Kayzen

VI əsrdə türklərin tarixinə şanlı səhifələr yazan Göytürk xaqanlığı yarandı. Təxminən 500 il ərzində göytürklərin dövlətçilik ənənəsini UYĞUR DÖVLƏTİ, uyğurlardan sonra isə OĞUZ DÖVLƏTİ davam etdirdi. 
Böyük Hun imperatorluğunun dağılmasından sonra Şimali Çinin düzənliklərində türk tayfalarının yaratdığı Jujan dövləti mövcud idi. 552-ci ildə Jujan dövlətinin tabeliyində olan Bumın xaqan özünü «il xaqan», yəni elin hökmdarı elan etdi. O, jujanlara qalib gəlib Göytürk dövlətinin əsasını qoydu. Ötükən şəhəri paytaxt oldu. «Türk» sözünün mənası möhkəm, güclü deməkdir. Bumın xaqan qədim türklərin çox nüfuzlu Aşina qəbiləsindən idi.
Davamı →

Göytürklər İmperiyası — Orta Asiya və Çin ərazisində qurulan türk dövləti. Göytürklər Göktanrıya inanırdılar. Buna görə özlərinə «Göytürk» adını götürmüşdülər. Tarixdə «Türk» adından istifadə edən ilk Türk dövlətidir. Göytürk Xaqanlığı 552-ci ildən 745-ci ilə qədər mövcud olmuşdur. Çinin Sien-pi mənşəli Şimal Zhou, Şimal Qi, Susu və Tang xanədanları ilə uzun müddət döyüşmüşdülər. Qardaş çəkişmələri, vətəndaş müharibələri və çinlilər ilə olan uzun döyüşlər dövlətin yıxılmasına gətirib çıxarmışdır. Türklər tərəfindən qurulmuş olan bu Xaqanlıq Asiya tarixində müəyyən izlər qoymuşdur.
Dövlətin ilk öndəri Bumun Xaqandır. Bumun Xaqanın qardaşı İstəyi Yabgu ölkənin qərb qanadını idarə edirdi. Göytürklər qonşuları olan Çin, Sasani və Bizans İmperatorluğu ilə əlaqələr qurmuşdular. Şərq Göytürk Xaqanlığı 630-cu ildə, Qərb Göytürk Xaqanlığı isə 659-cu ildə Çin hakimiyyəti altına girdilər.
Davamı →

I Göytürk dövləti  (552-588)
Böyük Hun dövlətinin dağılmasından sonra Altay, Mərkəzi Asiya və Böyük çöldə yaşayan bir sıra türk tayfaları jujfaların təsiri altına düşdü. 546- cı ildə Teles tayfasının üsyanı nəticəsində Jujan dövləti zəiflədi. Bundan istifadə edən Bumın Jujan hökümdarı Anaxuana qarşı üsyan qaldırdıraraq 552-ci ildə I Göytürk dövlətini qurdu. Dövlətin paytaxtı Ötükən şəhəri idi. Göytürk hökmdarları “ilxaqan” titulu daşıyırdılar. Muğan və İstəmi xaqanın dövründə I Göytürk dövləti xeyli qüvvətləndi. VI əsrin 80-ci illərində I Göytürk dövləti zəiflədi. Dövlətin zəifləməsinin səbəbləri:
Davamı →

Göytürk dövlətinin yaranması. Hunlar çinlilərə məğlub olduqdan sonra knyaz Aşina 500 ailə ilə jujanların (avarların) yanına gəlib Altayın cənubunda məskən saldı, onların vassalı oldu. Bu türklər Mərkəzi Asiya, Altay, Böyük Çöl ərazisində yaşayır, dəmirçiliklə məşğul olur, filiz əridirdilər. V əsrdən başlayaraq Jujan dövləti zəifləməyə başladı. Türk qəbilələrinin başçısı Bumin xaqan idi. 546-cı ildə teles tayfaları jujanlara qarşı üsyan qaldırdı. Bumin xaqan bu üsyandan istifadə etmək istədi. Jujan xanı Anaxuanınqızına elçi göndərdi. O isə «sən mənim filiz əridənimsən» deyib qızını Bumin xaqana vermədi. Bumin xaqan 552-ci ildə jujan xanının üzərinəhücum edib onu məğlub etdi və I Göytürk dövlətini yaratdı. Bumin xaqan özünü dövlətin hökmdarı (il xaqan) elan etdi. Dövlətin paytaxtı Onon çayı sahilində Ötükən idi. Bundan sonra hunlar türk adlandırıldı. «Göytürk»mürəkkəb sözündəki «göy» sözü həm səma, Tanrı, həm də rəng mənasında işlənir.
Davamı →