Qədim dövrlərdə, hələ gənc insan nəslinin Yerdə məskunlaşmadığı çağlarda meşə adamları var idi. Onlar vəhşi meşələrin ala-toranlığında qorxu ilə bir-birinə qısılaraq və yaxın əcdadları olan meymunlarla düşmənçilik edərək yaşayırdılar. Onların məişəti üzərində yalnız bir tanrı, bir qanun hökmranlıq edirdi: bu meşə idi. Meşə onların vətəni və sığınacaq yeri, beşiyi, yuvası və qəbri idi. Meşə adamlarından heç biri meşədən kənarda həyatı ağlının ucundan belə keçirmirdi.
Onlar meşənin qurtaracağına yaxınlaşmağa qorxurdular və taleyin hökmü ilə hansısa ovçu və ya qaçaq ora düşsəydi, onlar geri qayıtdıqda qorxu içində meşənin kənarlarından başlayan ağ boşluq, qızmar, ölümcül günəşin şüaları altında uzanan Heçlik haqqında danışardılar. Və meşə adamları arasında nə vaxtsa, çox-çox illər əvvəl vəhşi heyvanlardan qaçaraq meşəni tərk edən və elə həmin an kor olan bir qoca yaşayırdı. İndi o kahin və müqəddəs idi. Onu Mata Dalam çağırırdılar, bu isə "üçüncü gözü ilə görən” deməkdir. O, meşənin müqəddəs nəğməsini qoşmuşdu, bu nəğməni tufan yaxınlaşdıqda oxuyardılar və meşə adamları kahinə tabe olardı. Onun öz gözləri ilə günəşi görüb sağ qalması kahinin şöhrətinin sirri idi.
Meşə adamları qısa boylu, qaraşın və tüklü idilər. Onlar əyilərək gəzir, ətrafa vəhşi heyvanlar kimi ehtiyatla baxırdılar. Onlar insanlar kimi gəzməyi, meymunlar kimi dırmaşmağı bacarırdılar və budaqların üzərində yaşamaq onlar üçün yerdə yaşamaq qədər asan idi. O zamanlar onlar nə ev, nə də koma tikməyi bacarmırdılar, lakin silah və müxtəlif alətlər, bəzəklər düzəltməyi bacarırdılar.
Onlar möhkəm ağacdan yay və oxlar, nizə və toppuzlar, ağac liflərindən olan ipə düzülmüş qoz və giləmeyvələrdən boyunbağılar düzəldirdilər, onlar başlarında və boyunlarında qiymətli bəzək əşyaları – qaban dişləri, pələng caynaqları, rəngarəng quş lələkləri daşıyırdılar. Ucu-bucağı olmayan əsrlik meşənin ortasında gur suları olan nəhəng çay axırdı, lakin meşə adamları yalnız qaranlıq gecələrdən onun sahilinə yaxınlaşmağa cəsarət edirdilər, bir çoxları isə çayı ümumiyyətlə görməmişdi. Yalnız ən cəsurlar gecə vaxtı qorxu içərisində gizlənə-gizlənə qalın meşədən sahilə yaxınlaşar və bu zaman solğun gecə işığında çayda fillərin çimməsini görərdilər. Gözlərini sahilin üzərinə sallanan budaqlara qaldırdıqda çoxşaxəli manqa ağaclarının cəngəlliyində parlayan ulduzlara qorxu ilə baxardılar. Onlar Günəşi heç vaxt görmürdülər və suda onun əksini görməyi çox böyük təhlükə hesab edirdilər.
Kor Mata Dalamın başçılıq etdiyi həmin meşə adamları qəbiləsində Kubu adlı bir gənc vardı. O, gənc və narazı olanların başçısı və müdafiəçisi idi. Narazılıqlar isə Mata Dalan qocalmağa, onun hakimiyyətpərəstliyi isə artmağa başladıqdan sonra yaranmışdı
Bir vaxtlar onun digərləri qarşısında yalnız bir üstünlüyü vardı: o həmqəbilələrindən yemək alır, onlar isə kahinin yanına məsləhət almaq üçün gəlir və onun meşə nəğməsini oxuyurdular. Lakin zamanla, o, qəbilədə müxtəlif yeni və ağır adətlər qoymağa və bu adətləri meşə tanrısının göndərdiyini deməyə başladı. Lakin bəzi hər şeydən şübhələnən gənclər qocanın yalançı olduğunu və yalnız öz xeyrini güddüyünü deyirdilər.
