Oktyabr axşamlarının birində iş günündən sonra Albert Eynşteyn Prinston xiyabanında təkbaşına gəzişərkən qəribə hadisə baş verdi.

Qəfil və səbəbsiz fikirləri xaltasından çıxmış köpək kimi nəsnədən-nəsnəyə atılanda bütün həyatı boyu xəyallarında arzuladığı şeyi dərk etdi. Hansısa məqamda Eynşteyn ətrafında əyilmiş məkan gördü, ona indi bu kitaba baxdığınız kimi, hər tərəfdən baxmağa fürsət tapdı.

Hesab olunur ki, insan ağlı məkan əyriliyini dərk edə bilmir — nəinki uzunluğu, eni, dərinliyi, həm də hansısa sirli dördüncü ölçünü; onun mövcudluğu sübut olunub, hərçənd, insanın qavrayışından uzaqdır. Ətrafımızda hansısa divar durub və insan özünün acgöz fikirlərinin qanadlarında irəliyə doğru uçmaqla yüksəkliyə qalxaraq anidən onunla toqquşur. Nə Pifaqor, nə Platon, nə də Dante indiyə qədər yaşasaydılar da onun öhdəsindən gələ bilməzdilər, çünki həqiqət beynimizə sığmır.
Davamı →

Aşiq olmaq barədə bil, ey oğul, kimin təbiəti zərif olmasa, o aşiq ola bilməz. Eşq təbiətin zərifliyindən doğur, zəriflikdən doğan hər şey isə, şübhəsiz, zərif olar. Odur ki, deyiblər:Təbiət lətif olduqda, məlum şeydir ki, o, zərif təbiətə qoşulmağa meyl göstərəcəkdir.

Bu eşqdir, incəlik, lətiflik istər,
Hər yerdə özü tək zəriflik istər.

Görürsənmi, cavanlar qocalara nisbətən daha tez aşiq olurlar. Çünki cavanların təbiəti qocalarınkına görə daha incədir. Kobud təbiətli bədniyyət adam aşiq ola bilməz. Bu elə bir xəstəlikdir ki, ona yalnız incə ruhlu adamlar tutular. İstər kobud təbiətli ol, istərsə incə təbiətli, çalış aşiq olma. Aşiqlik çox başıbəlalı bir işdir, xüsusilə, yoxsulluqda. Aşiq olan yoxsul canına qəsd etmiş olar. Bil ki, yoxsulluq olan yerdə aşiqlik can vermək kimibir şeydir, xüsusilə, qocalıq vaxtı, çünki qoca pul xərcləməsə, məqsədə nail ola bilməz.
Davamı →

Orta Asiyada qış çox soyuq və əziyyətli keçir: boğucu, pis qoxulu yay isə vəba, dizenteriya və ağcaqanad gətirir. Apreldəsə hava baldırın ətli hissəsinin yumşaqlığı kimi insanı oxşayır: çiçək açan bütün ağacların qoxusu şəhərin zibilliyindən gələn, burun boşluğunu yandıran yeli basdırır.

Hər şəhərin özünəməxsus daxili məntiqi var. Uşağın boya qutusundakı rəngli karandaşlarla xəyalınızda tünd sarı, ağ, qırmızımtıl qəhvəyi rəngilə dümdüz, həndəsi formalardan cızılmış şəhər canlandırın. Evlərin açıq rəngli, alçaq balkonları sanki ağımtıl, çəhrayı torpaqdan hörülmüş kimi deyil, bu torpaqdan çıxmış kimi görünür. Hər yer rəngli karandaşlarla barmaqlarınızda qoyduğu toza bənzər solğun rəngli, qum kimi tozla örtülüdür.
Davamı →

Bil, ey oğul, deyiblər: “zarafat şərin müqəddiməsidir”, yəni zarafat bütün bəlaların bələdçisidir. Bacardıqca şit zarafatdan qaç, əgər zarafat etsən, heç olmazsa, məst vaxtı etmə, belə halda şər və bəla daha çox olar. İstər ayıq ol, istərsə məst, nalayiq zarafatlardan və söyüş söyməkdən utan, xüsusilə nərd və şahmat oynadıqda, çünki bu iki oyunda adamlar daha tez əsəbiləşir və zarafata az davam gətirirlər.

Çox nərd və şahmat oynamağı özünə adət etmə, oynamalı olsan, hərdənbir oyna, quşdan, qoyundan, qonaqlıqdan və ya bunlardan daha kiçik olan bir şeydən oyna. Girov və puldan oynama, puldan oynamaq tərbiyəsizlikdir və qumar hesab edilər. Oynamağı yaxşı bilirsənsə, qumarbazlıqda ad çıxarmışla oynama ki, sən də qumarbaz kimi tanınarsan. Oynayırsansa, özündən daha adlı-sanlı və şöhrətlisi ilə oyna.
Davamı →

Ey oğul, bil ki, at minmək, ov etmək, çövkan oynamaq böyük adamlara xasdır, xüsusilə, cavanlıqda. Lakin hər işin öz vaxtı, həddi, əndazəsi olmalıdır. Hər gün ova getmək olmaz. Həftədə yeddi gün vardır, iki gün ova get, üç gün şərab iç, iki gün isə öz təsərrüfat işlərinlə məşğul ol.

