Kayzen

Sözlər, məlum olduğu kimi, hecalara ayrılır. Sözdəki hecaların sayı onun tərkibindəki saitlərin miqdarından asılıdır, başqa cür desək, sözdə neçə sait varsa hecaların da sayı o qədər olur. heca bir qayda olaraq sait və samitdən (və ya samitlərdən) ibarətdir; до-ли-на, до-мна, се-стра. hecada bir səs də ola bilər, lakin bu səs hökmən sait olmalıdır; о-ке-ан, бе-лы-е. Rus dilində hansı sözlərdə ki, saitlər və samitlər bir-birini ardıcıllıqla əvəz edir, yəni samitdən sonra sait və əksinə, saitdən sonra samit gəlirsə, orada hecalara ayırmaq asandır. Məsələn; до-ро-га, ра-бо-та, мо-ло-ко, мо-ло-ток,

Bəs iki və ya üç (bəzən də hətta dörd) samit bir yerdə gələn, yəni biri digərindən sonra gələn sözlər hecaya necə bölünürlər? Misal üçün, подбор, просмотр, точка, актёр, земля, производство, распределение və s. kimi sözləri hecaya neçə ayırmaq lazımdır? Bu suallara belə cavab vermək olar: rus dilində hecaya ayırmanın əsasında yüksək gurluq prinsipi (hecada səslərin elə yerləşməsi ki, əvvəlcə gur səs, getdikcə isə zəif səs) durur. Ən gur səslər saitlərdir, nisbətən az gurlu səslər küylü samitlərdir, sonor samitlər isə (л, м, н, р) orta səviyyəli gurluğa malikdirlər. Deməli, yuxarıdakı sözlər hecalara belə bölünməlidir: по-дбор, про-смотр, то-чка, а-ктер, зе-мля və s.
Ardı →

Rus dilində sifətlər qrupu fasiləsiz olaraq yeni sözlərlə zənginləşir. Məsələn, советский, пионерский, атомный, антифашисткий, межпланетный və s. Sifətlər suffikslərin (şəkilçilərin) və ya önlük və suffikslərin, habelə təkcə önlüklərin köməyi ilə yaranır. Bir çox sifətlər söz əsaslarının birləşdirilməsi ilə əmələ gəlir. Bunların haqqında bir qədər geniş danışaq. Suffikslər sifətlərin düzəldilməsində böyük rol oynayırlar. Sifətlər əsasən aşağıdakı suffikslərdən yaranır (əsas etibarilə isim və fel köklərindən): -к, -ск, -еск, -овск, -енск. -н, -ан, (-ян, -янн), -енн, -онн, -тельн, ив (-лив), -чив, -ов, (-ев), -ист: шаткий (laxlayan, tərpənən), майский, товарищеский, плутовский (hiyləgərlik, kələkbazlıq), елизаветинский, керченский, лесной, кожаный, ледяной, стеклянный, мужественный, решительный, правдивый, торопливый, разговорчивый, сиреневый, ветвистый.
Ardı →

Hər iki dildə əlamət və keyfiyyətin dərəcəsini bildirməsi məqsədilə sifətlər müxtəlif şəkildə dəyişə bilər. Buna sifətin dərəcələri deyilir (степени сравнения прилагательных). Rus dilində yalnız keyfiyyət sifətlərinin dərəcəsi vardır və bunlar üçdür: adi dərəcə (положительная степень); müqayisə dərəcəsi (сравнительная степень) və bir  də çoxaltma, üstünlük və ya şiddətləndirmə dərəcəsi (превосходная степень).
Adi dərəcədə sifətlər yalnız keyfiyyətin (əlamətin) adını bildirirlər: «adi dərəcə» başqa sözlə «sıfır dərəcə» də adlana bilər. Çünki sifətin digər dərəcələri onunla müqayisədə aşkar edilir. Sifətin müqayisə dərəcəsi bir əşyaya məxsus keyfiyyətin başqa əşyadakı keyfiyyət dərəcəsinin az və ya çoxluğu ilə müqayisəsini bildirir. Məsələn:
Волга длиннее Днепра;
Запах фиалки слабее запаха ландыша (inciçiçəyi).
Ardı →