Korun çıxardığı ən axırıncı adət yeni ay bayramı idi. Bu zaman o, insanların əhatəsində oturur və üzərinə buğa dərisi çəkilmiş barabanını çalırdı. Qalan hər kəs «Qolo Ela” nəğməsini oxuyaraq yorğunluqdan yıxılana qədər dairədə rəqs etməli idilər. Və onda hər kəs iti uclu tikanla sol qulağın sırğalığını deşməli idi. Gənc qızları isə kahinin yanına gətirir və onların qulağını iti uclu tikanla o özü deşirdi.
Kubu və onun bir neçə həmyaşıdı bu adəti yerinə yetirməkdən yayınırdılar; onlar qızları da kahinə müqavimət göstərmələri üçün dilə tutmaq istəyirdilər. Və günlərin bir günü onlar üçün ümid yolu açıldı – onlar kahinin hakimiyyətinə qələbə çala, onu məhv edə bilərdilər. Həmin dəfə, o, yenə yeni ay bayramı keçirirdi və qızların sol qulağını deşirdi. Və birdən güclü bir qız hündürdən qışqıraraq kahini itələdi və buna görə o, tikanla qızın gözünə vurdu və göz çıxdı. Bu zaman qız elə acı-acı qışqırdı ki, hər kəs onların yanına gələrək nə baş verdiyini gördü. Dəhşətə gəlmiş və hiddətlənmiş adamlar səssizlik içində donub qaldılar. Lakin gənclər artıq qələbə sevinci ilə irəli çıxdıqda və Kubu cəsarətlənib kahini çiyinlərindən tutduqda, o ayağa qalxdı, barabanın qabağını tutub xırıltılı və istehzalı səslə elə dəhşətli lənətlər yağdırmağa başladı ki, bütün qəbilə qorxu içərisində qaçdı, Kubunun qəlbi isə qorxu içində titrədi.
Qoca kahin mənası heç kəsə məlum olmayan sözlər deyirdi, lakin bu sözlərin elə səslənməsi belə qorxunc dərəcədə dəhşətli lənətlərə bənzəyirdi. Və kahin öz dəhşətli sözləri ilə gəncin gözlərini lənətlədi, onların quzğunlara qismət olacağını söylədi, onun qaraciyərini və ürəyini lənətlədi, qızmar günəşin onları meşədən kənarda məhv edəcəyini dedi. Ardınca həmin an malik olduğu hakimiyyət görünməmiş həddə çatmış qoca itaət etməyən qızı yenidən yanına gətirmələrini əmr etdi və qızın ikinci gözünü də çıxartdı. Meşə adamları nəfəs almaqdan belə çəkinərək aciz-aciz baş verənlərə baxırdılar.
— Sən orada – kənarda öləcəksən – qoca Kubunu belə lənətləndi və o gündən bütün meşə adamları ondan çəkinməyə başladılar. „orada – kənarda” vətəndən, ala-toran meşədən kənarda demək idi, dəhşətli, qızmar günəşin şüaları altında, alışıb-yanan, ölüm gətirən səhrada demək idi.
Kubu qorxu içərisində meşədə dolaşırdı. Hər kəsin ondan qaçdığını başa düşdükdə isə onun itdiyini düşünmələri üçün ağacın koğuşunda gizləndi. Günlər və gecələr o, gah qorxudan, gah da hiddətdən titrəyərək koğuşda qaldı. O, qəbilədaşlarının gəlib onu öldürmələrindən, günəşin qalın budaqların arasından keçib onu tapmasından, məhv etməsindən qorxurdu. Lakin ox və nizələr atılmadı, günəş və ildırımlar onu yandırmadı. Onu dəhşətli yorğunluq və aclıqdan başqa heç nə ziyarət etmədi.
Və onda oyanmış və gözlədikləri baş verməmiş Kubu qalxıb koğuşdan düşdü.
