Kayzen

İnsanlar balinanın nəhəng balıq olması barədə hələ qədim zamanlarda düşünmüşlər. Onların mühakimələri balina və balıqların zahiri oxşarlığına, eləcə də yalnız suda yaşamalarına əsaslanırdı. Eyni zamanda hələ Aristotel balina və delfinlərin məməli canlı olduqları fikrini irəli sürmüşdü. Lakin onun mülahizələrinin tutarlı sübutu olmadığından şübhə ilə qarşılanmışdı.

Sonralar insanlarda balinaların həyat tərzini tədqiq etmək üçün yeni-yeni imkanlar açılıb. Balinaların niyə məməli olması haqqında danışmazdan öncə, gəlin, məməlilərin, prinsipcə, nə olduğunu müəyyən edək. Adından da məlum olduğu kimi, məməlilər süd ilə qidalanan, daha dəqiqi süd ilə bəslənənlərdir. Beləliklə, balinaları müşahidə edərkən dişilərin balanı doğduqları və onları süd ilə bəslədikləri aydınlaşıb. Balıqlar isə kürü tökür və bunun da nəticəsində nəsilləri artır. Əlbəttə ki, balıqların balalarını süd ilə bəsləməsindən söhbət gedə bilməz. 
Davamı →

Yaşıl çəmənin əlvanlığı son dərəcə cazibədardır. İsti yay günündə buludsuz səma altında güllərin parlaq rəngləri yaşıl otların arasında son dərəcə heyrətamiz, tanış və sevimli mənzərə yaradır. Ağ qamətli birəotu, bənövşəyi, utancaq zəngçiçəyi, al-qırmızı qərənfillər… Təbiət insandan ötrü necə rəng müxtəlifliyi, qəribə naxışlar, gözəlliklər yaradılıb!

Təkcə insan üçün? Dostlar, bu sualın üzərində dərindən düşünmək lazımdır. İnsan Yer üzündə yaxın keçmişin qonağıdır. Tutqun simalı, təbiətin gözəlliyini hələ duya bilməyən əcdadlarımız mağaralarda gizlənən zaman çəmənlərdə güllər açır, onların üzərinə nektar və tozcuq toplayan həşəratlar qonurdu. Milyon illər əvvəl bitkilərin əksəriyyətində görkəmsiz, balaca, tozcuğu küləklə yayılan çiçəklər olub. Lakin tədricən bitkilər və həşəratlar bir-birinə uyğunlaşıb.
Davamı →

Çobanyastığı gözoxşayan, cazibədar bitkidir. Onu adətən “utancaq”, “çöl çiçəyi” kimi epitetlərlə müşayiət edirlər. Lakin çələng hörəndə, buket bağlayanda onsuz ötüşmək çəkindir. Bu bitkinin çiçəyinin forması çətirə oxşayır. Əfsanəyə görə çobanyastığı qədim zamanlarda çöl cırtdanlarının çətiri olub. Yağış yağanda cırtdan onun altına sığınar, ya da onu qoparıb başı üzərində tutaraq addımlayar. Yağış damlaları çobanyastığı çətiri döyəclər, ləçəklərindən süzülüb axar, çırtdan isə tamamilə quru qalar.

Çiçəyin adı latınca “romana” sözündən götürülüb. Orta əsr tibb ədəbiyyatında çobanyastığını “Roma çiçəyi” adlandırıblar. Bitkinin yunanca adı (“Leucanthemum”) isə “ağ çiçək” kimi tərcümə olunur. Qədim Misirdə çobanyastığı çiçəyi günəş Tanrısı Raya həsr edilib. Onu ləçəkləri ilə çoxlu taleləri, yolları birləşdirən balaca günəş biliblər. 
Davamı →

Bizə əsla bənzəməyən məxluqlarda insanınkına çox oxşayan və təqribən eyni cür işləyən orqanların olmasını bəzən təsəvvürə gətirmək çox çətindir. Çoxları düşünür ki, balıq suda yaşayırsa və qanı soyuqdursa, deməli, onun daxili orqanları və ya hər hansı hissi yoxdur.

Əslində isə balığın daxili quruluşu istiqanlı ali heyvanların daxili quruluşuna çox oxşayır. Bir çox alimlərin fikrincə, bu oxşarlıq quruda həyatın dənizdən başlandığını isbat edir. Balıqlar nəfəs alır və qidanı həzm edir. Onların sinir sistemi var. Buna görə də ağrı hiss edir, fiziki narahatlıq keçirir. Onlar çox həssasdır. Dad bilir. Ən həssas yeri dərisidir. Baş hissəsində yerləşən burun deşiklərində iki kiçik iybilmə orqanı var. Balığın xarici eşitmə orqanı yoxdur. Gözləri onurğalıların başqa növlərində olduğu kimi olsa da, daha sadə quruluşa malikdir.
Davamı →

Futbol və karnavallar, cəngəlliklər və çimərliklər, qəhvə, şəkər, seriallar, yoxsulluq və zənginlik: bunların hamısı Cənubi Amerikanın ən böyük dövləti Braziliyada cəmləşib. Onun hər bir regionu geniş olmaqla bərabər, həm də özünəməxsusdur. Braziliya sahəsinə görə Rusiya, Kanada, Çin və ABŞ-dan sonra dünyanın beşinci ölkəsidir. Ölkə, sakinlərinin sayına görə də beşincidir. Bu dövlət beş əsr ərzində yaranıb.

