Kayzen

XX əsrin sonlarından başlayaraq dünya ədəbiyyatında ən görkəmli şəxslərdən birinə çevrilən irland əsilli ingilis yazıçı Oskar Uayld (1854-1900) haqqında indinin özündə də təkcə elmi araşdırmalar deyil, romanlar, monoqrafiyalar yazılır, televerilişlər hazırlanır, dillər əzbəri olmuş aforizmlərindən həm ciddi, həm də zarafatla siatatlar gətirilir. Pyesləri hələ də dünya teatrlarında səhnəyə qoyulmaqdadır. Oxucularına məxsusi estetik zövq aşılayan Uayld dövrünün problemlərini incə nüanslar, yumor və sarkazmla işıqlandırır, cəmiyyətin dəyərlərinə, prinsiplərinə qarşı meydan oxuyurdu.

İngiltərə öz şairini əxlaqsızlıqda günahlandırıb, ondan “üz döndərmişdi”. Lakin tale elə gətirdi ki, bir əsrdən sonra adı İngiltərənin ən tanınmış və dahi yazıçılarının qəbri yerləşən Vestminister abbatlığında “Şairlər məskəni”ndə əksini tapdı. Dünya və ingilis ədəbiyyatına, mədəniyyətinə misilsiz töhfələr verən Uayld elit cəmiyyətlərin yaddaşında pərəstiş abidəsi kimi qalıb. Milyonlarla oxucu ingilis ədəbiyyatının nümayəndələrini sadalayarkən Şeksprin, Dikkensin adı ilə bərabər Oskar Uayldın da adını çəkirlər. Bu isə təkcə ədəbi fakt deyil, həm də sosial mədəniyyətə öz təsirini göstərmiş fenomendir.
Davamı →

Fransa ədəbiyyatı deyərkən ağlımıza hansı adlar gəlir? Orta səviyyəli oxucu üçün 3-4 ad var: V.Hüqo, O.Balzak, A.Düma, Molyer, Mopassan və daha bir neçə nəfər. Onların həyatı barədə isə çox az şey bilirik. Ən azı öz payıma deyim. Öyrəndikcə isə təəccüb, heyrət bir-birini əvəzləyir.

19-cu əsrin dahi Fransız yazıçısı Aleksandr Düma Azərbaycan oxucusu üçün həm tanışdır, həm də doğma. Müəllifin “Qafqaz səfəri” əsəri onu bizə daha da yaxın edib. Digər əsərləriylə yanaşı sevə-sevə oxuyuruq.

Dümanın şəklini ilk dəfə görəndə onda nəsə qeyri-adilik sezmişdim. Tip olaraq fransızlara bənzəmirdi. Əsmər çöhrə, qıvrım saç onu sarışın, ağbəniz soydaşlarından fərqləndirirdi. Buna o qədər də əhəmiyyət verməmişdim. Ancaq amerikalı araşdırmaçı jurnalist Tom Reissin “Qara Qraf” kitabını oxuduqdan sonra şübhələrimdə haqlı olduğumu gördüm. 
Davamı →

Günlər ağ işıqla yuyunurdu. Torpaq cadar-cadar olmuş, ağaclar isə od tutub yanırdı. Quru otlar ayaq altında qalıb xışıldayırdı. Sərin mehsə ancaq axşamlar əsirdi. Həmin vaxt sürətlə axan Katunya çayının kənarında qoca bir adam peyda olar, eyni yerdə – kötüyün üstündə oturar, günəşə baxardı. Axşamüstü günəş daha böyük və qırmızımtıl olar, dağların arxasına çəkilərdi. Qoca tərpənmədən elə hey oturardı. Qorxunc və qəhvəyi rəngli büzüşmüş əllərini dizlərinin üstünə qoyardı. Üzü qırış-qırış, gözləri donuq idi. Boynu nazik, başı isə yekə idi. Mavi rəngli çit köynəyinin altından kürək sümükləri çölə çıxırdı.