O, təəccüblə “Kahinin lənəti heç nədir” deyə düşündü və yemək axtarışı ilə məşğul oldu. Qarnını doyuzdurduqda isə, həyat qüvvəsinin yenidən bədəninə can verməsini, qəlbində qürur və nifrətin oyanmasını hiss etdi. Indi o, özününkülərin yanına qayıtmağı arzu etmirdi. Indi o, tənha olmaq, qaçaq olmaq, hər kəsin nifrət etdiyi, gözsüz kahinin gücsüz qəzəbi ilə lənətlədiyi adam olmaq istəyirdi. O tənha olmaq, tənha qalmaq istəyirdi. Lakin ilk öncə, o, intiqam almalı idi.
Və o, hey gedir və düşünürdü. O, nə vaxtsa şübhələndiyi və indi yalan olduğunu başa düşdüyü şeylər, ən çox da kahinin barabanı, onun bayramları haqqında düşünürdü və düşündükcə və tənha qaldıqca daha aydın başa düşürdü: bəli, hər şey yalan və aldanış idi. Bunu başa düşdükdə, o, düşünməyə davam etdi və bütün inamsızlığını həqiqi və müqəddəs hesab edilən anlamlara yönəltdi. Meşə tanrısı və ya müqəddəs meşə nəğməsi bəs nə idi? Onlar da heç nədir, burada da yalan var! Və o qəlbindəki dəhşəti dəf edərək müqəddəs meşə nəğməsini istehza ilə, ikrah hissi ilə, sözlərini dəyişərək oxudu və meşə tanrısının adını üç dəfə bağırdı. Bəli, kahindən başqa heç kəsin ölüm qorxusu altında səsləndirə bilmədiyi o adı. Və heç nə baş vermədi, ildırım çaxmadı, tufan başlamadı!
Qəbiləni tərk edən günlərlə və gecələrlə meşədə dolaşdı. Onun alnına, qaşlarının arasına qırışlar düşdü, baxışı itiləşdi. O, heç kəsin heç vaxt cəsarət etmədiyi bir şeyi etdi: ay işıq saçarkən meşə çayının sahilinə çıxdı. Orada o, uzun müddət ayın çaydakı əksinə, sonra isə ayın özünə, ulduzlara qorxusuz baxdı və heç bir bədbəxtlik baş vermədi. O, bütün gecə suyun sahilində oturub işığın qadağan olunmuş sevincinə daldı və düşündü. Onun qəlbində bir çox cəsur və qorxunc fikirlər doğurdu. „Ay mənim dostumdur – o düşündü – ulduzlar da mənim dostumdur, qoca kor isə düşmənimdir. Deməli “meşədən kənarda olan” da „meşədə olan”dan yaxşı ola bilər və bəlkə də meşənin müqəddəs olduğunu deyənlər də yalan deyirlər!” Və o, bir gecə bir çox nəsil insanı qabaqlayaraq çox cəsur və heyrətamiz bir fikrə düşdü: bir neçə ağacın gövdəsini lianalarla bağlayıb, onların üzərinə oturub axınla üzmək olar. Onun gözləri parıldayır, qəlbi bərk-bərk döyünürdü. Lakin bu fikrini həyata keçirmək mümkün olmadı, çay timsahlarla dolu idi.
Beləcə gələcəyə gedən yeganə yol meşənin kənarları mövcud idisə, həmin yerlərə çıxmaq və özünü qızmar boşluğun, “kənarda olan” dəhşətli torpaqların ixtiyarına buraxmaq oldu. O, bu dəhşətli bədheybətin – günəşin qarşısında dayanmalı idi. Çünki – kim bilir – bəlkə də günəşin dəhşətli olması haqqında qədim əfsanə də daha bir yalan idi?
