir işıq, qüvvə hiss edir.Sanki bütün aləm kainat onun hər hüceyrəsində axır.Bəşər övladı qəlbənTəbiət ilə danışır, onun bulaqları, dağları, baharı, yazı ilə söhbətləşir. Təbiət ona gərəkli, ölməz, sevimli bir varlıq olduğunu pıçıldayır.İnsan özünün bu möhtəşəm Kainat tərəfindən sevildiyini duyur:sanki Günəş ondan ötrü işıq saçır, dağlar ondan ötrü sıraya düzülüb.Çaylar, okeanlar, dənizlər, göylər hamısı insan demirmi? Bəşər övladı özünün aliliyini, dühasını, bənzərsizliyini hiss edir.Bu elə hürufiliyin ilk qığılcımlarıdır.
 Nə qədər yaşasa da yaşadığı həyatda insanın içində ozünü dərk etmə cığırı həmişə durur.Kimlərsə o cığırı, yolu  bütün həyatı boyu açıq saxlayır.Allahla öz arasında rabitə yaradır.
Kamil insan,- qəlbində Allahla rabitəni qırmayan insan elə Tanrının yerdə təcəllasıdır.Yəni Yaradan bu bəşər övladının ruhundadır.Əslində bizim bütün dini kitablarımız da bunu söyləyir: yaradılış Allaha dönəcək.Cahil,-qəlbində  ,-Allahla birləşim  qura bilməyən birisi  bunu görmür.Bunlar belə insanları məhvə aparır, onlar sınaq meydanı kimi atıldıqları bu dünyada yenə də şeytana uduzurlar.


 Hər kim  irər vüsalına, eyşi nəim içindədir,
Vəslinə irməyən kişi bil ki, cəhim içindədir.
Zülməti –hicrü firqətin misli cəhənnəm atəşi,
Müntəzir ali vəslinə nuri-əzim içindədir.
Abi –həyata irişən buldu həyati –cavidan,
Zülmət içində qalanı əzmi-rəmim içindədir


Uduzurlarsa məhv olacaqlar.Uduzmazlarsa, “Quran”da və bütün başqa dini kitablarda deyildiyi kimi Allaha qovuşacaqlar.
                                ...        ...
 
 
 
  Belə...Mən əslində fitrətən hürufi idim, hürufilik artıq mənim qəlbimə kodlar vasitəsi ilə Yaradan tərəfindən ötürülmüşdü .Mən Yaradanı hiss etməyə, onun şəninə şeirlər qoşmağa başlamışdım...Elə bu ərəfədə Xuda özü Nəimini Şamaxı torpağına, mənim hər gün seyrinə çıxdığım dağa atdı.Və biz qarşılaşdıq .Eyni ruhlu,əqidəli insan kimi bir-birimizi cəzb etdik.Və onun ideyaları, görüşləri, sözləri əslində mənim də ideyalarım,  görüşlərim, sözlərim idi.Sadəcə, o  daha çox yaşamışdı, müəyyən təcrübələri vardı .Amma dedikləri ...Bəli ...mən də elə bunları deyirdim.
 İndi də deyirəm ...istəyirəm insan ali varlıq olduğunu, Allahın zərrəsi olduğunu dərk etsin, həyatını bu müstəviyə uyğun qursun, hər bir fərd bir insanlıq nümunəsi kimi yaşasın, yaratsın, çalışsın.Bir insan o birinə nümunə olsun, cəhalətdən uzaq olsun, bir-birinə zülm etməsin, sitəm etməsin .
Bütün bu dediklərimi insanlar dərk etsəydi...Heyhat… Dar bir köşəyə sıxışdırılmışam.Əlimdə bir imtiyaz olsaydı...
                            ...    ...   ...
 
  Artıq Hələb mühitinə öyrəşmişik.Ayişəylə iki oğlumuz var.
 Bərzəx aləmindən baxanda o vaxtlar  çox ağıllı və zəki olduğumu görürəm: Ayişəyə ticarəti öyrətdim, təhsilini artırdım .Nə olar, nə olmaz .Qoy ayaqları üstündə dayanmağı bacarsın. Belə ki,  insanlar aləminə -orada cahil insanlar çox olduğu üçün –etibar yox idi.
Tək Ayişəyə təhsil verməklə kifayətlənmədim, Hələb küçələrində su, çərəz satan uşaqları, qadınları açdığım məktəblərə topladım, onlara dərs keçməyə başladım.Qadınlar ayrı otururdu, uşaqlar ayrı.Çox keçmədi dəstə -dəstə gənclər də təhsil almağa gəldi.İllər ötdükcə məktəblərimiz, şagirdlərimiz, onlara dərs verən müəllimlərimiz çoxalmağa başladı. Oğlanlarım böyüyüncə onlara da yaşlarına uyğun təhsil verməyə başladım.
Şamaxıda olduğu kimi az keçmədi burada da şeirlərim dillər əzbəri oldu .Təşkil etdiyim şeir məclisləri sürətlə çoxalırdı.Bu şeir məclislərində əhalinin hər təbəqəsindən insanlar iştirak edirdi..Biz tək şeir yazmaqla, oxumaqla kifayətlənmir, öz hürufilik görüşlərimizi də bu şeirlər vasitəsi ilə təbliğ edirdik. Burada da məni şeirin Allahı adlandırırdılar.Şeirlərimə minlərlə nəzirə yazılırdı .Şeirlərim, attığım cəsarətli, xeyirxah addımlar mənə olmazın hörmət qazandırmışdı .Bütün xalq Nəsimi deyirdi.Şamaxıdan ilk çıxanda qəlbimdə yaranan sualların cavabını artıq  öz həyatımda tapmışdım .Bəli, mən hürufiliyi,-kamil insan ideyasını daha geniş  miqyasda yaymalı, dünyaya tanıtmalı idim.Bu mənim Allah tərəfindən alnıma yazılmış görəvim idi.
 Hələb şəhərinin varlı əyanları da məclisimizə ayaq açmışdı .Və mən bu adamların da əhatəmdə çoxalmasından məmnundum .Bu insanlar vasitəsi ilə hakimiyyətə ayaq açmaq, orada tərəfdar toplamaq, lazım gələrsə hakimiyyəti ələ almaq asandı  .Kamil insanı ayaqlar altında qalmaqdan xilas etmək ,hələlik kiçik bir olkəni, vaxtı gəldikdə isə dünyanı onun əli ilə yönəltmək gözəl olardı.Dünyada cahil insanın hökm sürməsinə tədricən son qoymaq lazım idi, çünki cahil insan dünyanı məhvə, cəhalətə sürükləyir, hər yerdə haqsızlıq toxumu əkir,insanlığı məhv edir, şeytanın bu dünyada bizə qalib gəlməsinə zəmin yaradır.
Kamil insan hakimiyyətə gələrsə olkəni, vaxtı gəldikcə bütün dünyanı ədalətlə idarə edəcək,  adamlar arasında dostluq, qardaşlıq toxumu əkəcək ,bir nəfər hamı üçün, hamı bir nəfər üçün yaşayacaqdı.Nəfsinə qalib gəlmiş kamil insan özünü yox, xalqı düşünəcəkdi –bütün insanlığın xoşbəxtliyi üçün çalışacaqdı. Və dünya bir cənnətə dönəcəkdi, şeytan büsbütün məğlubiyyətə uğrayacaq,  bəşər övladının yaxasından əl çəkəcəkdi. Cənnət Yer üzündə bərqərar olacaqdı
...          ...       ...
-Ustadım –Hələbin ən varlı əyanlarından olan Yasəf ağa məclisimizin birində sual verdi:
-Hürufilər hakimiyyətə gələrsə ölkəni kim idarə etməlidir? Sizmi?
-Yox, ağam .Ölkəni bu işdə səriştəsi olan, amma xalqın dərdlərini öz dərdi bilən, toxgöz, nəfsinə hakim birisi idarə etməlidir.Məsələn siz idarə etməlisiniz .Biz hürufilər hakimiyyət yox, insanlıq davası açmışıq .Xalqı  ayaqlar altında inləməkdən xilas etmək istəyirik .Qoy Allahın yer üzündə təcəllası olan, bütün yaradılmışların əşrəfi olan kamil insan cahil insanların, müharibələrin qurbanı olmasın. Qoy millət:qadınlar, uşaqlar təhsil alsın, qoy hamı kamil insanın idarə etdiyi  dövlətin vətəndaşı olsun .Hamı xoşbəxt yaşasın .
-İdeyalarınız çox gözəldir.Bunları həyata keçirmək isə müşkül məsələdir.
-Nədən, Yasəf bəy? Bizim dediyimiz əslində bütün xalqın ürəyindəndir.Biz pis bir şey demirik .Allaha inanırıq, kamil insana inanırıq və  kütləni kamilləşdirməyə çalışırıq .İstəyirik bütün insanlıq xoşbəxt yaşasın, çünki hər bir insan dünyaya xoşbəxt yaşamaq üçün gəlir .Cahil insanlar onların bu imtiyazını əlindən alır və düşünür: hamı xoşbəxt yaşamalı deyil .İnsanlar arasında fərq qoyurlar.Guya Tale kimləri isə xoşbəxt olmaq üçün, kimləri isə bədbəxt və məzlum yaradıb.Yoxdur belə şey! Qoy o cahil insanlar bununla özlərinə haqq qazandırmasın və başqalarının xoşbəxtliyini əlindən almasın, onları əzməsin .Hər bir insan dünyaya xoşbəxt olmaq üçün gəlib .Bu xoşbəxtliyi bərqərar etmək üçün bizim hər birimiz cavabdehik .Günü bu gündən hamı içindəki şeytanı daşlasa,  öz işində ədalətli olsa, hakimiyyətdə olan idarəsində olanı əzməsə, haqqını əlindən almasa, hər sahədə düzlük, doğruluq, insanın insana məhəbbəti bərqərar olsa necə gözəl bir cəmiyyət yaranar .
-Yaranar ...Mən bu cəmiyyətin gözəlliyini indidən hiss edirəm .Əlimdən gələn köməyi etməyə hazıram.
-Biz hamımız əlimizdən gələni etməliyik; mürşidlər  daha yaxşı təhsil verməli, müridlər daha yaxşı öyrənməli,kəndli daha yaxşı məhsul becərməli,dərzi daha yaxşı paltar tikməlidir.Burada öz qazancımızı yox, insanılığın qazancını düşünməliyik.Bütün bu işlərimizlə  ona xeyir verməliyik. O zaman hər şey gözəl ola bilər.İnsanın şüurunda cəhaləti yox etməliyik.
Buradan Bərzəx aləmindən dünyanı seyr edəndə dediklərimin yüzə-yüz doğru olduğunu görürəm.Yəni fikirlərim qüvvədə qalır.Sadəcə insanlığın bunu dərk etməsi lazım.
İnsanlıq isə...
Çox keçmədi Hələb şəhərində qəribə bir pıçapıç başladı .Kimlərsə hürufiliyin əslində dinsizlik olduğunu danışmağa başladı.Əcəba, bunlar hardan qaynaqlanırdı? .O vaxtlar ürəyimə dammışdı, indi isə tam məlumumdur ki, bunların səbəbi varlı əyanların, vəzifə adamlarının  bəzi din xadimlərinin məclisimizə ayaq açması oldu.Bu adamlar  tez-tez məclisimizə gəlir və bütün söhbətlərimizdə iştirak edirdilər .
 Son vaxtlar məclisimizə ayaq açan bir ruhani,- din xadimi vardı .Mən onun gözlərində tez-tez şeytani qığılcımlar görürdüm.Bəs onun qəlbində şeytani hisslərin oyanmasına səbəb nə idi?
Səbəb bu ruhaninin üçüncü dəfə evlənmək istəməsiydi. İndi hansınızsa səbirsizliklə deyir: “Yenə molla, yenə evlənmək ?”
Əslində mollanın hürufiliklə işi yoxuydu.Onun işi sevdiyi qız ,-gözəl Zəliha iləydi.İndi deyəcəksiz Molla hara sevmək hara? Gəlin belə düşünməyək.Hər bir insan sevə bilər.Bu molla isə elə indi sevirdi.Bundan əvvəlki iki arvadla ;biri qardaşının dul qarısı olduğu üçün, biri də varlı olduğu üçün evləndirilmişdi. Və bu yazıq molla bu qarılarla bir iki dəfə yatmışdı, ya yox biz bilmərik. Bir gün bu molla Zəlihanın arxasına düşür və gəlib bizim məclisimizə çıxır.Baxır ki, Zəliha əvvəlcə düz iki  saat başqa qızlar, qadınlar ilə  masa arxasında oturub nə isə yazdı, pozdu,  oxudu.
 Sonra isə rübəndini geyinib başqa odaya keçdi və əyləşdi.Burada yad kişilər də  varıydı. Və həmin yad kişilər bəlağətlə danışır, şeir söyləyirdilər.
Cin mollanın təpəsinə vurdu: necə yəni oxumaq, yazmaq, yad kişilərlə eyni odada əyləşmək, onları dinləmək?
Məclisdən sonra Zəlihanın ardınca düşdü, axşam onlara elçi göndərəcəyini söylədi.Zəliha ikrahla:
— Get özünə başqa axmaq tap-dedi. Mən sənin kölən deyiləm və hərəmxananı artırmayacam .
Ruhani çox dedi, Zəliha az eşitdi. Və… ruhani .şəhər  valisinin qəbuluna düşmək qərarına gəldi
Şəhər valisi diqqətlə onu dinləyib:
-Əgər dediyiniz kimidirsə ,deyəsən, ciddi məsələdir- dedi.
-Çox ciddi məsələdir.Bunlar bütün şəhəri bürüyüb, şəhərin hər başında məclis açıblar.Məclislərin nəzdində məktəblər də var .Bu məktəblərdə qızlara, qadınlara da təhsil verirlər.
-Kişilərlə bir yerdəmi?
-Xeyir.Ayrılıqda təhsil alırlar.Amma şeir məclislərində qızlar, qadınlar da oturur, kişilərə qulaq asır.
-Başqa nə iş görürlər?
-Daha nə iş görsünlər? Azmıdır?
-Təhsil, şeir məclisi ...Bunlara görə onları asmaq olmaz .Daha ciddi səbəblər lazım.
-Ciddi səbəblər...Onlar” Kamil insan” ideyası yayırlar, deyirlər kamil insan Allahdır.
-Ciddi araşdırma aparacam .Sən indi get .
Molla barmağını dişləyir: deyəsən bu Vali də hürufilərin dostudur.Oradan qəzəblə çıxır.Və bu dəfə Şeyxül islamın yanına gedir.
Şeyxül İslam  onu dinləyib qəzəblənir:
-Bəs şəhər valisi hara baxır? Neçə illər düz şəhərin ortasında allahsızlıq və küfr yayıblar.Necə yəni insan Allahdır.Necə yəni qadınlar kişi məclisində əyləşib onları dinləyir? Olurmu heç.
-Vali də, deyəsən onlarla həmfikirdir
-Vali onlarla həmfikirdir .Bəs bu vaxta qədər niyə xəbər verməmisən?
-Mən təzəlikcə xəbər tutmuşam.
-Hələ bir məni də apar onların məclisinə, görüm nə söyləyirlər.
Və Şeyxül islam molla ilə məclisə təşrif buyurur .
Həmin məclisdə mənim:
Əzəldə düşdü camalın təcəllisiTura,
Ya Musa anı mana sor ki, yandı nara şəcər.
Həqi bu rəsm ilə tanı, dəxi həqiqət bil
Ki,həq ilə yerü göy dopdoludur bəhr ilə bər.
Hur ilə insü mələk bəndə oldu cümlə sana,
Bu hüsnə aşiq olmayanın adı oldu həcər.
Qələndər ilə təcrid,fəna-üçü birdir,
Nə qəm bu üçünə aləm olursa zirü-zəbər.
İrişdi möcüzü həqqin Nəsimiyə çünkim,
Anın için ki ana həqq dedilər əhli –nəzər.
 