Bildiyiniz kimi, Azərbaycan dilində saylarla isimlər arasındakı sintaktik əlaqə yanaşmadır. Bundan fərqli olaraq rus dilində sayların bəzi növləri (sıra saylarının hamısı, miqdar saylarının bəziləri) isimlərlə uzlaşır (əlbəttə, söhbət adlıq haldan gedir). Digər qrup saylardan (məsələn, два, три, четыре) sonra isimlərin yiyəlik halı tələb olunur, пять və ondan sonra gələn saylar isimlərin yiyəlik halının cəmi ilə işlənir (məsələn: пять—сорок—сто учеников, подруг, книг, парт və s).
Istər rus, istərsə Azərbaycan dilində saylar əsasən əşyanın miqdarını və sırasını bildirir. Lakin kəsr və toplu saylar da vardır. Məna və qrammatik xüsusiyyətlərinə görə saylar dörd yerə bölünür:
1) miqdar (один, два, тысяча, миллион, миллиард, сто, сорокvə s.);
2) sıra (первый, второй, сотый, сороковой, шестой və s);
3) toplu (двое, четверо, семеро, трое, шестеро və s);Onların sayı cəmi doqquzdur—от двое до десятеро).
4) kəsr saylar (две девятых, одна четвёртая və s).
Ardı →

Rus dilindəki müstəqil nitq hissələrindən biri də saydır.
Saylarda (имя числительное) çoxlu «qohum» sözlər vardır. Məsələn, один (един) miqdar sayından müxtəlif nitq hissələrinə aid olan 30-a qədər söz yaranmışdır: isimlər (одиночка, одиночество, единство, объединение və s), sifətlər (одинаковый, одинарный, одиночный, единичный, единственный və s), fellər (соединять, объединять, воссоединять və s), zərflər (одинажды, воедино) və hətta bağlayıcılardan da bəziləri (однако) dediklərimizə misal ola bilər.

Полтора (bir yarım) sayı qədim пол втора, yəni birincidən sonra ikincinin yarısı mənasını verir. Полтора sayı hallara görə dəyişərkən a sonluğu ilə qurtarır.
Ardı →

Bundan əvvəlki dərsdən məlumdur ki, önlüklər və ya önşəkilçilər (приставки) əsasən fellərin yaranmasında böyük rol oynayırlar. Rus dilində aşağıdakı enşəkilçilər vardır (mötərizədə önşəkilçilərin variantları verilmişdir): без, в (во), вз (взо, воз), вы, до, за, из (изо), меж (между), на, над, наи, низ (низо), о (об, обо), от (ото), пере, пре, пред (предо), под (подо), при, про, роз (раз, разо), с (со, су), у, через (чрез).

Bu önşəkilçilərin əksəriyyətinin əsas mənası istiqamət bildirməkdir. (входить-выходить; подходить, заходить); önlüklərin bəziləri müxtəlif məkan münasibətləri də göstərir (подводный, надземный). Без (бес) önlüyü söz kökü ilə ifadə olunmuş bir şeyin iştirak etməməsini, olmamasını bildirir (бездарный, бесплатный, беспощадный). Keçən dərsimizdə qeyd etmişdik ki, müstəsna hallarda önlüklər xalis qrammatik məna kəsb edir və söz formalarının əmələ gəlməsində istifadə olunur.
Ardı →

Bu məqalədə sizin diqqətinizi rus dilini öyrənməyinizlə əlaqədar olaraq, bəzi mühüm məsələlərə cəlb etmək istəyirəm.
Birincisi, ь və ъ hərflərini düzgün işlətmir və həmin hərflərin olduğu sözləri düzgün tələffüz etmirlər. Məsələn: шью yerinə шју (bəzən dəшију), съел əvəzinə sel və ya, siyеl, syеl işlədirlər və s. Ikincisi, sözlərin hansında ь və hansında ъ yazmaqda çətinlik çəkirlər. Misal üçün, подъезд sözünü подезд, подијезд kimi yazırlar.
Ardı →

Qeyd etmişdik ki, rus dilindəki bütün isimlər üç cinsdən birinə aid olur. Bu dərsimizdə müxtəlif cinslərə aid olan isimlərin başqa nitq hissələri ilə əlaqəsindən danışacağıq.
I. Əşyanın əlamət və keyfiyyətini bildirən sözlər—sifətlər (имена прилагательные) isimlərlə, cinsə, tək-cəmə və hala görə uzlaşır. Başqa sözlə desək, sifətin cinsi, tək-cəmi və hansı halda işlədilməsi onunla əlaqələndirilən isimdən asılıdır. Belə ki, kişi cinsi isimləri ilə söz birləşməsi təşkil edən ifadələr adlıq halın təkində ый, ий, ой sonluqları qəbul edir və какой? sualına cavab verirlər: Məsələn: красный карандаш; большой успех; весенний день. Sifətlər hallara görə dəyişərkən də kişi cinsli isimlərlə uzlaşma əlaqəsində olur. Misal üçün, чудесный летний вечер (им. пад.); чудесного летного вечера (род. пад.); дучесным летным вечером (творит, пад.) və s.
Ardı →