Fikirlərinin sonsuz axarında bu son, dəli xəyal Kubunun titrəməsinə səbəb oldu. İndiyə kimə heç vaxt, heç bir dövrdə meşə adamı meşəni könüllü surətdə tərk etməyə və özünü qorxunc günəşin hökm sürdüyü yerlərə təslim etməyə cəsarət etməmişdi. Və o, yenə günbəgün meşədə dolaşaraq bu fikir üzərində düşündü. Və nəhayət qərara gəldi. Aydın bir günorta, o, titrəyərək çaya doğru irəlilədi, qorxu içində parlayan su axınına tərəf süründü və günəşin suda əks olunmuş simasına gözucu nəzər saldı. Gözqamaşdırıcı şüalar düz onun gözlərinə düşdülər və o, gözlərini tez qıydı, lakin bir az sonra gözlərini yenidən açmağa cəsarət etdi və nəhayət, üçüncü dəfədə o bacardı. O bacardı, dözdü və qəlbi sevinc və cəsarətlə döyündü. Kubu günəşə etibar etdi. O, günəşi sevdi və kahinlərin hökmranlıq etdiyi, onun kimi cavan və cəsur olanların isə qovulduğu qoca, qaranlıq və çürümüş meşəyə nifrət etdi.
İndi onun qərarı daha da möhkəmləndi və hərəkətlərinin ardıcıllığı ona gün işığı qədər aydın oldu. Səhər açılanda Kubu dəmirağacından düzəltdiyi, nazik, lakin çox möhkəm sapı olan yeni və yüngül gürzü ilə qoca kahini tapmaq üçün yola düzəldi; o, kahinin izinə düşdü, onu tapdı və gürzlə onun başına vurdu. Və kahinin ruhunun əyilmiş ağzından çıxıb-uçmasını gördü. O, hər kəsin qatilin kim olduğunu bilməsi üçün düzəltdiyi silahı kahinin sinəsinə qoydu, gürzün hamar səthində isə balıqqulağı parçası ilə çox böyük çətinliklə bir şəkil cızdı: düz şüaları olan dairə – günəşin siması.
O, meşənin uzaq sərhədlərini tapmaq üçün cəsarətlə yola düzəldi, hey irəli getdi, gecələr ağaclarda yatdı, gündüzlər isə yenə irəli yol aldı. O, saysız-hesabsız gecələr və gündüzləri yollarda keçirdi, çaylardan və qaranlıq bataqlıqlardan keçdi və günlərin bir günü indiyə qədər heç vaxt görmədiyi yüksəkliyə qalxan dağ yamacına, mamırlı qayalara rast gəldi. O, təhlükəli uçurumlardan keçərək yüksəyə, dağın zirvəsinə qalxmağa başladı. O, yamac boyunca nəhəng əsrlik meşədən keçdi və yol o qədər uzun çəkdi ki, qəlbində şübhə və kədər toxumları cücərdi: bəlkə də, doğrudan da, hansısa tanrı meşə sakinlərinin doğma diyarları tərk etmələrini qadağan edib?
Və gecəyə doğru, yamacla uzun müddət qalxdıqdan sonra havanın getdikcə daha da təmiz olduğu bir yerdə, o, meşənin qurtaracağında olduğunu gördü. Meşə sona çatırdı, lakin onunla birlikdə torpaq da sona çatırdı. Meşə burada havanın boşluğunda – sanki dünya iki yerə bölünübmüş kimi qurtarırdı. Burada üfüqdə qızaran tutqun şüalardan və səmadakı seyrək ulduzlardan başqa heç nə görmək mümkün deyildi.
Kubu dünyanın qurtaracağında torpağa oturdu və özünü aşağı yuvarlanmaması üçün lianalarla ağaca bağladı. Hiss etdiyi təlaşdan rəngi ağarmış Kubu bütün gecə yuxusuz oturdu və günəşin ilk şüaları göründükdə səbirsizliklə ayağa qalxıb ətrafın tam işıqlanmasını gözləyərək boşluq üzərindən aşağı sallandı.
Aydın işığın sarı zolaqları uzaqda şəfəq saçdılar və açıq havada günün doğmasını heç vaxt görməmiş Kubu kimi sanki səmanı da intizar titrəyişi ağuşuna aldı. Və üfüqdə qızılı işığın qığılcımları şölə saçdı və uzaqda – dünyaların bitməz ənginliyi üzərində səmaya nəhəng al günəş ucaldı. O, sonsuz, solğun Heçliyi tərk edərək səmaya yüksəldi və Heçlik qapqara bir dənizə çevrildi.