 
 şeirimi dinlədikdən sonra  ayağa qalxıb bağırır
-Siz kimsiniz ya bu insanların başını öz küfrünüzlə doldurursunuz?
-Hansı küfr, hocam? .Mən şeir söyləyirəm.
-Şeirinizdə söylədikləriniz nədir?
-Allahın böyüklüyü və iki dünyanın, cənnət və cəhənnəmin insanda təcəllasından danışırıq.
Siz də belə demirsizmi ?Cənnət və cəhənnəm haqqında “Quran” da danışılmayıbmı?
Hamı yerbəyerdən
-Biz Allahı vəsf edirik, onun haqqında danışırıq.
-Allah yolu ilə getməyin gərəkli olduğunu, düzlüyü, doğruluğu,ədaləti təbliğ edirik.İnsanın insanı uca tutmasını aşılayırıq burdakı insanlara.
Şeyxül İslam
-Bəs insanın Allah olması ideyası haradan gəlib? Deyirlər siz belə söyləyirsiz?
-Biz Kamil insanın Allaha qovuşacağını söyləyirik və bu yolla insanları haqqa çağırırıq.
-...
-Biz insanlığa heç bir zərər vermirik.Əksinə ona ədalətli olmağı, humanist olmağı, bir-birini sevməyi, dünyanı sevməyi öyrədirik
Bayaqdan bir kənarda sakit dayanan molla qəzəblə irəli atılır
-Şeyxim bunlar qadınları yoldan çıxardır, onlara dikbaşlıq öyrədir, mənim əmim nəvəsi Zəliha məni eşitmir, deyir sənin hərəmxananı artırmayacam.Bu gün Zəliha belə deyir, sabah başqaları deyəcək .İnsanlar hamısı Allah olduğuna inansa, bəs kim işləyəcək?
Şeyxül İslam
-Bu məclisləri yığışdırın.Bir də belə söhbətlər eşitməyim –deyərək getdi.
Amma… şəhərdə başlayan pıçapıç   günbəgündən böyüdü.Və bütün bunların qəsdən törədildiyi məlum oldu.
Nəhayət, söhbət Misir sultanı Əl-Müəyyədə çatdı.
Hürufilərin dövləti idarə etmək ideyası ona heç xoş gəlmədi .Və bu da bizim qətlimizə fərman oldu .Hürufiləri tutatut başladı Artıq dayanmağın yeri yox idi .Anındaca öz müridlərimi və  ailəmi xilas etmək üçün meydana atıldım, şultanın  hüzuruna çıxdım.
 
 Bu da son ...Nəhayət mən o İlahi, müqəddəs zata qovuşacağam
 Məni Hələb meydanında edam edəcəklər.İnsanların neçə-neçə əsr sonra belə dəhşətlə xatırlayacağı o fərman, düzünü deyim,  məni heç qorxutmadı .Qorxutmadı ...çünki illər öncə bu yola çıxanda bunların hamısını gözə almışdım .Və bütün ömrüm boyu, fəaliyyətim boyu  başım üzərində bir Demokl qılıncı olduğunu bilirdim.
Amma Hələb o günlər qorxu və həyəcan içindəydi:Nəsimini ,-şeirin Allahını ,-ustadı, böyük filosofu, ilahiyyatçını, elm mücahidini asacaqlar...Məktəblərdə, mədrəsələrdə müəllimlər gizlin –gizlin ağlayırdı.Hələb küçələrində hamı bu edamdan danışır və təəssüflə dizinə vururdu.
“Nəsimi dinsiz imiş” – o günlər Hələb camaatı nə qədər çək –çevir etsə də bircə buna aydınlıq gətirə bilmirdi .Sən demə az qala hər şeirində qulhuvəllah deyən, Allah deyən böyük alim, filosof dinsiz imiş .Olurmu? Belə xeyriyyəçi, insanpərvər ,humanist insan dinsiz olurmu heç?
 O gün camaat arasında bərk çaxnaşma var idi .Məni əli –qolu bağlı meydana gətirdilər
 Hamı yerbəyerdən: “O bir dinsiz deyil, o alimdir, filosofdur, mürşiddir, müəllimdir “söyləyirdi
 Sultanın carçısı Isə
-Camaat səsinizi kəsin! –deyə bağırırdı – o bir dinsizdir.Nəsimi Mən Allaham ( Mən Həqqəm) deyir, Nəsimi qadınlara təhsil verir, Nəsimi şeir yazır- bunlar hamısı günah əməllərdir .Nəsimi vaxtilə edam olunmuş ustadı Nəiminin davamçısıdır.Biz Hələb camaatını küfrə bələyib .Neçə illər torpağımızda küfrü yayıb .İnanmayın ona. O ,xeyirxah əməllər arxasında gizlənərək dinsizliyi yayıb .
-Xeyirxahlıq elə özü bir dindir.Nəsimi bizi sevib, bizi oxudub .Biz küçələrdə su satan ac-yalavaclardıq .O bizə təhsil verdi, çörək verdi.- Vaxtilə Hələb küçələrində su, çərəz satan  uşaqlar,-indi isə təhsil, iş yiyəsi olan gənclər etiraz edir.
Carçı daha bərk bağırır ki, səsi gedib sultana çatsın
-Nəsimi deyir: hər bir insan Allahdır. Ətdən, sümükdən ibarət olan insan Allah ola bilərmi? Onda bizim  hamımıza sitayiş etsinlər gərək.
-Mən belə söz deməmişəm  .Sən -cahil insan Allah ola bilərsənmi? Kamil insan Haqqın nurudur.
-etiraz edirəm.
-Görürsünüz camaat? Kamil insan da bunların bir uydurmasıdır.İnsan kamil ola bilməz.Kamillik Allaha məxsusdur.
 Düzünü deyim ,  ağzından köpük daşlanan bu cahil insanla cəhl etməyin mənasıslığını duyuram .Qansaydı… indi əlim –qolum bağlı burda olmazdım.İndi səbrli və təmkinli olmalıyam. Ölümümlə özümü alçaltmamalıyam. Bu an bu cahil insanlarla cəhlim mənim ardıcıllarımı ölümə tərk edər.Və mən bunu istəmirəm .Mən onları ölümə yox, həyata tərk edəcəyəm .Onlar  da, mənim ideyalarım da məndən sonra uzun illər, əsrlər yaşayacaq.Bəşəriyyətə bir insanlıq nümunəsi olacayıq .
İstəməzdim cismani  ölümüm Ayişənin, oğlanlarımın gözü önündə gerçəkləşsin .Amma nə etməli...
 Çox sakitəm...Məndən əvvəl yaşamış, məndən sonra yaşayacaq insanlıq bu an gözüm önündədir Və bu an bir tarix yazdığımın fərqindəyəm.Tarixi tək- tək şəxsiyyətlər yazır.Tarixi  bəşəriyyətin ağrılarını, acılarını yaşayan, nə olur olsun ideyalarından, müqəddəs arzularından, yollarından dönməyən insanlar yazıb.  Və indi də mən yazıram .
Mən cahana gəlmiş bir nur,  ideya idim.Tanrı da cahanı elə  nurdan ideyadan yaratmadımı? Nur, ideya ölə bilərmi, məğlub ola bilərmi? Əsla! Məğlub olan ideyalar deyil, gödəninə, nəfsinə qulluq edən adamlardır.Məğlub olan  cahil insanlardır.Nəsimisə min illərin sərhəddini aşacaq və deyəcək
 Ey  Nəsimi, çünki könlün vəhdətin dəryasıdır,
Yeddi dəniz qübbəsinə mövc uran dərya imiş...
 Və istədiyimə nail oldum, heç bir hürufinin burnu qanamadı və əziz müridlərim də ,Ayişə də, övladlarım da  hələ çox illər  yaşadılar. Hürufilik görüşlərim isə əsrlərdir davam  edir. Qəbrim indi də Hələbdə ziyarətgah sayılır.Bu əziz Allahın biz seyid nəslinə ,- ruhunun daşıyıcıları olan insanlara verdiyi önəmdən irəli gəlir. Nə olur, olsun Allahın rəhməti və bərəkəti üzərimizdədir.
Davamı →

İkinci hissə
 Nənəm də Allahı, Ayişə kimi, haradasa bizim bilmədiyimiz bir dərgahda  oturmuş, oradan bütün dünyanı seyr edən vəziyyətdə təsəvvür edir. Amma nənəm Ayişə kimi insanın da  heyvan olduğunu qəbul etmir.Ona  görə insan çox ali məxluqdur, görəvləri var və bu dünyaya ona görə gəlir ki, cənnət və cəhənnəm əhli olduğu müəyyənləşsin
 Onu Ayişə ilə tanış etmək istəyirəm .Bilmirəm necə başlayım bu işə .Nənəm dindar olsa da ,yəqin ki ,irticaçı      deyil  ; cavan oğlan və qızın dostluğuna  necə baxar...bu barədə fikrim o qədər də aydın deyil .Düzü, heç onun mənim fikirlərimə nə münasibət bəsləyəcəyi də  məlum deyil.Amma nənəm mənə elə əziz bir varlıqdır ki ,bu barədə onun bilməsini istəyirəm.
Gözümü açandan onu namaz qılan ,dua, zikir   edən görmüşəm, heç Allah kəlməsi düşməyib dilindən
Yuxudan tez durdum .Samovar həmişəki kimi süfrənin ayaq tərəfində dızıldayırdı. Nənəmin mehriban səsi  sanki məni ovsunlayırdı:
-Gəl ay saqqalın ağarsın, gəl .Cay elə indicə dəmlənib. Qışlaqdan  bibioğlun İbad da qoyun pendiri göndərib, anan da təndirə çörək yapıb, gəlsənə .Yeyənə minnət.
-Nənə, maşallah ,yenə Günəş kimi nur saçırsan .
-Gəl, gəl… yenə şair   kəlamlarına başlama görək .Bura sənin şeir məclisin deyil.(Nənəm şeir məclisimizdən xəbərdardı)
Şahi Xəndan dedi bunu?
-Hə ...Deyir orada bir ağsaqqal da peyda olub? İnsanın Allah olduğunu söyləyir ?
-...Səncə, düz deyir, nənə? (Dalağım sancdı .Onun  Nəimiyə münasibəti, həm də mənə münasibəti olacaqdı  )
-Əlbəttə düz demir.İnsan nəkarədir ki, Allah olsun?
-Ay nənə ...-istədim öz fikirlərimi ona izah edim.
-Kəs səsini –dedi.Dinsizlərin küfrünü süfrəmin başında səsləndirmə .Otur çörək ye.
Bu an sözlərimi ona deməkdən vaz keçdim.Amma onu Ayişə ilə görüşdürmək istəyirdim
-Nənə, o kişinin-Nəiminin Ayişə adlı bir qızı var .O da atasının dediklərini qəbul etmir.Amma nənə, sənin dediklərini də qəbul etmir.Deyir ki, insan adicə bir heyvandır...Həm də bütün bunlara  çox üzülür. On beş yaşı var...
-Onun indidən belə şeylər düşünən vaxtıdımı? Kişi uşağın beynini zəhərləyib.Gətir görüm yanıma, baxım ona .(Nənəm ,yəqin ki, türkəçarə üsullarından birini ona tətbiq etmək niyyətindəydi))
-Oldu ,nənə .Gətirərəm...
                                                 ...           ...              ...
Nənəm Ayişəni çox tez sevdi.
-Ayişə, bizə tez –tez gəl .Olurmu? Gəncliyimi mənə xatırladırsan .
-Olur.
-Ayişə sən dünyanın işləklərin fikirləşmə .Nəyinə lazım ...Dünyaya gəlmisən ...yaşa getsin .Günəş hardan çıxdı, hardan batdı ,-bunlar bizlik məsələlər deyil .Quşlar nədən yarandı, nədən öldü? Otlar nədən soldu, yarpaqlar nədən töküldü .Bunları dərindən fikirləşsən dəli olmaq olar. Bizim beynimizin müəyyən fikirləşmək sərhədləri var, o sərhədi keçmək lazım deyil.Hər şeyi Allah yaradıb və belə məsləhət bilib. .Vəssalam...Biz əlimizdən gələn qədər yaxşı insan olmalı, Allah adamı olmalı, onun qoyduğu yol ilə getməliyik.
 Bax Şamaxıda sən yaşda olan qızlar həna toxuyur, köynək toxuyur, corab hörür .Əslində hamısı varlı qızlarıdır, amma işsiz durmurlar, sənət öyrənirlər, qızlar sənət, iş bilməlidir.
-Gəl əyləş .Sənə corab toxumaq öyrədəcəm .
Ayişə nənəmin yanında əyləşib corab toxumağa başladı .Nənəm ilk toxuduğu corabların burnunun, dabanının əyri olmasından, bəzən çox böyük olmasından, başmağa sığmamasından danışır, Ayişə də qəhqəhə çəkib gülürdü .Düzü, Ayişənin gülməsinə sevinirdim. Qəlbinin bu yaşda sakit olması çox gərəkliydi...elə gənc ,elə təcrübəsizdi ki...
 Qapı açıldı nənəmin böyük qızı, bibim Xanım içəri daxil oldu, Ayişəni görüb heyrətləndi :
-Bu Təbriz gözəlini hardan tapmısınız?
-Əlinin Təbrizli  dostunun qızıdır.
-Təbrizlilərdə belə qoçaqlıq var,-qızları oğlanlarla dostluğa qoyurlar? Neçə yaşın var ?
-On beş .
-Nişanlısan ?
-Yox .
                                      ...        ...        ...
 