Lakin ata mindikdə alçağına minmə, adam yekəpər olsa da, alçaq at onu kiçik göstərər, alçaq boy olanda isə uca at onu hündür nəzərə çarpdırar. Yorğa və sakit ata yalnız səfərə çıxarkən min, çünki at sakit olanda adam özünü boş saxlayır.
Davamı →

Ey oğul, bil və agah ol ki, Rum alimlərində belə bir adət vardır: onlar hamamdan çıxdıqdan sonra hamamın geyinmə otağında bir az yatmayınca dışarı çıxmazlar. Belə bir adət başqa heç bir xalqda yoxdur. Müdrik adamlar yuxunu kiçik ölüm adlandırmışlar, çünki istər yatmış olsun, istər ölmüş, heç birinin bu dünyadan xəbəri olmur, fərq ondadırki, biri nəfəsli ölüdür, biri nəfəssiz.

Çox yatmaq təriflənəsi adət deyil: bədəni süstləşdirər, xasiyyəti yerindən oynadar, insanın sifətini təbii halından çıxıb, qeyri-təbii hala salar. Beş şey insana üz verdikdə dərhal onun simasını dəyişdirər: gözlənilməz şadlıq, qəflətən baş vermiş bədbəxtlik, qəzəb, yuxu, sərxoşluq. Altıncısı qocalıqdır, insan qocaldıqda onun siması dəyişər, amma bu, başqa növ dəyişmədir.
Davamı →

Bil, ey oğul, hamama gedəndə tox getmə, ziyanı var. Hamam çox yaxşı şeydir, demək olar ki, alimlər bina tikməyə başlayandan bəri hamamdan daha gözəl heç bir şey yaratmamışlar. Lakin bütün yaxşılığına baxmayaraq, hamama hər gün getmək olmaz, yoxsa bədənə ziyanı olar, həm də vasvasılıqda sənə eyib tutarlar…

Hər gün hamama getməyin nəinki xeyri yoxdur, hətta zərəri vardır: əsəbləri, oynaqları yumşaldar, onların bərkliyini azaldar və insan təbiəti hər gün hamama getməyə adət edər, bir gün getmədikdə adam xəstə kimi olar, bədənin üzvləri kobudlaşar. Buna görə iki gündən bir hamama getmək lazımdır.
Davamı →

Birini sevsən, ayıq və məst halda onunla ara vermədən əlaqədə olma, səndən ayrılan hər nütfədə, məlumdur ki, bir şəxsin, bir canlının toxumu vardır. Əlaqədə olsan, heç olmasa, sərxoş vaxtı olma, ziyanı daha çoxdur, lakin xumar vaxtı daha yaxşıdır.

Nə vaxt yadına düşdü, o saat onunla məşğul olmağa başlama. Bu, heyvan xasiyyətidir. Heyvan hər işin yerin bilməz, nə vaxt yadına düşsə, o vaxt da məşğul olar. Adama müəyyən vaxt lazımdır ki, onunla heyvan arasında bir fərq olsun…
Davamı →

Demirəm şərab iç, ya içmə, çünki bilirəm cavanlar başqasının sözü ilə cavanlıqdan əl çəkməzlər. Mənə də çox deyiblər, lakin eşitməmişəm.Yalnız əlli ildən sonra Allahın mənə rəhmi gəlmişdir, tövbə edib şərabı tərgidə bilmişəm.Lakin əgər içməsən, hər iki dünyada fayda götürmüş olarsan: həm Allah səndən razı qalar, həm də xalqın qınağına düçar olmazsan.

Ağılsız adamların adət və peşələrindən, xoşagəlməz əməllərindən uzaqlaşarsan, israfçılığa yol verməzsən, maddi güzəranın isə xeyli yaxşı keçər. Bütün bu deyilənləri nəzərə alıb şəraba meyl etməsən, məni çox sevindirmiş olarsan. Lakin bilirəm, cavansan və yoldaşların qoymazlar içməyəsən. Hədər yerə deməyiblər: „Təklik pis yoldaşdan yaxşıdır“.
Davamı →

Ey oğul, bil ki, adi adamların işlərində müəyyən bir qayda-qanun, nizam-intizam olmaz, onlar bir şeyin vaxtı olub-olmadığına fikir verməzlər. Ağıllı və böyük adamlarda isə hər işin öz vaxtı olar, gecə-gündüzün iyirmi dörd saatını öz işləri arasında bölərlər. İşlərbir-birinə qarışmasın deyə, onların hərəsinə müəyyən vaxt və hədd-hüdud qoyarlar. Onların xidmətçiləri də bilər ki, nə vaxt, nə ilə məşğul olmaq lazımdır ki, işlər öz qaydasında getsin. Hər şeydən əvvəl yemək haqqında.

Bil ki, bazar adamlarının adəti gecə çox yeməkdir və onun böyük ziyanı vardır, həmişə mədəni qıcqırdır. Hərbi adamların peşəsi elədir ki, onlar vaxta baxmazlar, harada və nə vaxt tapsalar, orada da yeyərlər, bu isə heyvan adətidir, çünki harada ələf tapsalar, orada da yeyərlər.

Böyük və əsil-nəsəbli adamlar isə gecə-gündüzdə bir dəfə yeyərlər. Bu, özünü saxlamaq (pəhriz) qaydasıdır, lakin bu, adamı zəiflədib qüvvətdən salar. Deməli, böyük və hörmətli adam elə etməlidir ki, səhər tezdən xəlvətdə bir şey yeyib sonra dışarı çıxsın və günorta namazına qədər öz işləri ilə məşğul olsun. Yemək vaxtı çatdıqda kim səninlə bir yerdə çörək yeyəcəksə, onları çağırtdır.
Davamı →