Braziliyaya ilk köçənlər iki portuqaliyalı katorqaçı olub. Tezliklə koloniya genişlənməyə başlayıb. Braziliyanın aborigen əhalisi olan hindilər torpaqlarının qəsb edilməsinə qarşı mübarizə aparıblar. Amma qüvvələr nisbəti onların xeyrinə olmayıb. Min hindi tayfasından təqribən 200-ü qalıb. 
Davamı →

Roma təkcə İtaliyanın paytaxtı deyil, həm də dünyanın ən qədim şəhərlərindən biridir. Roma açıq səma altında əsl muzeydir. Burada bir neçə min il əvvəl insanların necə yaşaması göz qabağındadır. Roma Tibr çayının sahillərində yeddi təpənin üstündə yerləşir. Onu Əbədi şəhər adlandırırlar. Axı, onun təqribən 3 min il yaşı var. Qədim əfsanəyə görə, Romanın bünövrəsini dişi canavarın süd verib bəslədiyi Romul və Rem adlı iki qardaş qoyub. Şəhərin hasarını tikən qardaşlar arasında mübahisə düşüb: görəsən, şəhər kimin olacaq? Qəzəblənən Romul Remi öldürüb və gələcək paytaxta öz adını verib: Roma. Beləcə, Romul Romanın yeddi hökmdarından biri olub. Ticarət yollarının kəsişməsində əlverişli bir yerdə yerləşən şəhər isə zaman keçəndən sonra qüdrətli Roma İmperiyasının paytaxtına çevrilib.


Davamı →

Bu admiralın dənizlə heç bir əlaqəsi yoxdur. Meşə kənarları, çəmənliklər, bağçalar və günəşin bol olduğu çay sahilləri onların sevdiyi məkanlardır. Bəs nəyə görə quruda yaşamağı sevən kəpənəyin adını admiral qoyublar? Əlvan xarici görünüşünə görə, daha doğrusu — geniş qırmızı zolaqlı qara qanadına görə. Arxa qanadların aşağısından, ön qanadların isə ortasından keçən və üzərinə ulduz kimi ağ xalların səpələndiyi qırmızı zolaqlar admiral lampasını xatırladır.

Admiralın açıq qanadları 6 santimetrə çatır. Onlar kəpənəyi uzaq məsafələrə apara bilir. Axı admiral – köçəri kəpənəkdir. Onlar böyük sürülərlə Afrikadan gələrək yumurta qoyur və sonradan bu yumurtalardan sarı nöqtəli, xətli və tikanlı ağımtıl tırtıllar doğulur.
Davamı →

Cırcırama qədimdən bəri mövcud olan həşəratlardan biridir, onun qalıqları yur dövrünə aid daş kömür çöküntülərində qalıb. Alimlər hesab edirlər ki, cırcıramalar təxminən 350 milyon il əvvəl yaranıb. Bu gün cırcıramanın 4500-dən çox növü siyahıya alınıb, onların əksəriyyəti subtropik və tropik ərazilərdə yaşayır. 

Bu zərif həşəratların nəinki nəsli kəsilməyib, eyni zamanda, onlar dünyanın hər yerinə yayılıblar. Cırcıramalar ən sürətli uçan həşərat hesab olunur. Onların sürəti 57 km/saata çata bilər. 
Davamı →

Fransanın cənubunda geniş ərazidə yerləşən Kamarq qoruğu atlar üçün bir o qədər də münasib yer deyil. Bu rütubətli bataqlıq yerdə adalar dayaz su hövzələri və biçənəklərlə əvəzlənir. Qışda bu yerlərdə yeyəcək tapmaq çətindir, yayda isə çox istidir, ağcaqanad və milçək “buludunun” əlindən tərpənmək olmur. 

Amma bu yerlərdə məskunlaşan vəhşi Kamarq atları çox dözümlüdür. Onlar zəhlətökən həşəratları uzun quyruqlarının köməyi ilə qovur. Kamarqda təqribən 30 vəhşi at ilxısı yaşayır. Kim bilir, bəlkə də Kamarq atlarının əcdadları 17 min il əvvəl yaşamış cütdırnaqlılardır. 
Davamı →

Amur pələngi (Ussuri, Uzaq Şərq, yaxud Sibir pələngi) ən azsaylı pələng yarımnövlərindən biridir. Amur pələngi pişikkimilər fəsiləsinin ən iri nümayəndəsi olmaqla bərabər, həm də qarlı ərazidə yaşayan yeganə nümayəndəsidir.

Yaşlı erkək pələngin bədəninin uzunluğu 2,7-3,8 metrə, çəkisi 170-300 kiloqrama çatır. 

Amur pələnginin dərisi qara zolaqlı, kürən rəngli qalın, uzun və xovlu xəzlə örtülüb, qara zolaqlarının sayı isə 100-ə çatır. Hesab edilir ki, bu zolaqların şəkli fərdidir və bir pələngin zolaqları heç vaxt digərində təkrar olunmur. 
Davamı →