 
   Nənəm Ayişənin bir neçə günə gəlin köçəcək bacıları üçün yorğan salırdı .Qonşumuz Nabat xala  da ona kömək edirdi. Ayişə də  iynə- sap hazırlayırdı. Nənəm işləyə-işləyə söhbətindən də qalmırdı .
-Bilirsən, Nabat, ailə başçısı ki, oldun gərək hər şeyi fikirləşəsən, götür –qoy edəsən .İndi zəmanə sakitdir, şükür .Amma sabaha etibar yoxdur.Rəhmətlik atam deyərdi: ailə başçısı özü üçün yox, ailəsi üçün yaşamalıdır,kəndin başçısı kəndi üçün ,ölkənin də başçısı ölkəsi üçün çalışmalıdır.Bax, mən belə görmüşəm .Anam, atam heç uşaqlar arasında fərq görməzdi ,hamımızı eyni mehribanlıqla dindirərdi.Yeməyimizin,içməyimizin üstündə əsərdi .Hamımıza da iş öyrədərdi. Atam o qədər varlıydı istəsə qapısında on nökər saxlayardı, amma saxlamırdı .Deyirdi: öz işinizi özünüz görün .Mən gənc qız idim həyətimizi süpürürdüm, evləri yığışdırırdım .Anam da xörək bişirərdi ,məni də öyrədərdi .Belə baxanda iş insanın cövhəridir .Bu yaşımda da qıvrağam .Bir uşaqlar xırda olanda Gülbacı ( bizim evimizdə işləyərmiş) qolumdan tutub .Onu da qonşumdan, qohumumdan, bacımdan ayırmamışam .İndi də evimin əziz adamı sayılır. Biz gedəcəyik, dünyada insanlıq qalacaq .
-Elədir .- Nabat  xala döşəyi çevirə -çevirə deyir.Ona görə də Allah başından tökür .Həmişə səni dili dualı, ona- buna köməyə qaçan görmüşəm .
-Bunu mənə atam, anam, babam öyrədib .Həmişə evimizdə belə görmüşük: filankəsin ağartısı yoxdur, ağartı vermişik, filankəsin qızı gəlin köçür(imkanı yoxdur ) cehiz vermişik.
Bu gül balalar Təbrizdən gəlib, ataları bir nurani, ağsaqqal kişidir, üç qızı var. Alim adamdır, köçəridir malı-pulu hardan olsun, kömək lazımdır.Kürəkənləri də çox ağıllı, tərbiyəli oğlanlardır.Böyük kiçik yeri biləndirlər.
-Əli  hardan tanıyır bunların atasını?
-Əli axı şeir yazır .O kişi də bunların şeir məclisinə gəlir .Birlikdə şeir yazırlar, dünyanın işlərini, gedişatını götür-qoy edirlər.
Nabat xala güldü:
-Dünyanın işlərini ha götür qoy etsək də əlimizdən bir iş gəlməz.
-Elədir.Amma bu dil ki, bizə verilib danışmalıyıq
-Ay nənə, nə maraqlı söhbət edirsiz -onların söhbətlərinə müdaxilə etdim.
-Elə bilirsiz elə siz məclis qura bilirsiz? Bizim də məclislərimiz toy, xına axşamları, yorğan salınan  vaxtlar olur.Nə bilmişdin .Vallah elə biz də sizin dediklərinizə yaxın müzakirələr edirik .Bircə  şeir qoşmuruq .
-Sənin şeirlərini toylarda çox oxuyurlar.-Nabat xala mənə baxıb dedi-Hərdən də Nəsimi adlı bir cavanın qəzəllərini oxuyurlar Camaat çox bəyənir .Bizim kişi deyir: bu Nəsimi kimdirsə, şeirin Allahıdır.
-Əstəğfürullah de, ay qız .
-Nəsimi mənəm, nənə .
-Nəsimi adı hardan çıxdı?
Təxəllüsümdü .Nəimi dostumun, mürşidimin adına uyğun götürmüşəm.
-Xeyirli olsun canım .İnşəAllah dünyada tanınasan .Bu şeirlər, bu təxəllüs sənin üçün xeyirli olsun
-Hələ evlənmirsən?- Nabat xala nədənsə Ayişəyə baxdı
-..Yox
Vaxtdır, evlən.
 O yay Ayişənin bacıları gəlin köçdü .Anam da, nənəm də, bibilərim də onların toyunda iştirak etdi. .Şamaxı camaatı,dediyim kimi, çox safdır. Nəimi mənim dostumdur, xeyirxah,  ağıllı, adamdır, təhsillidir, alimdir, əxlaqlıdır. Vəssalam .Bu bəs edir ki, hamı onun hörmətini saxlasın .Qaldı onun fəlsəfi görüşləri ...Heç kəs bunu xırdalamır, dərininə getmirdi.
 
 
                                     ...                   ...     ...
Ayişə ilə dağları gəzmək o yay  sevimli məşğuliyyətimiz olmuşdu. Artıq Ayişənin üzü gülürdü.Qəlbimdə çox gözəl bir hiss –sevgi oyanırdı.Və bu hiss məni dağlara,  düzlərə, meşələrə, şəhərlər gözəli Şamaxıya daha artıq məftun edirdi.
-Çox gözəl şeirlər yazırsan, Nəsimi.
-Bir dağlara ,- bu uca zirvələrə, bu tərtəmiz havaya, başımız üzərində düran masmavi səmaya, o səmada qaçışan ağappaq buludlara bax, Ayişə .Belə dünyada yaşamaq və şeir yazmamaq olarmı?
Ayişə təbiətinə xas olan şeytanlıqla
-Bəs mən nədən yazmayıram,əcəba? –dedi və  güldü
-Yaxşı ki, səninlə bir dövrdə doğuldum, Nəsimi .Əbədi yaşama inanmasam da sənin şeirlərində əbədi yaşayacağıma inanıram.
Qarşıda xalı kimi döşənmiş, cürbəcür çiçəklərlə bəzənmiş çəmənlik dururdu.Ayişə heyrətləndi
-Bir çiçəklərə bax, Nəsimi.Təbiət nə qədər əsrarəngizdir...Çox istərdim ,sənin dediyin kimi, o bizi sevsin, duysun, eşitsin .
-Sevməzmi? Təbiət bizi çox sevir,Ayişə.
 
-Hər halda mən Təbiətdən incimişəm.
-Nədən ?
Məni niyə sənin kimi şair yaratmayıb?
-Səni şairin ruhunun qidası yaradıb. Daha nə istəyirsən?
Ayişə qaynayan çeşmədən üzümə su atır, şən qəhqəhələrlə gülür və qaçır.Ardınca qaçıram. Cəld qaçır...Amma yaxalayıram, dodaqlarının təzə gilas tamını dodaqlarımda hiss edirəm.Qaçdığı üçün tez –tez nəfəs alır, yanaqları allanmışdır, füsunkar gözləri Günəş kimi şəfəq saçır.
İlahi, belə gözəlliyi mənə bəxş etdiyin üçün sənə sonsuz təşəkkürlərimi bildirirəm.
Nagəhan  könlümə düşdü surişi –qovğayi –eşq,
Aqili divanə qıldı aqibət sevdayi- eşq.
Eşqə düşənlər bilir həm yenə eşqin qədrini,
Ol aşiq   aşiqmidir kim olmadı rüsvayi- eşq.
Sevgilimin sevgisindən özgə sığmaz könlümə,
Sevgilimdən özgəyə qılmaz bu gün pərvayi- eşq.
 
                         ...          ...   ...
-Nəsimi, dağları çoxmu sevirsən?
-Çox ...
-Nədən?
-Dağlara baxarmısan...Sanki göy üzünə toxunur.Əzəmətlə, vüqarla durub, elə bil, ətrafa meydan oxuyur. Dağlarda bir müqəddəslik  var .Həm də Şamaxı dağlıq rayondur, gözümü açıb dağları görmüşəm, qəlbimdə onların əzəmətini hiss etmişəm.Sən yaşda olanda cəmiyyətdən qaçmaq dağların döşünə sığınmaq orada yaşamaq istəyirdim .Dağın- dərənin yetirib-bitirdiyi nemətlərlə qidalanmaq istəyirdim.
-Nədən, əcəba?
— Yəqin ilk yaşam duyğularım, hisslərim qalıb qan yaddaşımda.Biz insanlar ilk yaranışımızda dağların qoynunda yaranmışıq, açıq təbiətdə yaşamışıq.Adəm və Həvva da açıq təbiətdə yaşayıb .Hava ,yəqin o vaxtlar elə də soyuq olmayıb.Hədislərdə belə rəvayət olunur.Bəlkə də otlardan, çiçəklərdən paltar toxuyublar özlərinə.Nə bilmək olar...
-Mən bu yaşıl, uzun, sünbülə oxşar otlardan özümə məmnuniyyətlə paltar toxuyub geyinərdim.
-Mənsə o paltara bu qırmızı, sarı, bənövşəyi, narıncı çiçəklərdən misilsiz bəzəklər vurardım.
-Ah, nə gözəl olardı.
-Gəlsənə yoxlayaq
-Yoxlayaq .
Birlikdə paltar toxumağa başlayırıq
-Nəsimi, bilirsənmi, Allahın olması məni çox sevindirir.Əgər o, olmasaydı özümüzü çox tənha, kimsəsiz hiss edərdik.
-...
-Bəlkə, insan Allahı icad eləyib ki, təsəlli tapsın? Allah olmasaydı yaşamaq çox çətin olmazdımı? İnsan cənnətə, cəhənnəmə inanaraq qəlbində bir təsəlli duyur.
-Elədir, Ayişə, insan cənnəti, cəhənnəmi, Allahı təsəvvür edib qəlbində təsəlli duyur .Əgər Allah olmasaydı belə bu özlüyündə möhtəşəm şeydir. Amma, Ayişə, o var. Biz Allaha inanmasaq belə o mövcuddur, əzəli və əbədidir. Ətrafa bax ,- bütün bu gördüklərimiz ,-Təbiət ,-sən və mən Allahın bir nuru, təcəllasıyıq. Nədən bunu qəbullanmaq istəmirsən
-Mən Allahı qəbul etmişəm .Göylərdə ...
-O  hər yandadır, Ayişə. Bizə şah damarımızdan daha yaxındır .Deməli o həm də bizdədir.
Bax hazırdır .Geyinsənə, Ayişə.
-Qoy  o təpənin arxasına keçim .
 Bir azdan təpənin arxasından Ayişə çıxır .Sanki cənnətdən gəlmiş bir huridir, əyninə bahardan ,-yaşıl otlardan, çiçəklərdən libas geyinib .Heyrətlə ona baxıram.Mənə yaxınlaşır.
 Bənövşə zülfünü salmış gül üzrə ənbərin sayə,
Könül heyranü –zar oldu bu reyhani-səmənsayə.
Lətafətdən edər əksi ləbin ləli bədəxşanə ,
Zərafətdən urar tənə dişin lö-löi-lalayə
Pərişanhal olmuşdur könül zülfün səvabından,
Bu divanə nədən düşmüş bu pica-pic sevdaya
Nə gül bitdi gülüstanda ki, bənzər uşbu rüxsarə,
Nə bir sərv ola bostanda ki, həmta qəddi –balayə.
 
                                ...        ...    ...
 
Son vaxtlar bütün dünyanı od- alov, müharibə bürüyüb. O dövrü seyr edəndə görürsən ki, bir sürü avropalı Şərqə çapır,Şərqi talayır, Bir sürü asiyalı Qərbə çapır, Qərbi talayır, Yunanlar ora hücum edir, Makedoniyalılar bura  hücum edir .Nə isə yerində sakit dayanan yoxdur.Sakit dayananlar at ayaqları, qılınc zərbələri altında qalıb məhv olur. Bir tayfa o birinin arvadını oğurlayır, bu tayfa bu birinin ilxısını oğurlayır,malını talan edir.
Cahil insanlar, fatehlər, xalq, tayfa başçıları bütün bunlara haqq qazandırmaq üçün bir qəhrəmanlıq ideyasını da ortaya atıblar.Əslində fatehlər hamısı bir istilaçıdır.Özgə torpağında nə işin var qardaşım, onlara hansı sülhü, əmin-amanlığı, xoşbəxtliyi aparırsan, nə vəd edirsən?
Tarix kitablarında fateh deyə təqdim olunan o cahillərin indi burda-Bərzəx aləmində qan içində süründüyünü görsəydiniz...Yanlarından keçən bir dilənçinin belə ətəyindən yapışıb imdad diləməyə hazırdırlar, əgər ətək olsa ...hələ...
Bu cahil İnsanların  mükəmməl ,  elmi yox, təhsili yox ...elə bilirlər etdikləri hər şey qanunidir və qəhrəmanlıqdır
Nə isə ...Teymurləng də, onun nəvəsi Miranşah da gördülər ki, at ayaqları altında qalıb məhv olacaq, qan gölündə boğulacaqlar, qərara aldılar ki,   at ayağı altında qalmaqdansa at üstündə olsunlar.Və beləliklə başqa torpaqlara yürüş etmək ,dünyaya hökm etmək qərarına gəldilər.
Məgər, dünyaya hökm etmək olarmı?
Bir hökmdar, adil padişah var ,-o da Allah. İnsan o zaman Xuda ilə bərabərləşə bilər ki, o kamil insan olsun, şeytani istəklərdən uzaq olsun, qan-qadaya, acgözlüyə, mənəm mənəmliyə nifrət etsin, ən sadə kasıb insanın belə ən ali varlıq olduğunu qəbul etsin .Daha milyonları qana boğub mən hökm etmək istəyirəm, mən fatehəm deməsin.                                       
 Nə isə...Başqalarının torpaqlarına da yürüş edəndə  insan daxilən özünü günahkar sayır.(Əslində də belədir.) Özünü günahkar sayan insan başlayır cürbəcür şeylər icad etməyə ki, öz haqsız gedişinə bir bəraət qazandırsın; bilmir nədən yapışsın, nəyi bəhanə etsin və bu məqamda din köməyə gəlir; dinə müxtəlif don geyindirmək,müxtəlif versiyalar irəli sürmək bir su içimi kimi asandır.Çünki dinin yaradıcıları ortada yoxdur, yarandığı vaxtdan illər, əsrlər ötmüşdür və indiki kütlə onu tam anlayacaq ruhda, təhsildə deyildir.
Əslində dinin də  kökündə bir qorxutma var.
 Dində bu qorxutma çox insanpərvərdir, onun kökündə İlahi nəsnələr durur, Tanrı insanı baş verəcək qan-qadadan, cəhalətdən çəkindirmək istəyir.Amma cahil insana  bu qorxutmaya müxtəlif don geyindirməyə kim mane ola bilər ki...
 
