Sakit okean
Davamı →
İnkişaf etmək istəyənlər üçün maraqlı məlumatlar olan kollektiv bloq servisi
Quru suları (çay, göl, buzlaq, bataqlıq, yeraltı su) hidrosferin 3,5%-ni əhatə edir. Suyun böyük dövranı nəticəsində yaranır. Iqlim və relyef qurunun səth sularının qeyri-bərabər paylanmasına təsir göstərən əsas amillərdir.
Qurunun səthində açdığı yataq üzrə daimi axan suya çay deyilir. Çayın başlandığı yerə mənbə deyilir. O okean səviyyəsindən hündürdə olur. Mənbə – bulaq, buzlaq, bataqlıq, göl ola bilər. Çayın töküldüyü yerə isə mənsəb deyilir. Mənbə mənsəbdən həmişə hündürdə olur. Bulaq və buzlaqdan başqa bütün su hövzələri mənsəb ola bilər. Mənsəbinə görə çaylar 3 qrupa bölünür:
1. Mənsəbdə delta yaradan çaylar. Çay aşağı axarda sürətini zəiflədir. Suyun gətirdiyi çöküntülər mənsəbdə yığılaraq xırda adalara çevrilir və çay xırda qollara ayrılır: Nil, Lena, Volqa, Missisipi, Kür və s. Dünyada ən böyük delta 3 çayın – Qanq, Braxmaputra və Meqxinqin deltalarının birləşməsindən yaranır.
Hidrosfer- yeri əhatə edən su təbəqəsidir. Dünyanın 2/3-si (71%-i)- yəni 361 mln. km2-i su ilə örtülüdür. Yer kürəsində 1,38 km3 su vardır ki, bunun da 96,5 %-i okean və dənizlərdə cəmləşib. Dünyadakı suyun yalnız 2,53%-i şirindir. Yerin daxilində fiziki və kimyəvi birləşmələr şəklində çox böyük miqdarda su var. Hidrosfer — mantiya və kosmosdan ayrılan suyun hesabına əmələ gəlmişdir.
Əhəmiyyəti:
Suyun hərəkətinə səbəb — külək, hava kütlələri, Ay və Günəşin cazibə qüvvəsi, sualtı vulkan və zəlzələlərdir. Suyun hərəkəti 200 m dərinliyə qədər baş verir. Daha dərində su hərəkətsiz olduğundan okean dibinin relyefi dəyişmir. Suyun hərəkətinin 3 forması var:
I. Dalğanı yaradan başlıca səbəb küləkdir. Dalğanın ən hündür nöqtəsi yal, ən alçaq nöqtəsi daban adlanır: 2 qonşu yal arasındakı məsafə dalğanın uzunluğu, yal ilə daban arasındakı məsafə isə dalğanın hündürlüyü adlanır. Dalğanın hündürlüyü küləyin sürətindən, uzunluğu isə hövzənin dərinliyindən asılıdır. Sürətinə görə dalğalar:
1 .Şəlakət-0 m/san:
2. Zəif (və ya kapillyar) — 1 m/san.;
3. Qravitasiya-2-6 m/san.;
4. Köpüklü -7-8 m/san. Köpüklü dalğalanın yaranmasında duzluluğun rolu böyükdür.
Okean dibinin dərinliyini exolot cihazı vasitəsilə ölçürlər. Cihazla suyun dibinə göndərilən səs dibə dəyərək əks-səda verir (yəni geri qayıdır). Səsin gedib qayıtma vaxtı 2-yə bölünərək, səsin suda yayılma sürətinə, yəni 1500 m-ə vurulur.
Izobat - xəritədə eyni dərinliyə malik olan okean dərinliklərini birləşdirən xəttlərdir. Xəritədə dərinlik skalasındakı rənglərə görə dərinlik təyin olunur. 1960-cı ildə Okust və Jak Pikkar ilk dəfə «Triyest» batiskafında dünya okeanının ən dərin çökəkliyində olublar.