Rusca mürəkkəb sözlərin yazılışı bəzən çətinlik doğurur. Əvvəla qeyd etmək lazımdır ki, mürəkkəb sözlər (сложные слова) rus dilində о və е birləşdirici saitlərin köməyi ilə, bəzən isə onlarsız əmələ gəlir. Məsələn; водовоз, пулемёт, Ленинград, трёхметровое (расстояние) və s. Bundan başqa mürəkkəb ixtisarlar (сложносокращенные слова) sözlərin baş hərflərindən və ya başlanğıc səslərindən düzələ bilər. Məsələn: МИД (Министерство Иностранных Дел), СССР və s Mürəkkəb ixtisarlar sözlərin müəyyən hissələrinin köməyilə əmələ gələ bilir. Məsələn: профком, облисполком və s.

Mürəkkəb sözlərin yazılış qaydaları aşağıdakılardır
Defislə yazılanlar bunlardır:
Ardı →

Təsirlik halın günahı nədir? (О «вине» винительного падежа)

Yəqin ki, sizi heç vaxt belə bir sual düşündürməyib: nə üçün təsirlik hal (винительный падеж) məhz başqa cür deyil, yalnız bu adla adlanıb? Amma bu haqda düşünməyə dəyər.

Вина (təqsir, günah) sözünün mənasını təsirlik halın «amplua»sı (rolu) ilə müqayisə etsək, görərik ki, günahla, təqsirlə bu sözün heç bir əlaqəsi yoxdur. Bəs onda bu halın öz adı ilə qalan beş haldan seçilməsi nə ilə əlaqədardır? Doğrudan da, sözlərin rusca hallanmasında hər hal (падеж) tərkibi ilə kəsb etdiyi mənaya uyğun gəlir. Məsələn: adlıq hal (именительный падеж) sadəcə olaraq nəyisə və ya kiminsə adını çəkir; yiyəlik yal (родительный падеж) hər şeydən əvvəl mənsubiyyət bildirir; yönlük hal (дательный падеж) istiqaməti müəyyənləşdirir. Rus dilindən предложный падеж (Azərbaycan dilihdə ona çox zaman yiyəlik hal müqabil gəlir) həmişə predloqla işləndiyi üçün belə adlanmışdır.

Bəs вина sözü ilə винительный надеж arasında ümumi bir şey varmı? Bunlar arasında səhv əlaqə yoxdurmu? Bu barədə M. Fasmerin tərtib etdiyi «Rus dilinin etimoloji lüğəti»ndə (Moskva, «Prosveşenie» nəşriyyatı, 1964-cü il, 1-çi cild, səh. 316) məlumat verilmişdir. Lüğətdə göstərilir ki, винительный падеж latın dilindən, ona isə yunan dilindən keçmədir, mənası—«hərəkətin nəticəsini bildirən hal» (падеж, обозначающий результат действия) deməkdir. M. Fasmerin fikrincə, bu birləşmənin latın dilindən tərcüməsi rus dilinə yanlış verilmişdir: винительный, т. e падеж обвинения». винительный падеж birləşməsi ilk dəfə olaraq hələ L. Zizaniyanın qrammatikasında özünə yer tapmışdır və виновный падеж kimi də işlənə bilirdi. Bəs bu birləşmə neçə əmələ gəlmişdir? Виновный падеж birləşməsi əvvəlcə виновное падение kimi işlənib, sonralar падение sözü падеж ilə əvəz olunub. Вина sözünə gəldikdə isə, demək lazımdır ki, bu söz qədim slavyan və qədim rus dillərində, müasir mənada başqa səbəb (причина) mənasında da işlədilirdi.

Nəticə etibarilə deyə bilərik: винительный падеж terminin yaranmasında dil səhvi olmamışdır. həmin birləşmənin meydana gəlməsi tərcüməçinin səhvi yox, onun tərcümə zamanı seçdiyi sözün o vaxtkı mənasının indi olmamasıdır.
Davamı →