Bir gün qoca yenə də beləcə oturarkən arxadan səs eşidildi:
– Salam baba! Qoca başını yellədi. Əlində yastı çamadan olan qız qocanın yanında oturdu.
– Dincəlirsiniz? Qoca yenə başını yelləyib qıza baxmadan dedi:
Davamı →

I

Uşaqlıqda olduqca qəribə bir yuxu məni tez-tez ziyarət edirdi. Əksərən pəncərədən uzun müddət küçəyə baxdığım ərəfələrdə baş verən bu hadisə zamanı adamlar ora-bura qaçışır, görüşür, bir-birinin yanından keçərkən dayanır, gülümsəyir, bir-birinə əl yelləyirdi. İtaətkar atlara qoşulu ekipajlar guruldayır, qadınlar, kişilər, uşaqlar, itlər – bütün bu sadaladıqlarım dayanmadan, saatlarla küçədə axın edirdi.

Elə həmin zaman mənə elə gəlməyə başladı ki, insanların özlərini qayğıkeş, tələskən, biganə və yad göstərməsinə səbəb xatırlamaq hissini yadırğayaraq, hansısa böyük, nəhəng və əzəmətli nəyisə unutmalarıdır. Düşünürdüm ki, tezliklə o gün yetişəcək – qısa, ani bir zaman ərzində, unudulmuş hansısa yeganə və gözəl hadisə bütün dünyaya yayılacaq və hər kəs olduğu yerdə dayanacaq. İnsanlar, evlər, kaminlər, səmadakı buludlar, hamı, hər şey – canlı, cansız təəccüblə baxacaq, susacaq və dinləməyə başlayacaq. Və həmin zaman Məhşərə çağıran Mələyin suru dünyanın üzərində çalınacaq.
Davamı →

Rus ədəbiyyatının klassiki hesab olunan rus şairəsi, yazıçısı, ədəbiyyatşünası, tərcüməçisi Anna Axmatova (Qorenko) 1889-cu il iyun ayının 11-də Odessada, təqaüddə olan gəmi mühəndisinin ailəsində doğulub.

Anna ilk şeirini 11 yaşında yazıb. Atası ona şeirlərini Qorenko familiyası ilə nəşr etdirməyi qadağan etdiyindən, Anna ulu ana nənəsi Praskofya Fedoseyevna Axmatovanın qızlıq familiyası ilə şeirlərini çap etdirməyə başlayıb. Qeyd edək ki, ulu nənəsi Praskofya Axmatovanın ana tərəfi qədim tatar knyazları Çaqadayevlərin və məşhur dvoryan nəsli Axmatovların nəslindən idi.

İlk şeirləri 1911-ci ildə «Novaya jizn», «Apollon» və «Russkaya mısl» jurnallarında dərc edilib və böyük maraqla qarşılanıb. 
Davamı →

Böyük rus şairi İvan Andreyeviç Krılov 1768–ci il fevralın 13-də Moskva şəhərində anadan olub. O, sistemli təhsil almış, müstəqil olaraq ədəbiyyatı, riyaziyyatı, fransız və italyan dillərini öyrənib. On dörd yaşından yaradıcılığa başlayıb və bir çox satirik əsərlər yazmış. 1782-ci ildə 14 yaşında əyalət mülkədarlarının adətlərini təsvir edən «Qəhvədan» adlı komik operasını yazmışdır.

İvan Andreyeviç Krılov 1786-1788-ci illərdə «Quduz ailə», «Yazıçı dəhlizdə», «Dəcəllər» adlı komediyalarını yazmışdır. Jurnalistlik fəaliyyətinə 1792-ci ildə yazdığı «Qaib» povesti ilə başlamışdır. Krılovun satiraları II Yekaterinanın narazılığına səbəb olduğundan o, bir müddət ədəbi fəaliyyətdən əl çəkmiş və əyalətdə gizlənmişdi. Onun 1807-ci ildə yazdığı «Moda dükanı», «Qızlara nəsihət» komediyaları, "İlya Muromets" komik operası şöhrət qazanmışdır. 
Davamı →

Fantastika janrının böyük qadın yazarı, 20-dən çox mükafatın laureatçısı Andre Norton 1912-ci il fevralın 17-də Klivlenddə, ştat Oqayoda anadan olub. O, məktəbdə tez-tez kitabxanalara baş çəkib, çox oxuyub, məktəbdə divar qəzetinin redaktoru kimi çalışıb və bu qəzet üçün özünün birinci nağıllarını yazıb.