 
Və beləliklə Miranşah ,- bu cahil insan at üstündə  Azərbaycana da gəlib çıxdı. Məlum oldu ki, guya, Miranşah dinin qoruyucusudur, kim Məhəmməd peyğəmbərin çəkdiyi  cızıqdan kənara çıxır həbs və edam ediləcəkdir, guya ,Miranşah əslində bir istilaçı deyil  yürüş etdiyi torpaqlarda ədaləti bərpa edəcəkdir .
                                                 
  Ustadım məclisimizdə bu aralar daha çox  insana kamil insan olmağın vacibliyini, bir-birinə əl qaldırmamağı, küyə getməməyi ,  insanı ayaqlar altında tapdamamağı məsləhət görürdü
 
O gün məclis də soyuq və lal idi .Sanki hamı ağzına su alıb oturmuşdu.
-Hə Nəsimi, necə baxırsan bu işlərə? –Sükutu  Səid pozdu.
-Düzü bir şey anlamıram .Hələ Miranşahı görməmişik .Bizə gəlib çatan şayiələrdir .Bəlkə fəna insan deyil heç .
-Fəna insan olmasa özgəsinin torpağında nə işi var ?– Ustadım müdüxilə etdi-  Miranşah əsl cahil insandır.Belə insanlar çox təhlükəli olurlar. Bir bax qılınc və qalxanla, süvari və piyada ordularla təşrif buyurub. Nə üçün gəlib? Var- dövlət, qızıl qazanmaq istəyir, başqalarının torpağını qəsb etmək istəyir .Daha təhlükəlisi və qorxulusu ad –san, şan –şöhrət yiyəsi olmaq istəyir .Onun fikrincə ad-san qazanmaq üçün mütləq özgə torpaqlarını istila etmək lazımdır .Aldığı təhsil və tərbiyə, yarandığı mühit onu belə yetişdirib .Biz bütün bunlara son qoymalıyıq kamil insan yetişdirməli, cahil insanları tərbiyələndirməli, düz yola yönəltməliyik. Miranşah başa düşsə ki, onun at ayaqları altında qoyduğu hər bir insan Allahın bir nuru, təcəllasıdır mütləq istiladan, işğaldan əl çəkər.
— Ustam çox gecdir, Miranşah çətin kamil insan olar daha –Səid pıçıldadı.
-Ümidsiz olmamalıyıq övladım .Səbir Allahın adıdır .Biz səbr və əzmlə yolumuza davam etməliyik.
Kamil insan olmağın vacibliyini  insanlara başa saımaq bir neçə günün işi deyil, insan əsrlərlə cəhalətdə saxlanılıb, ona qul, kölə olduğu aşılanıb.Bütün bu cəhaləti təmizləmək insanı öz qüvvəsinə inandırmaq lazımdır.Görürsünüz, bütün uşaqlar dünyaya mələk kimi təmiz gəlir, hamısı qayğı, diqqət tələb edir.Sonradan onların bəzisinin ağıllı, qorxmaz, kamil insan, bəzilərinin isə qorxaq, cahil, nadan insan olması düşdüyü mühitdən, aldığı tərbiyədən asılıdır.
Çox istərdim Miranşah kamil insan olsun...Amma ...onun beynini cəhalətlə elə doldurublar ki...Nə etməli ...Amma cəhd edəcəyəm .
-Sabah  Bakıya yola düşürəm .Çalışacam Miranşahla görüşüm. ..
-Ustadım, bu çox qorxuludur .Oturun oturduğunuz yerdə. Onunla görüşmək nəyinizə lazımdır?-Səid dedi.
-Nəyimə lazımdır? Müharibənin nə demək olduğunu bilirsənmi ,Səid .Minlərlə insan öləcək, minlərlə adam şikəst olacaq ,minlərlə uşaq yetim qalacaq .Yetimliyin  uşaq qəlbinə vurduğu yaralardan xəbərsizikmi? Yox ...Lazımdır cəhd edək, onu dayandıraq .Bəlkə, nə isə mümkün oldu .
-Mən də sizinlə gəlim –  dedim .
-Yox  , Nəsimi sən burada qal, məclis başsız qalmasın.Vəziyyətə nəzarət et. Əgər mənim başıma bir iş gəlsə(Miranşah bu –cahil insan)  taktikanı dəyişin, əsas odur sağ qalın, yolumuzu davam etdirin .  Bax mən Təbrizdən gəldim, Şamaxıda öz görəvimi davam etdirdim .Siz də belə.Yolumuz ulu ,müqəddəs yoldur  Bir də Ayişə sənə ,nənənə əmanət .Onu tək buraxma .
-Ustad, getməyin –Səid dedi.
-Getməliyəm .Başqa yol yoxdur .Heç nə olası deyil .Narahat olmayın.Sadəcə, ehtiyat igidin yaraşığıdır .Təlim verirəm ki, başınızı itirməyin.
...    ...  ...
  Ayişə ilə ustadımı Şamaxının girəcəyinə qədər ötürdük.  Yolun kənarları yamyaşıl idi .Aralıdan qıpqırmızı lalələr görünürdü .Hava tərtəmiz və gözəldi .Günəş göy üzündə şəfəq saçırdı.Ustadım  həmişəki adəti üzrə ağ geyinmişdi. Tərtəmiz, nurani sifəti işıqlıydı.
-Hə Ayişə, Nəsimi sağlıqla qalın .Daha gəlmənizə ehtiyac yoxdur.Özüm gedəcəm. Atım da lap sazdır.Tez çataram. Orada müridlərim çoxdur, onlarla da görüşəcəm.
-Ata,  bəlkə getməyəsən, mən sənsiz darıxacam .Bacılarım da yoxdur .
-Darıxma ,qızım, Nəsimi var ,nənə var .Onlar elə mənim kimi səndən muğayat olacaq .Tez qayıdacam, İnşəAllah .Narahat olma .
-Yaxşı yol –Ayişə pıçıldadı
Və ustadım uzaqlaşdı ...Aralıdan onun get-gedə uzaqlaşan  siluetini izləmək çox kədərliydi ...nədənsə...mənim üçün kədərliydi.
Ayişənin onun get –gedə uzaqlaşan, balacalaşan fiqurunu izləyib kədərlənəcəyindən qorxdum, əlindən tutdum .
-Qayıdaq ...Ustadım həmişə  belə səfərlərdə olur.Bu da onlardan biri.
-Qayıdaq –Ayişə pıçıldadı .
Çox kədərliydi...Amma biruzə vermək istəmirdi.
-Bəlkə, bir az lalə də toplayaq –Ayişənin fikrini dağıtmaq istədim-Bir bax hər tərəf lalədir.
-Yox, qoy yaşasınlar .Onsuz da qısa olan ömürlərini bir az da qısaltmayaq.
-...Ayişə ...mələk qəlbli qızcığaz ...
-Şamaxı çox gözəldir...Biz burdan getsək, heç vaxt bu dağları, yamacları, çiçəkləri, bu bənzərsiz çiçək ətirli havanı unutmayacam.
-Nədən gedəsiniz ,Ayişə? Şamaxıda pis keçirmi sizin üçün?
-Yox, pis keçmir.Əslində həyatımın ən gözəl çağlarıdır sanki. Amma atamın fəlsəfi görüşləri ilə əlaqədar, onun bu görüşləri yaymaq istəməsi üzündən yerimizi tez-tez dəyişirik.Bacılarımın fikrini çəkirdi .Onları ərə verməsi üzündən çox sevindi.
-Bacıların gözəl qızlardır.
-Hə ...Amma tez-tez yer dəyişmək… sanki onların ərə getməsinə mane olurdu.
Ayişə çox zəki idi ...
                                   ...            ...        …
     Çox keçmədi ,-bir həftədən sonra eşitdik ki, Miranşah ustadımı edam etdirib .Düzü, vəzuyyətin belə olacağını heç gözləmirdik .Amma gərək gözləyə idik. İndi burdan, -Bərzəx aləmindən seyr edəndə Miranşahın məhz belə hərəkət edəcəyini  görürəm: gözünü açıb sarayda böyüyüb .Sarayın da öz qayda- qanunları var.İndi uzaqdan neçə-neçə əsr sonradan baxanda o qayda qanunları olduğu kimi dərk etmək çətindir.Şahların, sərkərdələrin atalıq hissləri, övladlıq hissləri adi insanınkından fərqlidir.Şahlar öz övladlarını hər gün öpüb oxşamırlar. Şahlar etiraf etməsələr də hər gün qorxu, təhdid altında olduqlarını hiss edirlər. Bu hiss elə uşaqlıqdan onlarla birlikdədir.Və zaman keçdikcə böyüyür, onların xarakterini də bu hiss qəddarlaşdırır.Ümumiyyətlə, ətraf aləmdən hər an təhlükə gözləmək insan psixikasını qəddarlaşdırır.
Zaman –zaman  verilən təhsil, qarşılarında baş əyən minnlərlə adam bunu onlarda formalaşdırır. Bundan əlavə şahlarda, sərkərdələrdə qəribə bir şöhrətpərəstlik olur. Onlar tarixin yaddaşında qalmaq istəyirlər. Bu insanlar bəzən fitrətən zəki ,tarixin yaddaşında qalmağa layiqli, bəzən isə küt, nadan olurlar .Miranşah da, ustadım dediyi kimi, küt qəddar eyni zamanda şöhrətpərəst birisiydi .Belə insanlar çox tez təsirə düşür, düşünmədən ağlasığmaz, qəddar addımlar atırlar.Onun Fəzlullahı hədəf seçməsi ,edam etməsi haradan qaynaqlandı, əcəba?
 Deyilənə görə bir gün Miranşah
-Şəhərdə vəziyyət necədir ?- deyə elə -belə sözgəlişi eşikağasından soruşub. Onun bu sualına eşikağası,  daha yaxşı xidmət etdiyini,ətraf aləmdən məlumatlı  olduğunu göstərmək üçün
-Şəhərdə hürufilik  baş qaldırıb, şahım,- deyib
Miranşah ötəri, ağızucu
-Nə,- hürufilik ?-deyə soruşub
Eşikağası  gözü önünə addım- addım yox, sürətlə qalxacağı vəzifə nərdivanlarını gətirərək canfəşanlıqla davam edib:
-Qəribə bir cərəyandır, insanın Allah olduğunu söyləyirlər.
Bu ifadə Miranşahın laqeydcəsinə verdiyi sualı dərinləşdirməsinə səbəb olub.( Bəzən Tale çox xırda, əhəmiyyətsiz görünən  şeylərin səbəbinə dəyişə bilir.)
-Necə yəni Allah?
Eşikağası bir az da həvəslənib
-Bəli, şahım, belə söyləyirlər.Meyxanalar, məclislər təşkil edir, orada şeirlər oxuyurlar.
Miranşah gülərək
-Şeirdən, şairdən bizə zərər gəlməz.Qoy söyləsinlər ,-demiş və keçmək istəmişdir.
Eşikağası içində baş qaldıran şirin arzuların, ümidlərin yıxılacağı qorxusuyla
-Şahım, müqəddəs peyğəmbərimizin, dinimizin əksini deyən bir toplumdan sizə ziyan gəlməzmi ?-demiş
Miranşah ayaq saxlamış
Eşikağası davam etmiş:
-Bunlar xırda insanları, kölələri belə Allah mərtəbəsinə qaldırırlar .Allah olduğunu düşünən kölədən, əsgərdən, ordu sərkərdəsindən sizə ziyan gəlməzmi?( Bu arada eşikağası öz nitqinin bəlağətinə heyrətlənmişdir)
 Miranşah dəhşətli dərəcədə qəzəblənmiş, hürufiləri məhv etmək qərarına gəlmişdir.
 Elə  bu məqamda da ustadım onun qəbuluna düşmüşdür.
-Gəl, gəl görək ,“Ağsaqqal “ –Miranşah istehza ilə ustadıma baxmışdır.Eşitdim Allahlıq iddiasındasan ?
-Oğlum, Şahım mən filosofam, ilahiyyatçıyam. Bunu belə deyəndə bir az qəribə səslənir.Çünki, əsrlərlə bizim beynimizi səhv məlumatla doldurublar. İnsanı aşağılayıblar.Amma Allah insanı aşağılamayıb .O insanı hər bir yaradılmışdan yüksək tutub, belə olmasaydı, şeytana insana səcdə etməyi əmr edərdimi? Bizim dinimizin kökü burdan qaynaqlanır: insan hər bir yaradılmışdan üstündür.Tanrı ona öz ruhundan üfürüb.Bu nə deməkdir? O deməkdir ki, Tanrının ruhu bizdə yaşayır.
Miranşah beyninin dumanlandığını hiss edir. Eşikağası cəld
-Zaman-zaman torpağa kömülən insanlara Allahmı deyirsən, qoca?-deyir
Miranşah özünə gəlir
-Nə sərsəmləyirsən ,qoca-bağırır.Onda dünyada bu qədər Allahmı var? Sən indi Allahsanmı ?
-Bəli, şahım, hər bir kamil insan Allah nurudur. Bizim ruhumuz Allahındır və ona qovuşacağıq.
Miranşah qəzəblə və bir qədər də hökmünü göstərmək amacı ilə
-Edam edilsin –deyir.
Ustadım
-Övladım bir məni dinləyin –deyir.
-Nə dinləyim… .Deyirsiniz mənim tabeliyimdə olanlar da Allahdır?
-Əgər kamil insanlardırsa ,bəli .Kamil insan ...-Ustadımın sözü yarımçıq qalır.Miranşah əli ilə “Aparın” işarəsi verir.
Və ustadımı amansızlıqla, dinləmədən, tələsik edam edirlər.Ustadım onu müşaiət edən müridlərindən birinə” Nəsimi, Ayişəni də götürüb Şamaxıdan çıxsın .Bu həm onun , həm də Şamaxı camaatının təhlükəsizliyi üçün vacibdir”- tapşırığını verir.
Miranşah isə öz hərəkətinə haqq qazandırmaq və camaatı qorxu altında  saxlamaq üçün edam meydanında elan edir: “Bir nəfər də  hürufini sağ buraxmayın”
Xəbər ildırım sürəti ilə Şamaxıya yayıldı.Və sonuncu məclisdə “Hərə bir tərəfə dağılsın”-əmri aldıq .
  Soyuq, yağışlı bir  payız günündə  Ayişəni də yanıma alıb Şamaxıdan uzaqlaşmalı oldum. Yola düşməzdən bir gün öncə nənəm molla gətirib Ayişə ilə mənim kəbinimi kəsdirdi və bundan sonra birlikdə yola çıxmanın mümkünlüyünü söylədi.Atalar bu yerdə deyib :«Sən saydığını say, gör fələk nə sayır”.
 Şəhərin yaş, çınqıl döşənmiş küçələri ilə addımlayıb Cümə məcsidinə tərəf endik Ayişə tez-tez dönüb arxaya baxırdı. Qohumlardan heç kəsi bizi müşayiət etməyə qoymadım .Onların təhlükəsizliyi üçün belə lazım bildim .İnsan üçün ona əziz olan qohumlardan  ayrılmaq çox çətindir. Boğazıma acı bir qəhər dirənmişdi, lakin ağlamırdım, daha döğrusu Ayişənin yanında ağlaya bilməzdim. Amma  mənim yerimə (elə Ayişənin də yerinə ) Şamaxı ağlayırdı .Şəhər bizi bozarmış üzlə yola salırdı Damların kirəmitlərindən, novçalardan su şırıldayırdı .Göylər də bomboz idi .Günəş bozarmış buludların arxasından sezilmirdi .Ustümüzə ara vermədən çisəyən payız yaşışı yağırdı .Yağış  su keçirməyən örtülərimizdən, üst geyimlərimizdən süzülüb ətrafa tökülürdü .İçimdə dibsiz bir uçurum açılmışdı, şəhərdən uzaqlaşdıqca bu uçurum böyüyürdü.
 Cümə məcsidinin yanında bizi iki qüvvətli atla Şahi Xəndan gözləyirdi.Gözəl üzü çox qəmgin idi. Daha bir də bir- birimizi  görməyəcəyim qorxusu qəlbimə doldu  .Boynunu qucaqlayıb ağlamaq keçdi içimdən .Amma onu və Ayişəni üzmək istəmədiyim üçün   fikrimdən vaz keçdim.
-Qardaşım,  təki gün xoş olsun. Gün xoş olandan sonra hər yer vətəndir dedim.
-Əlbəttə, -Şahi Xəndan gülümsündü –çalış ağıllı ol, özünü qoru, tədbirli ol, gözünü yumub özünü oda atma .Sənin himayəndə bir qadın da var .Sən həm özün üçün, həm də onun üçün yaşamalısan .
-Bundan əmin ol .Ağıllı və tədbirli olacam. Həm sizin üçün, həm də Ayişə üçün .Ara sakitləşsin gələcəm də .Nə var ki ...-İstəyirdim qəlbi təskinlik tapsın .-Nənəmə, anama göz ol darıxmasınlar ..dedim
-Oldu.
Üzümə baxmırdı… yəqin ki, ağlamaqdan qorxurdu...Onun gözlərimdən qaçırdığı gözlərini ,  o gün bomboz bozarmış Şamaxını, arxamca axan su səsini unutmadım heç ...
 Yolboyu nənəmin səsi qulaqlarımdaydı ...”Mən daha dağlara üz tutmayacam, baxmayacam, o dağların gülünü iyləməyəcəm”
 O  dağların havasını qoxlamayacam bir də ...içimdə bir səs elə hey təkrarlayıb dururdu...aramsız təkrarlayıb dururdu...
                            ...      ...    ...
Uzun bir yolçuluqdan sonra  gəlib Hələbə yetişdik. Hələb şəhərində dünyanın hər yerindən adam var :başqa millət, xalq nümayəndələrinin burada çox olması  şəhəri bir qədər sirli və müəmmalı edib.Burada elə məhəllələr, küçələr var ki, içində azmaq belə olar.Şəhər əhalisinin çoxu xırda ticarətlə məşğuldur.İsti yay günlərində mis, saxsı qablarda sərin su satan uşaqlar burada qarışqa kimi qaynaşırlar.Uşaqların rəngi günəşdən qapqara yanıb, amma su satmağa həvəsli görünürlər, hətta uşaqlar arasında su satmaq uğrunda rəqabət də olur.Bəzi uşaqlar qovrulmuş fındıq, qoz və başqa çərəz satırlar.Amma əhalinin daha çox sərin suya tələbatı var .Şamaxıdan fərqli olaraq burada küçədə gənc qızlar heç gözə dəymir, şəhər qarışıq olduğu üçün gənc qızların görünməsi xətalı sayılır, amma kobud geyimli qaravaşlar şəhərin qarışıq küçələrin ələk –vələk edir;kimisi nabat, kimisi də ətriyyat dükanından ətriyyat almağa tələsir.Hələbin sirli evlərində isə bu qaravaşları nərmə- nazik xanımlar gözləyir.Bəzən şəhərdə sirli söhbətlər gəzişir ki ,bu xanımlar özləri də qaravaş paltarında Hələbin küçələrində gəzişirlər.
 Hələb şəhərindəki qaynarlıq mənim yadıma “Min bir gecə “ nağıllarını salır.Çox güman ki, Hələbdə harınlamış, şəhvət əsiri əyanlar, sultanlar və hər an onların toruna düşməyə hazır olan qadınlar da var .Bəzən yandırıcı istidə gözünün sürməsi axan qadınlara çox rastlaşıram. Qadınlar...bu zərif və zəif məxluqlar orta əsrlərdə kişilərin istismarına çox məruz qalıblar.Hökm yiyəsi olan cahil insanlar,-fatehlər həmişə məğlub etdikləri ölkənin gözəl qadınların cinsi istismara məruz qoyublar; onları sərvət kimi əldə etdikləri varidatın baş köşəsinə oturdublar, onlardan həm özləri istifadə edib, həm də əyanlarına dost-tanışlarına ərməğan ediblər.Təsəvvür edirsizmi hansısa şahın gözünün nuru qızı hansısa yüzbaşının yasovulun, sərkərdənin, döyüşçünün cariyəsinə çevrilir...Kişilərin doymaz ehtirasları kasıb qızlarını da varlı qızlarını da cariyəyə çevirib (Bəzən isə onları fahişəliyə qədər alçaldıblar) İşləməyi qadına qadağan edən orta əsr əxlaqı ona fahişəliyi layiq bilib.Nə etməli ...
 Kişilərin çoxu əl işləri: dülgərlik, ustalıq, bənnalıqla məşğuldur .Qazancları ailələrini birtəhər saxlamağa bəs edir, yəqin.Nə isə…
...   ...    ...
Ayişə ilə tələsik kəbin kəsdirib yola düşmüşdük .Lakin hələ də ər -arvad olmamışdıq
-Ayişə, canım mənim, nədən belə qaşqabaqlısan?
-...
Bilirəm...çox şeylər oldu...Bütün bunlar bizim üçün dəhşətli və gözlənilməz oldu.Lakin hər şey keçəçək, hər şey keçicidir.Üzülmə olurmu? Zaman hər şeyi qaydasına qoyacaq
-Keçəcəkmi? Nəsimi, insanlar atamı qətl etdilər.Onun heç kimlə işi yox idi, o xeyirxah idi, təhsilli idi, alicənab idi :yetimlərə, qocalara, aclara kömək edirdi.Təbrizdə imkanımız yaxşı idi,  kasıbları pulsuz oxudurdu.
-Bütün bunlar atanı kamil insan etdi, o Allah kimi kamil oldu və indi Allahın hüzuruna çıxmaq üçün Bərzəx aləmində gül-çiçəklər, nurlar içərisində uyuyur.
-Uyuyur...Mən bunun belə olduğunu haradan bilim? Yox əgər belə deyilsə? O əbədilik yox olubsa?
-Belədir, Ayişə .Sən bütün insanlığa, yüz iyirmi dörd min peyğəmbərə qarşımı gəlirsən?
-Ah ,Nəsimi nədən atamı edam etdilər? O ki dindən kənar bir şey söyləmirdi.
-Söyləmirdi...Düzdür...Amma insanlar hamısı kamil insan deyil, cahil insanlar çoxdur.
 