Həyəcandan titrəyən meşə adamının qarşısında meşənin qurtaracağından başlayan Heçlik durmuşdu. Kubunun ayaqları altında dumanlı dərinliklərdə yoxa çıxan sıldırımlı dağ yamacı uzanırdı, qarşıda qayalı dağların çəhrayı kristalları ucalırdı, solda nəhəng, qara dəniz və ağ, köpüklü dalğaların ləpələndiyi, kiçik ağacların bitdiyi sahil görünürdü. Və bütün bunların – minlərlə görünməmiş əsrarəngiz mənzərələrin üzərindən dənizin üstünə günəş ucalır, səmanı parlaq şüalarına qərq edir və dünyanı şölə saçan rənglərə boyayırdı.
Kubu günəşin üzünə baxa bilmədi. Lakin o, günəş şüalarının parlaq rənglərin axını ilə dağları, qayaları, sahili və dənizin maviliyində görünən adaları işıqlandırdığını gördü və Kubu dizləri üstünə düşərək parlayan dünyanın tanrıları qarşısında baş əydi. Kim idi ki, Kubu? O, balaca, çirkli bir heycancığaz idi və onun bütün solğun, tutqun rənglərə boyanmış həyatı qalın meşənin qaranlıq talalarında keçmişdi və o, qorxu və zülmət içərisində, meşələrin alçaq tanrılarına tabe olaraq yaşamışdı. Burada isə dünya vardı və onun baş tanrısı günəş idi. Və meşədə keçən həyatın uzun və mənfur yuxusu sona çatdı və kahin haqqında olan xatirələr unudulub-getdiyi kimi, o meşə həyatının da yaddaşı tutqunlaşıb, günəşin şüaları qarşısında əriməyə başladı.
Kubu daşlardan tutaraq dik qayalarla uçuruma doğru, işığa və dənizə doğru düşməyə başladı və onun qəlbi azad, yalnız və yalnız günəşə baş əyən insanların işıq içində yaşadığı, günəşə tabe torpaqların çağırışında, misilsiz bir xoşbəxtlik içində titrəməyə başladı.
Qeyd:
Hekayə 1914-cü ildə qələmə alınmışdır. Mövzusu Hindistana səyahətlə əlaqədardır.
Meşə adamları bütpərəstdirlər.
Kənarda – yəni xarici dünyada. Bu anlayışın ziddiyyətliliyinə diqqət yetirmək lazımdır: o, meşə adamlarının təsəvvüründə şər və qaranlıq xaotik qüvvə kimi, onlardan qaçan Kubunun təsəvvüründə isə xeyir, işıq, təkallahlılıq rəmzi kimi yer alır. Bu, Hessenin digər əsərləri üçün də xarakterikdir.
Rus dilindən tərcümə: Fəridə Paşa
Davamı →
Yəhudi yazıçı Edqar Keret 1967-ci ildə anadan olub. İsraildə yaşayır, ivrit dilində yazır.
Uşaqlarımız çox vaxt özlərini parovoza bənzədirlər. Əlbəttə ki, bir yerdə dayanan parovoza yox. Fısıldaya-fısıldaya əl-qollarını tərpədib, sürətlə irəli gedən parovozu yamsılayırlar. Bunu təkcə mənim uşaqlarım etmirlər. Axı niyə onlar parovoza bənzəmək istəyirlər? Yəqin onda güc-qüvvə hiss eləyirlər. Ya istəyirlər ki, onlar da parovoz kimi coşqun həyat sürsünlər. Bu cür arzular yalnız uşaqlara xas deyil.
Yağışlı bir payız günü İokoqamedə Yamate küçəsiylə iş dalınca gedirdim. Bu rayonda həmin vaxt zəlzələ (Kantoda 1923-cü ildə baş verən dəhşətli zəlzələ nəzərdə tutulur) günlərində olduğu kimi xaos idi. Dəyişən bir şey vardısa, o da evlərin damından qopub düşən şiferlərin və dağılmış kərpic divarların arasında bitən kol-kosdu. Hansısa bir evin xarabalığında mən birdən yarıya qədər divarın qalıqları altında qalan, klavişləri parıldayan royal gördüm. Kol-kosun içindəsə çəhrayı, mavi, qəhvəyi hərflərlə əsərlərin adı yazılan islanmış notlar səpələnmişdi.
