Yeni dövr fəlsəfəsi

XVII əsrdən başlayaraq fəlsəfənin inkişafında yeni dövr adlandırılan mərhələ başlamışdır. Yeni dövr fəlsəfəsində təcrübəvi təbiətşünaslıqdan irəli gələn güclü materialist meyl xarakterik cəhətdir. lakin bu materializm mexaniki, metafizik materializmi idi. Təbiətin öyrənilməsində bu cür yanaşma metodu F.Bekon olmuşdur. O, öz fəlsəfi əsərində antik dövrün idealizmini və orta əsrlər dövrünün idealizmini və orta əsrlər dövrünün sxalastikasini kəskin tənqid edərək fəlsəfənin vəzifəsini elmdən istifadə etməsini göstərmişdir. Onun fikrincə, bu işdə yeni idrak metodu mühüm rol oynamalıdır, çünki «bilik qüvvədirsə, metod ona aparan yoldur, yoçunun yolunu işıqlandıran fanardır».


Ardı →

Fəlsəfə, onun predmeti və cəmiyyətin mənəvi inkişafı

İnsan biliyinin ən mürəkkəb və şətin sahəsi olan fəlsəfənin anlayış mənşəyi yunan dilindəki sözlərinin birləşməsi ilə əlaqədardır. «Fileo»-(sevirəm) və «sofia» (hikmət). Cəm halda «hikməti sevənlər». Bu anlayışı ilk dəfə qədim yunan riyaziyyatçısı və filosofu Pifaqor (e.ə. 580-500) işlətmişdir. Lakin bu anlayış Avropa elminə Platonun adı ilə daxil olmuşdur.
Platon özünün «Akademiya» məşğələlərində fəlsəfənin əbədi və mütləq həqiqətin dərk edilməsi yollarını göstərən elm adlandırmışdır. Aristotelisə fəlsəfənin vəzifəsini dünyada, varlıqda ən ümumini dərk etməkdən; predmetini isə varlığın ilkin başlanğıcları və səbəblərini öyrənməkdən ibarət saymışdır. Fəlsəfənin nədən ibarət olması haqqında müxtəlif izahatlar, aforizmlər və təriflər göstərmək olar. Xüsusilə XIX — XX əsrlərdə fəlsəfəyə varlıq və idrakın ən ümumi qanunauyğunluqları, insanın münasibətinin ən ümumi prinsipləri haqqında elm kimi tərif verilmişdir.


Ardı →

Ölüm nədir?

Tanatologiya və ya ölüm fəlsəfəsi.


Ölüm problemini fəlsəfi problem adlandırmaq olarmı? Bəli, olar. Məsələ burasındadır ki, Platon, Siseron, M.Monten və bəzi filosoflar fəlsəfəni ölüm haqqında düşüncə adlandırmışlar. Şübhə ola bilməz ki, ölüm problemi və ya ölüm sirri fəlsəfi tədqiqatların ilk və əsas stimullarından biri olmuşdur. Fəlsəfə bütün dövrlərdə ölüm məsələsini həll etməyə cəhd göstərmişdir. Platonun bütün fəlsəfi sistemi sanki ölüm məsələsini həll etmək üçün yaranmışdır. Platon özünün «Fedon» dialoqunda Sokratın dili ilə demişdir ki, fəlsəfə ölüm haqqında düşüncələrdən başqa bir şey deyildir. Daha sadə ifadə etsək fəlsəfə insanın ölümünə məhkum və ya ölümsüz olması haqqındakı düşüncələri deməkdir. Platon dəfələrlə təkrar edir ki, "əsl filosoflar" özünü bütün örü boyu ölümə hazırlayır. Bununla belə onlar yorulmadan bu yeganə məqsədə cəhd edərkən ölüm onları yaxalayanda ondan qorxarlarsa, onda bu cəhd mənasız olur.


Ardı →

Görüntülər


Orada, zəminin ortasında, dum-duru çayın sahilində bir qəfəs gördüm ki, onun barmaqları böyük ustalıqla hazırlanmışdı. Qəfəsin bir küncündə-ölü quş, digərində-iki boş qab vardı; su və dən üçün.


Gördüklərim mənə hakim kəsildi. Mən anladım ki, bu binəva quşcığaz axar çayın sahilində və bərəkətli zəminin ortasında susuzluq və aclıqdan əziyyət çəkərək ölmüşdür; bir varlı öz xəzinəsində qalıb daş-qaş içində ölən kimi.
Gözümün qarşısında qəfildən qəfəs insan skeletinə çevrilməyə başladı və ölü quş isə yaralı insan ürəyinə döndü. Onun qan daman dərin yarası kədərli qadının dodaqlarına bənzəyirdi. Yaradan gələn səs deyirdi: «Mən maddiyyat qəfəsinə salınmış və yer qanunarının qurbanına çevrilmiş insan ürəyiyəm».
Allahın gözəllik zəmisində, həyat çayının sahilində məni insanların yaratdığı qanunlar qəfəsində əsir etmişlər.
Əsrarəngiz yaranışın mərkəzində əslində mən yaşamadım öldüm. Çünki, Allahın səxavəti olan azadlıqdan dadmağa mənə icazə vermədilər. Məndə eşq oyadan hər şey insanların təsəvvürünə görə rüsvayçılıq imiş; mənin həsrətlə arzuladığım hər şey insanların mühakiməsində heç nəyə döndü.