-Nədən cahil insanlar həmişə hökm yiyəsi olurlar?
-Olmayanlar da var.Bir çox cahil insan var ki, heç bir hökmü, səlahiyyəti yoxdur.Bunlar dünya işləridir, kökü dərindədir; Allahı eşitməyən şeytan özünə haqq qazandırmağa çalışır.İnsanlar “Quran”da adı keçən bir məsələni anlasalar,-nə üçün Allah şeytana  insana baş əyməyi tapşırdı,- bunu anlasalar. Hər şey çox gözəl olar .Və insanlar “Allah məndə təcəlla edir, onun ruhu məndə yaşayır”-deyənləri asmaz.
                            ...    ...   ...
-Ayişə gəzəkmi şəhəri?
-...
-Nədən istəmirsən?
-İnsanları görmək istəmirəm. Onların günəşdən yanmış qaralmış, tüklü sifətləri  mənim yadıma atamın edamını salır.Onlar çox rəhmsizdirlər, Nəsimi.İnsanlar çox rəhmsizdirlər. Sənsə deyirsən ki, insanlar Allahdır.Belə rəhmsiz, qansız, düşünə bilməyən kütləyə Allah demək olarmı?
-...
İnsanlar nədən etiraz etmədi? Cəllad nədən etiraz etmədi? O qansız Miranşah nədən atamı dinləmədi, anlamadı?
-Onlar hamısı cahil insanlardır.
-Nədən cahil insanlar belə çoxdur.Bəs birdən bir az da çoxalsalar? Kamil insanları qətl edib qurtarsalar?
-Olmaz elə şey ...Kamil insan həmişə olacaq.Elə bir zaman gələcək ki, daha çox olacaq, cahil insanlar onların qarşısında öz bəd əməllərin gizləyəcəklər, onlar kamil insanlara baxıb tərbiyələnəcəklər.
-Ah ,Nəsimi buram çox ağrıyır, əlini köksünə qoyur.
Artıq mövzunu dəyişməyin, onu bu söhbətlərdən uzaq tutmanın vacibliyini dərk edirəm.
 
             ...     ...   ...
-Çayın sahili gözəldirmi ,Ayişə?
-Gözəldir-Ayişə  axıb gedən sulara tamaşa edirdi.
-Nə qəribədir ...Ayişə .İnsan taleyini bilməz ...Düz deyiblər.
-Mənim üçün elə də gözlənilməz deyil  bura gəlməyimiz .Ömrüm belə səfərlərdə keçib .
-Bilmədən yenə də söhbəti onun üçün ağrılı nöqtəyə çəkmişdim, odur ki, tez mövzunu dəyişdim.
-Ayişə mənimlə evli olmaqdan narazı deyilsən ki ...Bir az tələsik oldu .Məni sevirsənmi Ayişə?
-...
-Mən səni çox sevirəm .Bunu biləsən.
-Təşəkkürlər.
Yavaşca onu özümə tərəf çəkirəm .Etiraz etmir.Bədəninin incə təması nəfəsimi kəsir.Onu köksümə daha bərk sıxmaq istəyirəm, özümə etiraf etməsəm də nəfəsi kəsilincəyə qədər daha bərk ...Başım gicəllənir, sanki qulaqlarımda əzəli və əbədi bir musiqi gurlayır.
Osa yavaşca məni itələyir...
Davamı →

            Birinci hissə                                                                                                                                 
Nəzmi Nəsiminin yəqin Allahü nurun şərhidir,
Ol nuru hər kim bilmədi, həqdən nəsibi nar imiş.


