Kayzen

Bud­diz­min mü­qəd­dəs ki­ta­bı «Ti­pi­ta­ka» ("Üç sə­bət (qa­nun)") era­dan 80 il ön­cə Sey­lon­da ya­zı­lıb, an­caq onun ya­ran­ma ta­ri­xi xey­li əv­və­lə, e.ə. VI əs­rə və son­ra­kı yü­zil­lə­rə ge­dib çı­xır. «Ti­pi­ta­ka» üç böl­mə­yə ay­rı­lır: «Vi­na­ya-pi­ta­ki» ("Öyüd-nə­si­hət sə­bə­ti"), «Sut­ta-pi­ta­ki» («Mətn­lər sə­bə­ti»), bir də «Ab­hid­ham­ma-pi­ta­ki» (Müd­rik­lik sə­bə­ti). Hər böl­mə öz­lü­yün­də his­sə­lə­rə, ki­tab­la­ra, fə­sil­lə­rə və s. bö­lü­nür. Ay­rı-ay­rı bud­dizm mətn­lə­ri gü­nü­mü­zə bir çox dil­lər­də, o cüm­lə­dən sans­krit di­lin­də gə­lib ça­tıb, an­caq «Ti­pi­ta­ka»nın bü­töv ver­si­ya­sı pa­li di­lin­də qo­ru­nub-sax­la­nıb. Ümu­mi­lik­də «Ti­pi­ta­ka» bir çox üs­lub­la­rı, for­ma­la­rı, janr­la­rı özün­də bir­ləş­di­rən ki­tab­dı. Onun bir sı­ra böl­mə­lə­ri, fə­sil­lə­ri bə­dii key­fiy­yət­lə­ri­nə gö­rə dün­ya ədə­biy­ya­tı­nın qı­zıl fon­du­na da­xil olub.

Bu ba­xım­dan ikin­ci böl­mə – «Sut­ta-pi­ta­ki» ay­rı­ca se­çi­lir. Onun mət­ni həm şer, həm də nəsr­lə ya­zı­lıb. Öz­lü­yün­də «Sut­ta-pi­ta­ki»nin ən güc­lü ye­ri isə be­şin­ci his­sə – «Khud­da­ka-ni­ka­ya» («Qı­sa tə­lim­lər top­lu­su») he­sab olu­nur. Bu his­sə­yə bud­dist ədə­biy­ya­tın şe­devr­lə­ri sa­yı­lan «Dham­ma­pa­da» («Yax­şı­lıq yo­lu»), «Sut­ta-ni­pa­ta» («Mətn­lə­rin ki­çik top­lu­su»), «The­ra-qat­ha» və «The­ri-qat­ha» («Ra­hib və ra­hi­bə­lə­rin nəğ­mə­lə­ri»), «Ca­ta­ki» (Bud­da­nın əv­vəl­ki do­ğu­luş­la­rı­nın ta­ri­xi) və baş­qa ki­tab­lar da­xil­di. Bud­diz­min baş­lı­ca əx­la­qi prin­sip­lə­ri «Dham­ma­pa­da»ya yı­ğı­lıb. Ənə­nə­yə gö­rə, bu de­yim­lə­rin ha­mı­sı Bud­da­ya məx­sus he­sab edi­lir. 26 fə­sil və 423 ayə­dən iba­rət «Dham­ma­pa­da» əsr­lər uzu­nu bir çox Asi­ya dil­lə­ri­nə çev­ri­lib, bə­zi öl­kə­lər­də bud­diz­mi qə­bul edən­lər üçün dərs­lik ki­mi is­ti­fa­də olu­nub, əz­bər öy­rə­ni­lib.

Davamı →