Mən — bəşər ürəyiyəm; cəmiyyət qanunlarının qaranlıq zindanına salınmış, xurafat zəncirləri ilə qandallanmış, təhqir olunmuş, unudulmuş, öldürülmüş bəşər ürəyi. O bəşərin ki, indi dili bağlı, gözləri isə qurudur".

Eşitdiyim bütün bu sözlər qan ağlayan ürəkdən gəlirdi.Çox şey deyirdi, qəhər gözümü dumanlandırdığına görə, daha heç nə eşidə bilmədim.


 


C. X. Cubranın «Göz yaşı və təbəssüm» kitabından


Davamı →

Fəlsəfi ədəbiyyat

Göz yaşı və təbəssüm


Mən ürəyimin kədərini insanların sevincinə dəyişmərəm. Və istəmərəm ki, qəlbimin dərinliklərində doğan göz yaşları gülüşə çevrilsin. Mən istəyirəm ki, mənim həyatım həm göz yaşı həm də təbəssüm olaraq qalsın: Göz yaşı ürəyi yuyub təmizləyir və insan həyatın sirlərini və dərinliyini anladır, təbəssümsə məni torpağımın oğullarına yaxınlaşdırır və Allaha şükranlıqlarımı ifadə edir; göz yaşı mənə yaralı qəlbimlə insanlar arasında qalmağa kömək edir, təbəssümsə mövcudluğa sevincimi bildirir. Mən, darıxa-darıxa yaşamaqdansa sevə-sevə ölməyi üstün tuturam. Mən istəyirəm ki, qəlbimin dərinliklərində eşq və gözəllik aclığı heç vaxt azalmasın. Mən müşahidə edib, həyatından razı adamların hamıdan bədbəxt və maddiyyata hamıdan daha yaxın olduqlarını gördüm; mən qulağımı dayadım və eşitdim ki, aşiqin ahları ən şirin bir musiqidir.

Axşam düşür və gül öz ləçəklərini bağlayaraq öz eşqi ilə qol-boyun uyuyur, səhər açıldıqda isə o, günəşin öpüşünü qəbul etmək üçün dodaqlarını aralayir. Güllərində həyatı — eşq və görüş, göz yaşı və təbəssümdür. Dənizin suları buxarlanır və yuxarı qalxaraq dərələr, təpələr üzərində süzən buluda çevrilir. Zərif bir küləyə rast gəlincə isə bulud göz yaşına dönərək düzlərə yağır, çaylara yığılaraq vətəninə dənizə qayıdır. Buludlarında həyatı — ayrılıq və vüsal, göz yaşı və təbəssümdür. Beləcə ruhda vahid Ruhdan ayrılaraq maddi dünyaya düşür, bulud kimi kədər dağlarının və sevinc vadilərinin üzərindək keçir; ölüm küləyi ilə rastlaşınca isə, əvvəlki yerinə eşq və gözəllik dənizinə Allaha qayıdır...


C. X. Cubranın «Göz yaşı və təbəssüm» kitabından


Mənbə: «Fəlsəfə və sosial-siyasi elmlər» jurnalı 1-2 Baki:2007


Davamı →

Intelligent design-Şüurlu layihə və yaxud Şüurlu dizayn

Intelligent design ( Şüurlu layihə və yaxud Şüurlu dizayn) müzakirələri
Bu gün ABŞ-da universitet səviyyəsində müzakirə mövzusu olan “Şuurlu dizayn” anlayışı azad düşüncəyə bir nümunə olaraq göstərilə bilər. “Natura” jurnalının son saylarından birində, “Şüurlu dizayn: Tələbələrimizin düşüncə tərzlərindəki istiqaməti kimlər layihələşdirir?” adlı məqalə bu sözlərlə başlayır; “Şüurlu dizayn hərəkatı ABŞ Universitetlərində kiçik, lakin böyüyən bir gücdür...”
Ardı →

Azərbaycanda sufizm

Azərbaycanda Təsəvvüf hərakatları 8-ci 10-cu əsrlərdə başlamışdır. Azərbaycanda yaşadıqları bilinən ilk sufilərin bəziləri bunlardır: Əbu Hüseyn Dündari Şirazi, Hüseyn Yəzdinyar, Əbu Həsən, Əbü Züra, Əbu Abbas, Əbu Səid Abdal Bakuvi, Əbu Abbas Əhməd, Ahi Fərəc Zəncani, Xacə Məhəmməd Xoşnam, Balə Xəlil Mərəndi, Əbu Bəkr Şami.
Ardı →