  Mən Nəsimiyəm...İnsanlar  neçə -neçə əsr bundan əvvəl məni diri-diri soydular, şaqqalara ayırıb 15-ci əsr Hələb darvazasından asdılar.Soyulub belə biabırçı şəkildə şaqqalara ayrılmağı indi də xəcalətlə xatırlayıram Düzünü deyim,  belə alçaldıcı ölümü   heç xəyalıma gətirməzdim.Və o vaxtkı açıları ,ağrıları, dəhşəti hələ də hiss edirəm, hərdən sümüklərim sızlayır.Hərçənd, mən və sümüklərim indi başqa-başqa aləmlərdəyik, amma o vaxtkı yandırıcı ağrılarım və ruhum arasında  sanki bir bağ qalıb. Deyirlər axı insan öldükdən sonra da  bu dünyada olanları hiss edir. (Qoy mən  materiya dünyasına da   bu dünya deyim,  indi olduğum Bərzəx aləminə də, çünki mənim və eləcə də bütün bəşəriyyətin taleyi yalnız qiyamət günündən sonra aydınlaşacaq Yəni indi o dünyadan danışdığımı söyləsəm bir az ifrata varmış olaram)
 Deyim ki, Bərzəx aləmi adlanan mənim indi yaşadığım  dünya  əslində insanların yaşadığı materiya dünyasının davamıdır, burada cənnətə düşəcək insanlar gül- çiçək, misilsiz qoxular, nurlar içərisində uyuyur. İndi deyə bilərsiniz :neçə -neçə əsr uyumaq ...bu ki dəhşətdir.
  Heç bir dəhşət-filan yoxdur, sanki bir andır uzanmısan, elə indicə qu tükündən də yumşaq yastığa baş qoymusan. Əlbəttə, bu mən və mənim kimilər üçün belədir. Cəhənnəmə gedəsi insanlar üçün nə ölçü götürülüb bilə bilmərəm. Çox güman ki, onlar cəhənnəm haqqında din alimlərinin verdiyi əlamətlər içərisində çapalayırlar; bir tərəflərindən ərimiş qır axır, bir tərəflərində dəhşətli alov dilimləri zəbanə çəkir və onlar, şəksiz-şübhəsiz, bitməz-tükənməz əzab içərisindədirlər.
 Nə isə… Bu barədə danışıb içində cəhənnəmə gedəcəyini hiss edən insanları çox da  üzməyim. Çünki buna mənim indi  icazəm yoxdur. Amma qoy o insanlar xatırlasınlar: əbəs yerə deyilməyib ki, ey insanlar yaşadığınız bu dünya bir andır, onu yaxşı işlərə həsr edin, mənalı yaşayın ki, sonradan o biri dünyaya keçidiniz,  o dünyanız gözəl olsun, həm də gələcək nəsillər sizi hörmətlə yad etsin.
 Bunlar barədə maddi dünyada o qədər danışıblar deyiblər, hətta bu fikirləri tədris edən məktəb və mədrəsələr,universitetlər açıblar ki...saysız -hesabsız. Mən  bunları bir balaca xatırlatmaqla söhbətimin əsas məğzinə keçid almaq istəyirəm...
 Nə isə...Deyim ki ,şəriət alimləri, din xadimləri bu məsələləri uzun –uzadı anlatsalar da insanlar heç Allahı dərk etmirlər.Bu nəylə əlaqədardır?
 Din xadimləri, şəriət mollaları özləri də  Allahı dərk etmir. Bu üzdən də onu düzgün təbliğ etmir,  əmrlərini istədikləri kimi əyişdirirlər.
 Allah nədir və yaxud kimdir?
 Bəşər tarixində 124 min peyğəmbər olub.Peyğəmbərlər belə Allahın nə olduğunu, bizdən nə istədiyini, bizə nə təlqin etdiyini bəşəriyyətə olduğu kimi qandıra bilməyiblər.Bəzən mən insanların nədən bu qədər korafəhm olduğuna təəccüblənirəm, nədən insanların bəsirət gözü bu qədər bağlıdır, həyatı, dünyanı, bir-birini anlamaqda belə çətinlik çəkirlər?
 İnsanlar kainatı anlamırlar...
Özlərini necə anlayırlarmı?
  Özlərini də anlamırlar… Heç bir bəşər övladını Tanrı səbəbsizcəsinə yaratmayıb.Tanrı onlara müxtəlif şəkil, forma verib və hər birini bir amala bənd edib. Allahı dərk etmək, sevmək, onun qoyduğu qaydalara uyğun yaşamaq, -bəşər övladının dünyadakı missiyası budur.
 Yaradanı dərk etmək… Allahı Təbiət və özü vasitəsi ilə dərk etməlidir insan .Çünki o Allahı başqa cür dərk edə bilməz. Maddi olmasa, bizi əhatə edən kainat olmasa, üzərində yaşadığımız Yer olmasa  və biz özümüz olmasaq; fikrimiz, dühamız, göylərə ucalan xəyallarımız olmasa, Allah barədə fikirləşə bilərikmi?
  Yaşadığımız bu dünyada onu yalnız maddinin köməyi ilə dərk edə bilərik; ozümüz də maddi varlığıq,- bu üzdən .Bəziləri sözü önə çəkir.Amma insan olmasa, söz də olmaz. Söz insanın atributlarından biridir.( Mən indi müasir insanların işlətdiyi, anladığı sözlərdən istifadə edəcəyəm, qüsura baxmayın) Təbiət və özümüz ,–biz Allahı bu iki şeydə-mövcudatda axtarmalıyıq.
 Təbiət hər vasitə ilə bizə kömək etməyə, özünü bizə anlatmağa çalışır.Əlbəttə, Təbiət bütün bunlara Təbiət kimi cəhd edir.İnsan dünyaya gəlir, yaşayır, müəyyən bir yaş həddinə ,-yetkinlik yaşına  çatır.Və bu yaş həddində o kainatla özü arasında qəribə, sirli bir bağlılıq hiss edir: sanki Kainat, gözəgörünməz varlıq-Allah kodlar vasitəsi ilə özünün var olduğunu, mövcudluğunu ,Təbiətin, yaradılışın kökündə durduğunu gənc və gözəl, yetkin varlığa  hiss etdirir, çünki o Allahdır, olduğu kimi insanın gözünə görünə bilməz, insan onu maddiyyat kimi görmə və tanıma qabiliyyətinə malik deyil. Biz onu yalnız ruhumuzla hiss edə bilərik və ruhumuz Təbiətin ,Yaradılışın kökündə sirli bir nəsnə durduğunu hiss edir.İnsanın  bütün iliyi, qanı, hər hüceyrəsi ehtizaza gəlir ...daha artıq bilmək, öyrənmək, dərk etmək istəyir. Ruh Allahı dərk edir...amma Tanrı maddi olmadığı üçün insan nə isə dərk etdikləri ilə kifayətlənə bilmir.Təcrübəsizlik, bu dünyanın məlum maneələri daha artığını dərk etməyə imkan vermir.
 Lakin Allahla bağlılığını hiss etmiş, onu dərk etmiş insan daha əvvəlki insan deyil.O Təbiəti, onun mayasındakı əzəli və əbədi cövhəri, — Yaradanı dərk etmişdir. Dərk etmişdir ki, bütün bu gözəl, intəhasız kainatı, gecəni, gündüzü, Ayı, Günəşi, Yeri, ulduzları, havanı, suyu, dənizləri, dağları, insanı yaradan bir qüvvə var.Və bu qüvvə ilə onun arasında möhtəşəm bir bağlılıq var.O qüvvə Allahdır və o Allah insanda, onun ruhunda da təcəlla etmişdir. Bax bu ...bu… cahil insanlar tərəfindən qavranılmır. Belələri özünün Allahın bir nuru, təcəllası olduğunu qavraya bilmir.
Nədən?
   Əvvəla, gənclik, təcrübəsizlik...İnsan özünün Allahın bir parçası olduğunu hiss edir,- təhtəlşüurda hiss edir, bunu instinktləri ilə dərk edir, əzəli və əbədi kodlarla bunlar ,-bu bilgilər ona ötürülür...Lakin cəmiyyət  bir axın kimi onu sürükləyir, o Allahı Təbiətdə yox, özündə yox, qeybdə axtarır. Qeyb də Təbiətin davamıdır...Təbii ki, Yaradan orada da var...Allahın olmadığı yer yoxdur...Lakin biz dünya gözü ilə qeybi görmürük,hiss edirik. O var və o bizim davamımızdır.
 Amma  dediyim kimi, kamilliyə çatmamış insan cəmiyyət tərəfindən bir məcraya sürüklənir...milyonlarla insan sürüklənir...
   İnsan ölümlə qarşılaşır, ölümü dərk edir...
 Necə yəni ölmək? Ölüm ona bir kabus kimi ,yox olmaq kimi görünür...İnsan sarsılır...çox sarsılır...
Həyatsa  davam edir...İnsan müxtəlif istiqamətlərə sürüklənir, tale onu çox atıb-tutur, bəzən daşa –qayaya çırpır...Bəzən göz açmağa aman belə vermir...Bəzən   nələrəsə nail olur...
 Lakin o nələrlə qarşılaşır qarşılaşsın həyatının ilk dönəmlərində açılan bəsirət gözü qapanmır ki...qapanmır...Həyatı nə vaxtsa duymuş bəşər övladı sonradan  bunu nə qədər dansa belə mümkün deyil ...Qulağı eşidən birinin özünü karlığa vurması, nitqi olan birinin özünü lallığa vurması mümkün olmadığı kimi, həyatı ,Tanrını duyan insanın da onu  təzədən duymaması, inkar etməsi  mümkün deyil .Yəni Tanrını nə vaxtsa iliklərinə qədər duymuş bir insanın sonradan bəsirət gözü qapanmayacaq və o Allahı dərk etməkdə, kamilləşməkdə davam edəcək. Və o kamilləşdikcə Allahı daha çox sevəcək.
 Başqa birisi ,- cahil insan, bəsirət gözü açılmayan  isə Allahı duymayacaq, kütlə halı almış insan nəsillərinə qoşulacaq ,müxtəlif axınlar onun bəsirət gözünü daha da bağlayacaq.
Bu çox dəhşətlidir...Nədən əcəba belədir? Bütün insanların bəsirət gözü açılmır?
 Bu elə bütün dini kitablarımızda deyilən şeytan əməlidir. Və insanları düz yoldan sapdırmaq, həqiqəti anlamaqda maneə törətmək şeytanın tarixi missiyasıdır...
 Nə etməli...
 Mənim haqqımda cürbəcür şayiələr dolaşır: hələ də materiya dünyasında biri məni şair,biri dinsiz, biri mücahid, biri qəhrəman adlandırır. Son dövrlərdə mənim dindar olduğumu da söyləyənlər var .Şükür…
Deyirəm: materiya dünyasının camaatı da qəribə camaatdır. Əvvəlcə dinsiz deyib edam edirlər, sonra da dindar idi, şeirlərində Allahı təbliğ  edirdi, seyid idi, qəbri nədən ziyarətgah olub- deyə baş sındırırlar.Hərçənd, materiya dünyasının adamı çox azdır (Öz aramızdır Bərzəx aləmində min, milyon  illərin adamı toplaşıb) amma  sözləri, hərəkətləri keçərlidir; yəni Bərzəx aləmində də, min, milyon ildən belə ,-qiyamətdən sonra bərqərar olacaq cənnət və cəhənnəm dünyasında da bu materiya dünyasının əməlləri çox rol oynayacaq.
 Nə isə...Bərzəx aləmindən baxanda materiya dünyasının adamları qaranlıqda sayrışan milyonlarla sarımtıl zərrəciklərə oxşayırlar.Bu da Allahın möcüzələrindən biridir ki, materiya dünyasını,-əslində daş –kəsək,  dağ -daş dünyasını aralıdan belə işıqlı göstərir ki, biz Bərzəx aləmindən onları seyr edə bilək. Bəzən materiya dünyasının hoqqabaz alimləri belə şeyləri “Materiyanın  Günəşi əks etdirməsi və s.” adlandırırlar.Nə bilim Vallah...
 Ya da  bu parıltılar- bəzi  filosofların lap qədim dövrlərdə dediyi  kimi – cismimizin Tanrıdan ayrılmış zərrəciklər olması səbəbindən yaranır. Nə bilmək olar...Dünyanın sirrini dərk edib qurtarmaq olurmu ki?
Elə bilməyin öldün hər şey bitdi: dünyanı, onun sirlərini dərk etdin. Hələ hər şeyi dərk etməyə çox zaman var .
 Bütün bunlar bir  yana dinsiz kimi edam edilmək çox ağrılıdır. Bir şey ki ,mən Allahı ilk gəncliyimdə dərk etdim və ömrümün sonuna qədər bu dərk etmə ancaq böyüdü,  çoxaldı, mən Yaradanın böyüklüyü qarçısında ancaq heyrətlənməklə məşğul oldum. Bütün şeirlərimdə onun tərənnümü var.
 “ Qurani – Kərim”də deyilir ki, insan Yer üzünün ən ali varlığıdır, Tanrı Yeri, Göyü, dağları, daşları, çayları, dənizləri, şəlalələri, otları ,çiçəkləri, bütün bitkiləri insan üçün yaradıb.Hətta o dünya, -cənnət və cəhənnəm də bizlər üçün yaradılıb. Mən də elə buncuğazı deyirdim :o dünya da, bu dünya da məndə təcəlla etmişdir.

Məndə sığar iki cahan, mən bu cahana sığmazam,
Gövhəri la məkan mənəm, kövnü məkanə sığmazam.

Ərşlə fərşü kafü nun məndə bulundu cümlə çün, 
Kəs sözüvü və əbsəm ol, şərhü bəyanə sığmazam.


“Bibliya”da, “İncil”də də elə bunlar söylənilib.  
Nədən Allah Şeytana insana səcdə etməyi əmr etdi?
Nə üçün  Allah, hətta insanı cənnətdən qovduqdan sonra özü İsa Məsih şəklində Yerə endi və yenə də onu xilas etmək istədi .Əcəba, niyə  İsa Allahın ruhu sayılır?
 Bunlar çox açıq şəkildə Allahın nə demək istədiyini söyləyir, insana ip ucları verir.Amma Adəm övladı yenə də onu anlamır.Əksəriyyəti anlamır.Tək-tək anlayanları da maddiyyat aləmində hökm sürən  cahil kütlə edam etdirir.Hətta Allahın özünü ,-ruhunu belə edam etməyə qalxışdılar.
Materiya dünyasının adamları nədən belə zalımdır? Öldürməyi, məhv etməyi çox sevirlər, hər an buna hazırdırlar?
 Səbəb çox sadə: insan hər an ölüm təhlükəsi ilə üz-üzədir və çoxu bunu, özünə etiraf etməsə də, əbədi yox olmaq kimi qarşılayır.Və ölüm  ( o dünya olmasa)çox rəhmsiz bir olaydır.Təsəvvür et duyan, düşünən, sevən  varlıq bir andaca yox olur.
Və bu “rəhmsizliyi” hiss etmək, ona məruz qalmaq  insanları bir-birinə qarşı acımasız edib. Bəli...bəli ...insanlar bir-birinə qarşı çox acımasızdırlar...Az qalırlar bir-birinin ətini şişə çəksinlər .
  Bir insanın günahına görə bütün insanlığın cənnətdən qovulması...Bu cəza  özü  insanin qəzəbini tətikləyir...  Bağışlanılmamaq duyğusu  ...
  İndi belə danışıb  vaxtilə məni edam edənlərin törəmələrini sevindirməyim, bəzisi dodağının altında donquldanmasın :”Gördünüz… Gördünüz dinsizi?...Allahın işlərinə də baş aparır.” Əstəğfürullah ...Mən bunu indi deyirəm .Bağışlayasınız ...Bərzəx  aləmində xeyir və şər əməllər yoxdur .Şeytan da bizdən əl çəkib ...Düşünürük özümüzçün...
 Dediyim kimi materiya dünyasının  adamları çox amansızdır, eyni zamanda anında küyə gedirlər.Ətraf aləmi dərk etmək, gözəllikləri görmək, onları özlərində yaşatmaq əvəzinə hər an bomba kimi partlamağa, cəhalətə yuvarlanmağa  hazırdırlar.
Hərdən onlara çox acıyıram: əcəba, bu cahillik və rəzilliklər onların uğrunda hər alçaqlığı törətməyə qabil olduqları ömürlərini çoxmu uzadır ?
Əsla. Məni vəhşicəsinə şaqqalayanlar məndən çox yox ,beş –on il sonra hamısı burdadır. Burada qaranlıq və əzab içərisində qiyaməti gözləyirlər.Bu barədə mənə mələklər xəbər verir.
                                                      ...  ...   ...
 Şamaxı dağlıq zonadır, şəhər dağın yamacında yerləşir. Bizim evimizdən baxanda  dağlar görünürdü. Şamaxının  qışı çox sərt olurdu .Elə indi də sərt olur.Qar noyabrın axırı özünü vurur yerə, bir də martın axırı, hətta  aprelə qədər  qalır.
 Yüksək zirvələrdə isə qar həmişə, hətta avqust ayında da  durur.
  Çobanlar qoyun -quzunu hər gün dağa, dağ ətəklərinə aparır, qışda dağların çır -çırpısı ,quru ağacı camaatın sobasına, yazda, yayda ,payızda  yetirib –bitirdiyi nemətləri süfrəsinə ayaq açır; şomu, turşəng, yemlik, cürbəcür göbələklər, meyvələr ...Hələ bu dağların göy otunu yeyən inəklərin südünü, qaymağını, pendirini, qatığını, ayranını demirəm .Yəni camaat həm maddi cəhətdən dağlarla qidalanır, həm də mənəvi cəhətdən.Daim Təbiətlə, uca dağlarla təmasda olan  Şamaxı camaatı elə Təbiət kimi, dağ havası kimi də safdır. Burda hamı bir- birini, nəslini –kökünü tanıyır, hamı bir-birinə hörmət edir.Camaat çox toxgözdür, maddi nemətlər sel kimi axıb gedir .Kimin evinə getsən təzə südü,qatığı, ayranı var, pendiri var .İnəyi olmayanların da evi ağartı ilə doludur,-hərə bir pay göndərir.
 Şamaxı camaatı fitrətən Allaha inanır.Hamının dilində Allah kəlməsi dolanır,  yatanda da, duranda da Allah...Alllah deyirlər.
 Burada xalq arasında bir hallallıq var; piştaxta arxasında alver edən satıcıdan tutmuş, ayaqqabı tikənə, xalça toxuyana, cəhrə əyirənə, çörək bişirənə, mollasına, zahidinə qədər...Görmədim ki, burada  kimsə birini aldatsın. Şamaxılılar çox səxavətlidir. Sadə  , elə də var –dövləti olmayan çərçilər belə Hatəmül -ənbiya səxavətinə malikdirlər.Yaxşı yadımdadır :  səkkiz –doqquz yaşlarım olardı.Hər yay tərtəmiz yuyulmuş ulağında şəhər camaatına  teyranı daşıyan Malik kişi (çərçi) yenə də bal kimi teyranı( ağ  tut) gətirmişdi .Nənəm  həmişə ondan teyranı alar, həm də bu sadə qocaya çaydan, sudan təklif edərdi.Qonşumuz Nabat xala  o gün teyranı almamışdı .Malik kişi onun arxasında gizlənib suyuq  baxışlarla nənəmin aldığı teyranı tabağına  baxan Cəfəri şirin –şirin dindirirdi
-Ordan bəri dursana, qadan alım .Gəl görüm bura .Gəl ...- Sonra isə birdən –birə
-Ay Nabat bacı, gün məni yaman vurub –dedi- heç halım yoxdur bir də küçədə gəzim, teyranı paylayım .Get bir iri teşt gətir.İri olsun ha –dedi.
 Nabat xala maddım-maddım baxırdı .Nənəm :
-Sən narahat olma ,Malik kişi,budur, mən böyük bir tabaq almışam, onlarla böləcəyəm dedi.
-Nədir? Mənə kömək etmək istəmirsiz?- dedi .Özüm gətirim, Nabat qızım?
-Yox...yox...Bu dəqiqə .
Və Malik kişi bir xurcun teyranının hamısını məcbur Nabat xalaya verdi .Və dedi:
-Pul-filan lazım deyil .İstidi gəzə bilmirəm.Sağ ol ki, yükümü yüngülləşdirdin .Çay içim, sərinlənim gedim....
O gedəndən sonra arvadlar bir xeyli onun xeyirxah insan olması barədə danışdılar.
  Burada qohumlar arasında isti, şirin münasibətlər mövcuddur; elə bir məhlədə, eyni küçədə bir-birinə çox yaxın yaşayırlar.  Heç vaxt bu nəslə mənsub  adam gedib yad bir nəslin yanında ev tikdirməz. Hər nəslin öz ağsaqqalı, hörmətli adamları olur .Hamı onların yerini bilir, hörmətini saxlayır.Onlar da sözün əsl mənasında ağsaqqal olur, həmişə ağıllı məsləhətləri ilə  gənclərə yol göstərir, xeyirdə, şərdə böyüklük edirlər.
 Biz ,-bir məhlənin uşaqları bir ailənin uşaqları kimiydik.Bayramlarda böyük nənələr bizə bəxşişlər alar, fındıqçalar, sandıqçalar hazırlayardılar.  Analarımız bizim üçün birlikdə yumurta boyayar, səməni halvası bişirərdi.
 Hər səhər nənəmin səsi məni yuxudan oyadardı. Bəzən yuxuda belə qaynayan samovarın səsi qulaqlarımda, isti külçələrin, qoğalların ətri burnumda olardı. Nənəmin səsi indi, bu Bərzəx aləmində də qulaqlarımdadır: “Gəl, Əli nə çox yatdın .Gəl isti kökə bişirmişəm, süd çörək  də var .Şahi Xəndan Qəleybuğurt balı gətirib, gəlsənə ,canım, ürəyim, gözəl gözlüm. “
 Seyid nəsli  olmağımız bizi el arasında xüsusilə hörmətli etmişdi .Babamın, nənəmin canına and içərdilər .Babamın xüsusi kəraməti hələ də dillərdə dastandır oralarda .(Ağır xəstələri şəfalandırar, çözülməz dərdləri cözərdi.)
 Dediyim kimi, burada insan birbaşa  Təbiətlə ,-Allahla təmasdadır.Təbiət, Təbiət vasitəsi ilə Allah insanın ruhuna sirayət edir.  İlahi nəsnənin işartıları özünü hər yerdə biruzə verir; bəzən hansısa bir dağda, bəzən hansısa bir ağacda, bəzən hansısa bir insanda .İlahi varlıqların, məkanların, dağların olması ta həyatlarının ilk dövrlərindən insanlara məlumdur. İlahi varlıq, dediyim kimi, özünü bizə ,-insanlara  bəzən madiyyat kimi hiss etdirir   Bəs  o ilahi varlıq özünü bizə necə hiss etdirsin? İnsanlar onu madiyyat kimi daha yaxşı anlayır. Kamil insan isə onu ruhən də hiss edir.
   Qeyd eliyim ki, Mənim Allahı ilk duyma anım çox gözəl oldu… Qarlı, dumanlı, çiskinli bir havaydı.Qar ayağımın altında xırçıldayırdı.Hava sözlə ifadəsi mümkün olmayacaq bir tərzdə təmiz idi. Yamacdakı təkəm-seyrək kollar, ağaclar   sırsıra bağlamışdı, bəzi kollar qar topuna bənzəyirdi.Hər tərəf ağappaq idi. Dağın yamacında addımlayır, mübhəm, sirli, mənə bu qədər yaxın və məndən bu qədər uzaq  olan Allah haqqında fikirləşirdim. O ilahi nəsnə ilə bu an aramda qırılmaz bir bağ olduğunu hiss edirdim. Hiss edirdim ki, o İlahi nəsnə bu  səssizliyə bürünmüş dağlar ,  düzlər  vasitəsi ilə, bu ciyərlərimə dolan, qanımı, hər hüceyrəmi dolaşan hava vasitəsilə mənə nə isə anlatmaq istəyir.Özünün lap yaxında olduğunu ,  havada,  suda  ,  dağda ,  torpaqda,  səmada olduğunu hiss etdirir .Bütün bunlarla birlikdə məndə ,mənim daxilimdə, mayamda, ruhumda olduğunu hiss etdirir. Bəli ...O vardır...O hər yandadır, bu möhtəşəm, əzəli və əbədi Təbiətdədir, dilsiz göylərdədir, dibsiz dənizlərdədir, qulaqlarımda çınlayan əzəli və əbədi zaman axınındadır və bunlarla bərabər bax mən insan oğlunda, bu xırdaca məxluqdadır.
İlahi, nədən özünü belə zərrə-zərrə, sirli şəkildə hiss etdirirsən? Olmaz ki hər insan oğlunun gözünə görünəsən, qarşısında durasan ,”Mən sizin Allahınızam “- deyəsən?  
Sən, məgər olduğun kimi görünə bilməzsənmi?
Ah...hamının onu anlamasını, onun hər yerdə var olduğunu bilməsini istəyirəm.
Mən səni, -sənin var olduğunu ,-həm bu dağlarda, bu göylərdə, bu an məni saran bu tərtəmiz, bənzərsiz hava axınında olduğunu  iliyimlə, qanımla, hər hüceyrəmlə hiss edirəm .Budur, möhtəşəm kainat mənim qəlbimə möhtəşəm sözlər nəql edir və mən o sözləri pıçıldayıram:


 Səni dil necə şərh etsin, a can kim,
Nə bilsinlər səni kim, can, nədənsən?
Üzün çün qul hüvəllahi əhəddir  ,
Həqiqət möcüzü həqdən gələnsən.
Vücudun zatı mütləqdir, məgər kim,
Nəyə kim baxar isəm onda sənsən.   
...    ...  …
   Son vaxtlar nənəm, anam, hətta Şahi Xəndan belə mənim hər gün geyinib evdən çıxmama, dağları dolaşıb  çarıqlarına qar dolmuş halda geri dönməmə təəccüblə baxırdılar. Mənsə saatlarla dağları dolaşır, ilahi  ehtişamı duyur, eyni zamanda  içimdə bir təlatüm hiss edir, bəzən için-için ağlayır, nəyisə arayıb-axtarırdım. Nəyə isə can atırdım, nə isə istəyirdim.O İlahi varlığı istəyirdim, onu görmək arzusunda idim .


Ay ilə gün sücud edər surəti-canfəzayinə,
Ay ilə gün nədir kim,düşməyə xaki –payinə.
Cami cahannümadır ol, sən də iki cahanı gör,
 Çün görəsən sən olmusan cani –cahanə ayinə.
Faili –mütləqiyəqin kim ki,dilər görə bu gün,
Baxsın anın camalına, həqqi görər bu ayinə.


 Gözüm bu əsnada  üzü mənə tərəf gələn başı çalmalı, uzun əbalı, ağ saqqallı bir kişiyə sataşır.Kişinin nurlu siması dərhal məni özünə cəlb edir.
Salamlaşırıq
Mənə baxır və gülümsəyir
-Belə havada dağda gəzirsənsə, əlində də heç bir ov, filan yoxsa...demək ...hal əhlisən...
Təbiəti sev oğlum .Təbiət bizi şox sevir. Biz də onu ,onun bizi sevdiyi kimi sevəriksə, inan bütün sirlərini bizə açar. Əslində açmayıbmı? Bir ətrafa bax...bu bənzərsiz təmizliyə, sakitliyə, gözəlliyə bax. Hər tərəf sakitdir, amma, elə bil, möhtəşəm bir varlıq:”Məni duymursunuzmu?”- deyə pıçıldayır. Deyilmi?
İlahi bütün hisslərimi, duyğularımı, fikirləşdiklərimi haradan bilirdi?
-Elədir ...- qəlbimin mübhəm duyğularla dolub daşdığı  bu vaxtda Tanrı bu ağsaqqalı göydənmi nazil etmişdi...-Siz kimsiniz?
Şamaxı əhli olmadığı bəlli idi .Çünki biz- Şamaxılılar bir-birimizi adnan da olmasa üzdən tanıyırıq.
-Nəimiyəm
-Çox gözəl -Tanımırdım
-Bəs sən?
-Adım Əlidir.
-Əli?
-Seyid nəslindənəm. Bizim nəsil uşaqlarına dini adlar qoyur.
-Çox gözəl .Səni tanıdığıma şad oldum, Əli .Mən də filosofam, aliməm, ilahiyyatçıyam .İnanıram səninlə dostluğumuz alınacaq.
… Nə gözəl- mən də özlüyümdə düşündüm, deməli onunla İlahi varlıqdan, onun təcəllalarından danışa biləcəyik .
 Sanki məni illərdir tanıyırdı; qəribə, axıcı səsi ruhumu sığallayırdı.
-Təbiət böyük nəsnədir. Bizi yaradan qüvvə birbaşa onunla əlaqədardır.Hətta mən deyərdim o qüvvə elə Təbiətdir. Təbiət olmasa biz dünyaya gəlmərik, bir-birimizi görmərik, duymarıq, bir-birimizlə danışmarıq.   Allahı dərk etmərik .Allah özünü bizə Təbiət vasitəsi ilə dərk etdirir .Çünki biz hələlik maddi aləmdəyik. Nə vaxtsa mənəvi aləmə gedəcəyik və orada bizim maddi olmayan ruhumuz maddi olmayan Allaha qovuşacaqdır.
 Tanrı heç bir insanı səbəbsiz yerə yaratmayıb .Bizim hər birimizin bu dünyada bir missiyası var .Və Allah bu  dünyada bizi təkbaşına buraxmır, hamımıza özünün var olduğunu sezdirir .İstəyir onu dərk edək, onun qoyduğu qaydalara uyğun yaşayaq, kamil insan olaq   . Kamil insan olsaq, elə bir növ Allah olacayıq .Əslində Allah bizim hamımızda təcəlla edir, biz Allahın bir parçasıyıq, amma bunu dərk etmirik.Allah həm bizdədir, həm də bizi əhatə edən Təbiətdədir.Biz onun zərrələriyik .Onu dərk etməli, təmiz ,pak həyat keçirməli və kamilləşməliyik .Kamil insan olsaq, dediyim kimi, ona dönəcəyik.   
...İlahi, möcüzənə, köməyinə min şükür.Daxili aləmimlə, ehtizaza gələn qəlbimlə, beynimdə tüğyan edən fikirlərimlə elə tək və tənhaydım ki ...
 Osa danışırdı… Qulaqlarım, ruhum onun sözlərini dinləmir, sanki içirdi
-Bax, oğlum insan bu dünyaya müəyyən bir missiya üçün gəlir, hər  insanın bir görəvi var. Orta hesabla yetmiş, həştad il ömür sürən bu insan yaşadığı zaman kəsiyində bu görəvi icra etməlidir. Təhkim olunduğu görəvi icra etmək insanı sakitləşdirir, o ruhən sakit olur, eyni zamanda xoşbəxt olur.İnsan öz işini icra etməzsə özünü bədbəxt hiss edir. İnsanlara həyatı başa salmaq, Təbiəti duymaqda kömək etmək, öz görəvlərini anlamaqda və həyata keçirməkdə köməkçi olmaq lazımdır .Bilmək lazımdır ki, bu dünya sonsuz zamanın müqabilində bir andır, həm də bizə verilmiş fürsətdir .İnsanın ruhu qocalmır .Bədən uşaq olur, sonra gənc, daha sonra yetkin və yaşlı olur.Ruh isə həmişə eyni vəziyyətdədir.Bax sən və mən,- biz əslində ruhən eyni yaşdayıq, cismən ayrı .Gənc vaxtlardakı ruhumuz da 80 yaşındakının eynisidir. Məsəla: mən gənc yaşlarımda qəflətən özümü bitkin bir qoca kimi hiss edirdim,- sanki dünyanın hər üzünü görmüşdüm.Qeyb aləmində süzürdüm sanki. Bu aləm, indi yaşadığımız bu aləm materiya dünyası olsa da ruhumuz burada materiya kimi yaşamır.O ruh kimi yaşayır.Bir dəqiqə bundan əvvəlki zaman anındaca yox olur, sonsuz zamana qarışır. Biz bu dünyadan sadəcə keçirik.Və ətrafımızdakı dağlar, dərələr, bu miss kimi hava, göylər, yerlər ,-hamısı onun yaratdıqlarıdır və bizim onu dərk etməmiz üçün yaratdıqlarıdır...
                ...          ...           ...  
 Nəimi ilə ,-ustadımla tez dostlaşdım. Onu böyük qardaşım Şahi Xəndanın təşkil etdiyi soz məclislərinə aparırdım.Çox keçmədi ki, məclisin ən hörmətli söz sahiblərindən biri oldu.Məclisi çox vaxt  Şahi Xəndan açar, Şamaxı şairləri, Nəimi davam etdirərdi.Nəlimi danışmağa başlayanda hamı heyrətlə dinləyər, sanki camaatın ruhu dincələrdi. El arasında,  üləmalar arasında tanınmağa başlamışdıq, müxtəlif mədrəsələrə, məcsidlərə dəvət alır, çıxış edirdik. Nəimi sözlə Tanrını izah edir, mən isə onu şeirlərimlə vəsf edirdim.
 Çox keçmədi şeirlərim dildən-dilə düşdü. Ustadıma hörmət əlaməti olaraq Nəsimi təxəllüsü götürdüm.Şirvanşah  bizi saraya dəvət etməyə başladı.Sarayda şənimizə bir büsat qururdular ki,  gəl görəsən .Hətta qadınlar da kilim arxasından çıxışlarımızı dinləyirdi.Və şah bizə bahalı hədiyyələr ərməğan edirdi.Günlər beləcə keçirdi ...
                            ...                 ...                       ...
 Tez -tez Nəimigilə gedərdim.Ustadın bir –birindən gözəl üç qızı vardı ..Adətə görə qızlar naməhrəm kişidən gizlənməli idi, amma məndən gizlənmirdilər. Anaları rəhmətə getmişdi.Üçü də aralarında yaş fərqi az olduğu üçün eyni yaşda görünürdü. Şamaxı qızları çox gözəl olur. Bu qızlar da gözəl idi.
Kiçik qız çox vaxt içəri girər, atası ilə mənim söhbətlərimə qulaq asardı. Düzü, bu mənə qəribə gələrdi .
 Bir dəfə o yenə çay gətirmək bəhanəsi ilə otağa daxil olmuş, yandakı taxtın üstə əyləşmişdi. Bizə qulaq asdığı hər halından bəlli idi, heç bunu gizlətmirdi də.
Nəimi, -ustadım ona baxıb gülümsündü:
-Gəl, Ayişə, gəl yanımızda otur .
Qız yaxınlaşıb atasının böyründə oturdu.
— Belə ...Əli  bu mənim kiçik qızımdır .On beş yaşı var .Bacıları nişanlıdır, bu bahar köçürəcəyəm İnşəAllah İmkanım yox idi. Şamaxıya gələndən bar –bəhər üstümə yağır.Qızların toy tədarükünə yetəcək qədər pul qazanmışam .Daha doğrusu Şamaxı camaatı bu pulları mənə ərməğan edib.Bu isə — qıza baxıb güldü- mənim oğlum sayılır.Oğlum yoxdur,- o üzdən deyirəm.  Ayişə hələ evlənmək istəmir Və evlənməyə “pis” baxır.
-Necə yəni? – sual edici baxışlarla onlara baxdım.
-Ayişənin özəllikləri çoxdur. Onu yaxından tanımaq lazımdır ki, başa düşəsən. Çox maraqlı fikirləri var .Və fikirləri mənimlə əks cəbhədə durur. Ona görə Ayişəyə icazə verirəm: yanımıza gəlib bizə qulaq assın.Bəlkə həqiqəti dərk edər .Həm də səndən çəkinmirəm .Bilirəm ki, bunu öz aramızda saxlayacaqsan , həqiqəti dərk etməkdə Ayişəyə köməkçi olacaqsan.
Ayişə Allahı biz dərk etdiyimiz kimi dərk etmir...O,  Tanrını qəbul edir, amma çox uzaqda, bizdən kənarda; hardasa göylərdə əyləşmiş,- buludların ötəsində,- bizi eləcə seyr edir.Və bizlərlə, heyvanlar arasında da heç bir fərq görmür Ayişə .
Diksindim ...
-Bəli deyir ki ,insan və ya heyvan – nə fərqi var ki...İnsan da doğulur, heyvan da; insan da yeyir, yatır ,heyvan da; insan da ölür, heyvan da...Və bütün bunlara çox üzülür.Bəzən günlərlə ağlayır.
Ayişəyə baxdım: mələk kimi siması, günahsız gözləri ...İçimdə nə isə sızladı...
 -Belə ...Nəsimi biz Ayişəyə kömək etməliyik ...
                                                            ...    ...    ...
 
