Kayzen

Metafizikanı kinoya gətirən, ya da kinonu metafizikaya çevirən Andrey Tarkovski deyirdi ki, sənətin missiyası insanı ölümə hazırlamaqdı. Bu, sənətin boyununa yüklənən dini öhdəlikdir. Sənət insanı ölümə hazırlayacaqsa, onda din nə işə baxacaq? Sənət, bəlkə də, ölümü insana bir anlıq da olsa unutdurmaq cəhddir; gerçəkliyin yumoristik şərhi sənətin zatındadır. Servanteslə Tarkovskinin yaşadığı eyni dünya olsa da, yaratdıqları dünyalar tamamilə bir-birinə zidd idi.

Bu sətirlərin müəllifi həmişə belə fikirləşmişdir ki, yaradıcılıq yozuculuqdan [şərhçilikdən, interpretatorluqdan] üstündür. Bu, təxminən o deməkdir ki, yazıçılıq ədəbi tənqidçilikdən, rejissorluq kinoşünaslıqdan, alim müəllimdən ötədir. Alman payızının tutqun, ancaq gözəl bir günündə mən bu səhvimi, haçansa xəbərim olmadan həqiqət kimi öyrəndiyim bu klişeni, bir gözqırpımında gördüm. O anda başa düşdüm ki, indi Azərbaycan kulturasına böyük yaradıcılardan qabaq böyük yozucular [şərhçilər] gərəkdir. Axı ta qədimlərdə də birbaşa yaradıcılıqla yox, yamsılayıcılıqla [təqlidlə] işə başlayardılar; məbədlərdə yetişən bilicilər qabaqca özlərindən qabaqkıları şərh edər, ancaq bundan sonra yaradıcılığa girişərdilər. Yaradıcılıq haqqı hamıya yox, ancaq şərhçiliyini sübut edənlərə verilərdi. Sonrakı inkarçılar da elə o şərhçilərin içindən çıxardı. Bu ənənə sonralar elmə keçdi. Elmdə də böyük, hətta inqilabi elmi kəşflər etməzdən qabaq, özündən qabaqkıları xülasə və şərh edib, alimlik dərəcəsi alırsan. “Məktəb [yolu] keçmək” budur.