Andre Norton 1930-1932-ci illərdə Vestern universitetində təhsil alıb, 20 il Klivlend ictimai kitabxanasında işləyib. O, 1950-1956-cı illərdə Cırtdanpress nəşriyyatının redaktoru kimi fəaliyyət göstərib.

A.Norton birinci kitabını hərbi roman janrında 1934-cü ildə yazıb və “Şahzadənin əmri” adı ilə çap edib. O, 1947-ci ildə əsərlərini fantastik janrda yazmağa başlayıb. Nortonun yaradıcılığında fantastik janrda yazılmış romanları içərisində ən məşhurları bunlardır: Kraterin insanları, Ulduzlar qapısı, Günəş kraliçası, Cadügərlik dünyası.
Davamı →

Rus şairi, yazıçı, dramaturq Pyotr Pavloviç Yerşov 1815-ci il fevralın 22-də Tobolsk quberniyasının Bezrukovo kəndində məmur ailəsində anadan olmuşdur. 1824-cü ildə valideynləri Pyotr və qardaşı Nikolayı Tobolska oxumağa göndərir və onlar gimnaziyanı bitirəndə ataları Peterburqa təyinat alır və hər iki qardaş Peterburq Universitetinə daxil olur.

Tələbəlik illərində Yerşov rus dilşünaslığı üzrə professor Pyotr Pletnyovla yaxınlaşır, Vasili Jukovski və Aleksandr Puşkin ilə tanış olur. “Qozbel at” nağılı kimi İlk iri əsərini məhz onların mühakiməsinə verən 19 yaşlı tələbə cavabında Puşkindən “Artıq mən bu tip əsərləri yazmaya bilərəm” ifadəsini eşidir. 

1836-cı ilin yayında vətənə qayıdan Yerşov əvvəl Tobolsk gimnaziyasında müəllim, sonra isə inspektor və direktor işləmişdir.
Davamı →

Yohanna Spiri (1827-1901) sevilən İsveçrə yazıçısıdır. Yohanna 1852-ci ildə Bernhard Spiri adlı vəkil ilə evlənib. Sürixdə yaşayarkən İsveçrədəki həyat haqqında əsərlər yazmağa başlayıb. Yazıçılığa başlamamışdan qabaq adi evdar xanım olub. İlk kitabı «Vroninin Məzarı üzərindəki yarpaq” və “Heydi» olub. Yayda vaxtının çoxunu Çur, Qrabündün kimi yerlərdə keçirmiş Yohanna, kitablarında da bu yerləri daxil etmişdir.

1884-cü il Yohanna üçün ən ağır il oldu, çünki həm həyat yoldaşı, həm də tək oğlu Bernhard vəfat etdilər. 1901-ci ilin 7 iyulunda isə özü vəfat etdi. 2007-ci ildə onun 125 illiyi münasibəti ilə İsveçrədə xatirə sikkələri buraxılmışdır.

Onun ən məşhur əsəri «Heydi» uşaq romanıdır. Heydi adlı 8 yaşlı yetim qızcığaz xalası ilə birgə qalır. Xalası işə düzələndən sonra onu Alp dağlarına, babasının yanına gətirir. Əvvəllər baba nəvənin gəlişindən məmnun olmasa da, sonralar balaca qızcığaz onun ürəyini yumşaldır.
Davamı →

İspan yazıçısı, şair və dramaturqu Migel de Servantes 1547-ci il sentyabrın 29-da Alkala de Enares adlı kiçik Kastiliya şəhərciyində, Rodriqo de Servantesin ailəsində dünyaya gəlib.

Yazıçının həyatının ilk illəri haqqında az məlumat var. Həyatının çoxunu ailəsi ilə şəhər-şəhər gəzib. 1569-cu ildə Servantes İtaliyaya köçüb. 1575-ci ildə quldurlar tərəfindən əsir alınıb. Sonralar o, Madridə qayıdıb. Onun Kastiliyanı tərketmə səbəbləri naməlumdur.

1585-ci ildə Servantes “Qalateya” adlı pastoral roman, 1605-ci ildə “Don Kixot”un birinci hissəsini, sonralar müxtəlif hekayələrini “Qaraçı qız”, “Qan gücü”, “Ledi Korneliyanın romanı”, “İtlərin söhbəti”, 1615-ci ildə isə “Don Kixot”un ikinci hissəsini yazıb. 
Davamı →