Normal killerlər (NK,natural killerlər)-boz,iri nüvəyə,sitoplazmaya malik olan dənəvər hüceyrələrdir.Onların sitoplazmasında ribosomlar,endoplazmatik reticulum,Holci aparatı və xarakterik elektrostabil qranulalar mövcuddur.Bu qranulalar membranla əlaqəlidirlər.NK hüceyrələr limfositlərdir.Lakin onlar T və B limfositlərə aid deyil.Natural killerlər ümumi sələf limfoid hüceyrəsindən differensasiya olunur.Onların yetişməsində timus və ikincili limfoid orqanlar heç bir rol oynamır.Natural killerlən qanda dövr edən monositlərin 15 %-i təşkil edir.Orqanizmdə natural killerlər əsasən qaraciyərdə,dalağın qırmızı pulpasında,selikli qişalarda və ən çox reproduktiv orqanlarda yerləşir.

     NK hüceyrələr əsasən sitotoksik funksiyanı yerinə yetirir və qeyri spesifik medafiədə iştirak edir.Onlar orqanizmin dəyişilmiş hüceyrələrini tapır və onları məhv edirlər.NK hüceyrələr əsasən şiş hüceyrələrini,virusla və ya digər antigenlə yoluxmuş hüceyrələri məhv edirlər.Onlar həmçinin sitokinlərin sintezində də iştirak edirlər (İNF ɣ,TNF α,İL-5,İL-8).

     Natural killerlər normal insanda periferik limfositlərin 5 %-I təşkil edir.Onların fenotipi belə təyin olunur:CD 3-CD 16+CD 56+CD 94.NK hüceyrələrin membranlarında həmçinin İL-2,İL-4,İL-10,İL-12,İL-15 və digərlərinə məxsus reseptorlar olur.Bu hüceyrələrin ən səciyyəvi reseptorları CD 56/16+ və CD 56/16-dır.Buna əsalanaraq NK hüceyrələri iki subpopulyasiyaya bölürlər.CD 56/16+ populyasiyaları effektor xarakter daşıyır və qanda dövr edir.CD 56/16- populyasiyaları qanda yox,orqanlarda yerləşir.Bundan başqa onların üzərində 1-ci sinif MHC molekullarına qarşı reseptorlar da yerləşir.Bu reseptorlar NK-ın killer funksiyasını azalda bilir və KİR (killer inhibitory reseptors) adlanır.Baxmayaraq ki,natural killerlər limfositlərə aid edilir,lakin onlar T və B limfositlərin markerlərindən məhrumdurlar.

     Belə güman edilir ki,NK hüceyrələr Virusla yoluxmuş hüceyrələri onların səthində yerləşən yüksək molekullu qlikoproteinlərə əsasən tanıya bilir.Nəticədə natural killerlər aktivləşir və qranulalardakı möhtəviyyat hüceyrədənkənar sahəyə keçir.Bu prosesdə əsas rolu porfirin (sitolizin) oynayır.Onun molekul strukturu komplementin C 9 fraksiyası ilə oxşardır.Porfirin yoluxmuş hüceyrələrin membarnları ilə təmasda olur və membranda dəliklər əmələ gətirir.Bu isə sonda hüceyrənin ölümü ilə nəticələnir.Bundan başqa natural killerlərin qranulaları 2 tip serin tərkibli proteinkinazaya malikdir.Onlar sitotoksik factor kimi çıxış edir.Xondroitinsulfat  A-proteoqlikan proteinkinazanın təsirinə davamlıdır və NK hüceyrələri autolizdən qoruyur.

     Natural killerlərin hüceyrələri tanımaq abiliyyəti “müsbət” və “mənfi” ola bilər.”Mənfi” tanımada MHC 1 sinif reseptorlar iştirak edir.Bu zaman MHC 1 sinif reseptorlar infeksiyalaşmış hüceyrəyə onun sitotoksik fəallığını tormozlayan siqnallar ötürür.”Müsbət” tanınmada isə CD 2 ,CD 69 və CD 16 reseptorları mühüm rol oynayır.