  Qarşıda, sağ tərəfdə, məndən bir az irəlidə addımlayan qadının incə vücudu  diqqətimi cəlb edir. Hətta libası, geyim tərzi  belə mənə tanış gəlir. Deyəsən bu Ayişədir ...Özüdür ki var… Yanımdan ötəndə mənə salam verir.
-Salam,ustadım..
-Ayişə sənsən? Hardan gəlirsən?
-Dükançıdan,- müşk almağa getmişdim .
-Aldınmı?
-Ala bilmədim .Yoxdur.
-Gedək Hacı Səttarın dükanına, şəhərin ucqar məhəlləsindədir .Amma müşk həmişə olur.
-Gedək...
Küçələr buz bağlamışdı, hava eləcə qar qoxuyurdu.Yolboyu əkilmiş ağacların budağından sırsıra sallanırdı. Şəhər  öz halından məmnun görünürdü .
Küçələrdə adam çox az idi. Daş evlər hündür barılarla əhatələnmişdi Ayişə ilə səssiz addımlayırdıq .
 
-Çoxmu uzaqdır? –Ayişə soruşur.
Yox, az qalıb .Bizim şəhəri xoşlayırsanmı,Ayişə ?
-Sizin şəhərin gözüm önündə ucalmış daş hasarlarını görürəm hələ ki .
Ayişə çox zəkalı və hazırcavabdır,-xarakteri də sanki bir dəliqanlı. Başqa qız olsaydı bir kişinin böyrünə düşüb getməzdi.
-İndi havalar soyuqdur, Ayişə, qoy yaz gəlsin səni Şamaxı dağlarına aparacam .Şamaxı yazda bir başqa olur .Təbətin gözəlliyindən vəcdə gəlirsən .
-Mən şair deyiləm vəcdə gələm.
-Baharda bütün canlılar vəcdə gəlir...şair olmayanlar da...
-Mən baharda daha çox üzülürəm, ustadım .
-Nədən ?
-Açmış çiçəklərin, yarpaqların solacağı,  boy atmış otların biçiləcəyi, quzulara yem olacağı ağrısıyla...
-Sən indi baharı yox, qışı düşün, Ayişə ...Bax bu qarlı hava, uzaqdan görünən uca dağlar sənə nələrsə anlatmırmı?
-Yox, xocam .Bu dəqiqə  bu yollar mənə xatırladır ki,  müşk almalıydım.
-Ay...-Ayağı qəfil sürüşən Ayişə  zərif budaq kimi havada yelləndi.
Onu yıxılmaqdan son anda qurtardım .İncə beli əllərimin arasındaydı, müşk qoxulu saçları çiyinlərinə dağılmışdı  .Qəlbim titrədi .Tez dikəldi.Mən də özümü toparladım.Ətrafda kimsə yox idi .Yolumuza davam etdik .
Hacı Səttarın dükanında müşk var idi .Alıb geri döndük .Ayişəni darvazalarına qədər ötürdüm .
Qapıda
-Ayişə dedim...
-Bəli, xocam-dedi
-Gedək sabah Şamaxı ətrafındakı dağlara .Sənə anlatmaq istədiyim bir şeylər var(Ustadımın tapşırığı ilə Allahı dərk etməsində ona yardımçı olmaq istəyirdim. O da bunu anlamamış deyildi)-Bu vaxtlar dağlar çox pak olur, ilahi bir ab-hava olur dağlarda .
Qəribə baxışlarla üzümə baxırdı ...
-Söhbət edərik ,Ayişə.
-...
 -...Atana deyəcəm ...Bu gün onunla məclisimiz var.
-Yaxşı .     
                                              ...    ...    ...
Səhər Ayişəgilin darvazasını döydüm.Qapını nazik, incəcik  bir oğlan açdı .Heyrətləndim
-Salam .Siz kimsiniz?
-Əsil siz kimsiniz? Qapını döyürsünüz, hələ məni sorğu –sual da edirsiniz(Səsi qəribə və boğuq idi)
-Burada mənim xocam yaşayırdı,-Nəimi
-Yenə də yaşayır.
-Ah..(Birdən onun Ayişə olduğunu anladım) Şeytan qız ...
-Xocam ,(güldü) dağlara əntaridə getməyimi düşünmürdüz hər halda. Atam dedi olmaz .Şamaxı camaatı oğlan və qızın birlikdə dağa çıxmasından şübhələnər, o üzdən .
-Çox gözəl ...
Ayişə çox maraqlı  və söhbətcil idi .
Yolu necə getdik bilmədim.Təbiət insafən səxavətlə bənzərsiz təmizliyini,səssizliyini ətrafa yayırdı. 
Dağları sevirsənmi, Ayişə ?
-...Sevirəm ...
-Dağlarda bir möhtəşəmlik var, deyilmi?
-...Var
-Musa peyğəmbər Tur dağına Xuda ilə danışmağa gedərdi. Məhəmməd peyğəmbərə də ilk vəhy dağlarda gəlib.Mən də dağlarda özümü daha anlaşıqlı, möhtəşəm hiss edirəm...Hiss edirəm ki, səbəbsiz yerə dünyaya gəlməmişəm .Dünyanın, dağların, havanın .,suyun bir parçasıyam, Allahın bir parçasıyam .Allah bu an həm bu Təbiətdə, həm də məndə əks edir, təcəlla edir .Ətraf hamısı onun yaratdıqlarıdır.O yaratdıqları ilə bizim qəlbimizə dolur, oranı fəth edir, onun yaratdıqlarına baxıb mən də yaratmaq istəyirəm .O özü buna imkan yaradır .Hətta öz yaratmaq istəyini, bacarığını da mənə,-bizə təlqin edir.Belə olduğu surətdə mən,- biz onun bir parçası deyilikmi?
-Xocam,  Təbiətin bir parçası ola bilərsiniz, amma Allahın bir parçası...olmanız mümkün deyil .
-Nədən ,Ayişə? Elə uşaq kimi beyninə inkarı salıb dayanmısan.Nədən Təbiəti, sonsuz gözəllikləri anlamaq istəmirsən?
-Hamısını anlayıram, xocam. Amma Allahın məndə təcəlla etməsi ...Ah, xocam ...anam öldü ...Mən ondan heç bir xəbər tuta bilmirəm...-Yerdə ölmüş sərçə nəşinə kədərlə baxdı- Bax ,xocam anamla bu sərçə arasında heç bir fərq görə bilmirəm .Və bu məni çox üzür.-Ayişə ağlamağa başladı –İnsanların ölümlü olmaları məni çox üzür.Tək insanların yox, elə bu sərçələrin də ölümlü olması kədərlidir.Nədən hava belə soyuqdur.Quşlar bu soyuqda üşüyür, hər tərəf qardır, quşlar yem belə tapmır, aclıqdan ölür. Gərək dən gətirəydik.
 Nədənsə, qanım qaraldı .Cibimdə sərçələr üçün dən olmamasına təəssüfləndim .Ayişənin də öz dünyası vardı .Hələ kamil insan olmasına çox qalırdı. Amma Ayişəni cahil insan kütləsinə də şamil etmək olmazdı.Humanist,  günahsız qızcığaz… Həyatın kədərli olayları ilə çox tez qarşılaşmışdı.
                                    ...               ...         ....
 Artıq bahar gəlir, yazın nəfəsi hər yerdə duyulurdu.Hər tərəfdə qar əriyir, sel axırdı. Dağlarda hələ  qar olsa da kolların dibində bənövşə görünürdü .Ayişə uzun müddətdən sonra mənlə təkrar  dağa gəzməyə çıxmışdı .
 Bu vaxtlar Şamaxı dağları bir möcüzə olur.Ayağımızın altında sanki kiçik çaylar axırdı, hardansa köç edən durna səsləri gəlirdi .Həmişə bu səsləri eşidəndə özümü qəribə bir halətdə hiss edərdim Mənə elə gələrdi milyon illərdir bir hiss, duyğu kimi yaşayıram.Və durnaların səsi elə zamanın öz səsidir.Milyon illərin ötəsindən gəlir. Içimdə baş qaldırmış coşqu ilə Ayişənin əlindən tutdum
-Ayişə bu səslər sənə bir şeylər pıçıldamırmı?
-Nə məsəla?
Zamanın əzəli və əbədi olduğunu, ruhunun sanki bu zamanla həmyaş olduğunu, milyon illər bundan əvvəl sanki bu səsləri dinləmişsən kimi...Və hələ də milyon illər bundan sonra dinləyəcəksənmiş kimi...
-...
-İçində bir ilahi işartı, pıçıltı hiss edirsənmi?
-...
-Ayişə, mən də cavanam .Ayişə, mən heç insanlar haqqında, dünya haqqında, Allah haqqında fikirləşmirdim. Amma Təbiəti çox sevirdim ,  demək olar ki, hər gün dağa gəzməyə gəlirdim.Bilirsənmi bir gün nə oldu, Ayişə?
-Nə oldu ?
— Bir gün dağın döşündə oturub ətrafı seyr edirdim .Hər tərəf çox gözəl idi ,-elə indiki kimi. Hardan isə durna səsləri gəlirdi, kolların dibində zərif bənövşələr görünürdü, havada ilahi bir titrəyiş, canlanma duyulurdu,- baharın gəlişi, Təbiətin oyanışı hər şeydə duyulurdu. Ayişə birdən –birə içimdə sanki nə isə oyandı, pardaqlanıb açıldı, mən Yaradanı  hiss etdim, onun varlığını duydum, anladım ki, o hər şeydə var, hər yanda var, mənim özümdə də var, içimdə var .O məni səbəbsiz yerə yaratmayıb, bütün ətrafı, bənzərsiz gözəllikləri duymaq üçün yaradıb.Və mənə elə gəldi ki, mən bu gün yox milyon illər bundan əvvəl yaranmışam, həmişə mövcud olmuşam və həmişə mövcud olacam. Eynən Allah kimi .Deməli mən də elə Allaham, onun bir zərrəsiyəm, Təbiətin bir zərrəsiyəm, bu maddi dünyada bu cür dövr edirəm, ruhum isə sonda ona qayıdacaq, o bütövə, tama qovuşacaq.
-Əli ...Mən də Təbiətin bütün gözəlliklərini duyuram.Dünyanın əzəli və əbədi olduğunu duyuram Bu xırdaca bənövşələrə baxarmısan? Bir bax, zərif canlarının hərarəti ilə ətraflarındakı qarı əridiblər. Mən onlara baxanda hönkür-hönkür ağlamaq istəyirəm .Hələ bu durna qatarları,-  uzaq ellərdən uçub gəlirlər. Bu yollarda başlarına nələr gəlir görəsən ?.
 Quşlar  necə sevinclə yuva hörür .Bir azdan balaları çıxacaq, onları çox sevəcəklər, bir-birlərini çox sevəcəklər, bir-birinin hər anı üçün narahat olacaqlar.Və ölüm hər zaman insafsızcasına  başlarının üstündədir .Bunlar məni üzür, Əli. İstəyirəm quşlara deyim: qurmayın bu yuvanı, çıxartmayın balaları, -onlar hamısı öləcək…. Bütün bunlar ,-onların həyat eşqi, yaşamaq həvəsi və birdən qəflətən ölmək ehtimalları məni çox üzür .Bütün yaradılmış amansızcasına ölür, Əli .
 Yaradan yaratdıqlarını öldürməsəydi, yaradılmışlar əbədi yaşasaydı daha ədalətli olmazdımı ?
Ayişə ağlamağa başladı ...
-Biz də eləcə  öləcəyik .Baxmayaraq ki, həyatı çox sevirik ,  bir-birimizi; atamızı, anamızı, bacı qardaşlarımızı çox sevirik və həyat belə gözəldir, amma biz öləcəyik.
-Ayişə, sən Allahı dərk etsən ...anlayarsan ki, biz ölməyəcəyik,  ona dönəcəyik.Elə bu heyvanlar, quşlar da ona dönəcək .Burada çox sirlər var, sadəcə hələlik onu anlamırıq.Biz Allahın sirlərini dərk etmək iqtidarında deyilik. Allah bütün bunları,- canlıları hansısa bir məqsəd üçün yaradıb.Amma bizi fərqli yaradıb .Sən bunları başa düşəcəksən ...
-Düşməyəcəm! Mən səni dinləmək istəmirəm.  Mən ağlamaq istəyirəm… .Evə getmək istəyirəm...
Davamı →

Şaxtalı qış axşamlarından birində dahi Vensel tül kimi nazik, nazikdən də nazik paltarda, küçənin ortasında dayanıb, yoldan keçənlərdən yardım istəyirdi. Yoldan keçən kişilər, qadınlar fikirləşirdi ki, ilahi, o axı dahidir, amma bunu özünə rəva görür. Dahilər başqa ölümlülər kimi hələm-hələm xəstələnmir. Vensel gecəni kral sarayının qabağında keçirdi və gördüyünüz kimi, donmadı. Dahilər asanlıqla donmur, lap daha çox soyuq olsa da.

Səhər elə əynindəki köhnə-kürüşlə gənc və gözəl kral qızının hüzuruna getdi. Onun yazıq görkəmi vardı, qulluqçular yoldan çəkilib bir-birinə pıçıldadı: dahidi, uşaqlar, bu, dahidi. Venselin gəldiyini şahzadəyə xəbər verdilər və əyləncə xatirinə onu içəri buraxdılar. Vensel şahzadəyə təzim etmədi, bilirsiniz, o bunu özünə yaraşdırmadı.

Davamı →

Biz psixiatriya xəstəxanasından çıxanda həyətin bir küncündə ucaboy, arıq bir kişi hansısa xəyali iti çağırırdı. Kişi elə hey mülayim, zəif səslə təkrar edirdi:

– Koko! Bura gəl, əzizim! Yanıma gəl, Koko!
 
Kişi belə deyib əlini dizinə çırpırdı, adətən insanlar heyvanı yanlarına çağıranda belə edirlər. Mən xəstəxananın həkiminə həmin kişini göstərib soruşdum:
 
– O arıq kişi kimdir? Niyə bu xəstəxanaya düşüb?
 
– Ah, o arıq kişini deyirsən? O heç də maraqlı insan deyil! O Françoz adında bir faytonçudur. O itini çayda boğub öldürəndən sonra dəli olub!
Davamı →

Şəhərimizdə məşhur advokat Mahmud bəy əhli-kef və əhli-damaq bir vücud idi.
Əhalidən, hər ürəyi darıxan, istəyəndə ki, bir qədər kefi açılsın, gedərdi
Mahmud bəyin söhbətinə və həqiqət onun yanında əyləşənlər iki-üç saat dünyada qeydini yadından çıxarardı.
Mahmud bəyin mənzilində lətifələr danışıb gülməkdən sivay bir iş olmazdı.

Şəhərin cəmi zəriflərinin yığıncağı Mahmud bəyin mənzili idi. Bunu da qeyd etməliyəm ki, iş vaxtında hər bir kənar söhbəti atıb ciddi işə məşğul olardı. Şəhərin ən qabil advokatlarından sayılardı.
Davamı →