     NK limfositlərin sitotoksik aktivliyi əvvəlcədən təşkil olunmuş immunizasiyadan asılı deyil.Onların sitotoksik aktivliyini təyin etmək üçün transformasiya olunmuş hüceyrələrdən istifadə olunur.Bu hüceyrələr NK limfositlərin hərəkətinə həssas olur.Transformasiya olunmuş hüceyrələrlə NK hüceyrələr arasında əlaqə yarandıqda birinci hüceyrələrin məhv olması müşahidə edilir.Bu kontakt tam və ya hissəvi ola bilər.Transformasiya olunmuş hüceyrələr İg G molekulu ilə örtülü olur.Natural killerlər bu hüceyrələrlə İg G-in Fc fraqmenti ilə əlaqələnməklə birləşir.

     Natural killerlər virusəleyhinə,şişəleyhinə təsirlə yanaşı həmçinin transplantantın  qopma reaksiyasında da iştirak edir.Bir çox xəstəliklər zamanı NK limfositlərin fəallığı zəifləyir.Bu proses əsasən orqanizmdə bədxassəli törəmələr əmələ gəldikdə müşahidə olunur.Nadir hallarda isə NK limfositlərin fəaliyyəti tamamilə dayanır.

     NK limfositlərin aktivliyini sitokinlərlə tənzimləmək olar.Bu hüceyrələrin sitokinlərlə inkubasiyası onların fəallığını artırır.İnterferonlarla təsir etdikdə natural killerlərin aktivliyi bir neçə saat ərzində yüksəlir.Həmçinin interleykin 2 ilə də təsir edəndə bir nrçə sutka ərzində onların fəallığının artması baş verir.

     Sahib hüceyrə yoluxduqdan 2 sutka sonar NK limfositlər fəallaşır.Sitokin-ИФ-α  VƏ ИФ-β,həmçinin İL-12-in təsirindən onların fəallığı yüksəlir.İL-12, ФНО-α-ın birgə təsiri NK limfositlərin ИФ-ɣ sekresiyasını sürətləndir.ИФ-ɣ-ın da sekrresiyası öz növbəsində NK hüceyrələrin fəallığını artırır və erkən müdafiə reaksiyasını təmin edir.Onun təsiri ilə yoluxmuş hüceyrələrdə T və B limfositlər aktivləşənə qədər natural killerlər artıq aktivləşmiş olur.Bəzi xəstəliklər zamanı,NK hüceyrələrin defisiti zamanı heyvanlar,T limfositlər fəallaşana qədər artıq məhv olurlar.

     NK limfositlər 2 qrup reseptorlarla daha çox fərqlənir.Bunalrdan biri NKR-P1-dir.Bu reseptorlar natural killerlərin killer funksiyasının əsasını təşkil edir.Reseptor müvafiq liqandla birləşir.NK hüceyrələrin nativ hüceyrələrə qarşı məhvedici təsirini blokada etmək üçün  NK hüceyrələrin səthində LG 49 reseptorları var.Bu reseptorlar MHC 1 sinif molekullarla qarşılıqlı təsirdə olur.

      İnfeksiyalaşmış hüceyrələrin natural killerlərə qarşı həssasləğı 2 mexanizmlə həyata keçirilir.1)Bəzi viruslar sahib hüceyrələrdə zülal sintezinin dayandırır.Nəticədə MHC 1 molekullarının sintezi sürətlənir.Lakin bu molekulların sintezi infeksiyalaşmış hüceyrələrdə selektiv olaraq dayandırıla bilər.Nəticədə,LG 49 reseptorları NK hüceyrələrin killer funksiyasının qarşısını ala bilmir.2)Bu mexanizmdə bəzi viruslar MHC 1molekullarının ekspressiyasına təsir edirlər.